MULTIVERSE: η ημερίδα ΕΣΩ, ο κορυφαίος θεσμός για την αρχιτεκτονική και το design που κάθε χρόνο συγκεντρώνει τους σημαντικότερους εκπροσώπους της εγχώριας και διεθνούς δημιουργικής σκηνής, επιστρέφει, για 11η συνεχόμενη χρονιά, την Τετάρτη 24η Μαΐου 2023 στην Αίθουσα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Στα πλαίσια της ΕΣΩ 2023 έρχεται και η πέμπτη διοργάνωση των βραβείων Archisearch Lifetime Achievement Awards, τα οποία, από το 2018 που καθιερώθηκαν, τιμούν σημαντικές προσωπικότητες της εγχώριας σκηνής για τη συνολική συνεισφορά τους στην ελληνική αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική θεωρία και πράξη. Στη σκηνή της φετινής διοργάνωσης, ο αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Παναγιώτης Πάγκαλος βραβεύει τρεις σπουδαίους αρχιτέκτονες και δασκάλους, τον Δημήτρη Αντωνακάκη, τον Δημήτρη Φιλιππίδη και τον Κυριάκο Κυριακίδη, και ο καλλιτέχνης Ηλίας Παπαηλιάκης, αντίστοιχα, βραβεύει τη σημαντική ζωγράφο, εικαστικό και ακαδημαϊκό Ρένα Παπασπύρου.
-γράφει η Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Η προπώληση εισιτηρίων ξεκίνησε. Κλείστε τώρα τα εισιτήριά σας, εδώ!
Η Σουζάνα και ο Δημήτρης Αντωνακάκης ανήκουν, αναμφίβολα, στο πάνθεο της εγχώριας αρχιτεκτονικής σκηνής του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Συμφοιτητές στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ, τη δεκαετία του ’50, χάραξαν κοινή πορεία, στη ζωή και τη τέχνη τους, ιδρύοντας το Atelier 66, τη δεκαετία του ’60, ως μια ανοιχτή ομάδα δημιουργικών ανθρώπων – φίλων, συνεργατών, αρχιτεκτόνων. Έχοντας μαθητεύσει δίπλα σε σημαντικούς δασκάλους – όπως ο Παναγιώτης Μιχελής, ο Δημήτρης Πικιώνης, ο Νικόλαος Χατζηκυριάκος Γκίκας και ο μαθητής και συνεργάτης του Mies van der Rohe, James Speyer – η Σουζάνα και ο Δημήτρης Αντωνακάκης έκαναν αρχιτεκτονική με συνείδηση, λογισμό και ευαισθησία.
Αναζήτησαν, με πάθος, την ποιητική διάσταση του χώρου και στοχάστηκαν, επίμονα, πάνω στην οντολογία του κατοικείν σε άρρηκτη σύνδεση με τον άνθρωπο.
https://www.youtube.com/watch?v=WwDyuILJHWs&t=1200s
Στη φιλοσοφία του Atelier 66, «Το σπίτι είναι ένα σύμπαν. Είναι η γη και ο ουρανός, ο κόσμος όλος. Στο σπίτι ασκείται η ευαισθησία μας. Εκεί στεγάζεται η μνήμη. Στο σπίτι συνδέεται ο χώρος με το χρόνο.»
Οι επιμέρους χωρικές οντότητες της κατοίκησης – η αυλή, το καθημερινό, το υπνοδωμάτιο, το λουτρό, οι αρθρώσεις – σχεδιάζονται, σχολαστικά, για να φιλοξενήσουν, καθημερινά, τον πλούτο της ζωής σε στενό συντονισμό με την αναπνοή της οικογένειας.
Η πλούσια εργογραφία του Atelier 66 περιλαμβάνει έργα μικρής και μεγάλης κλίμακας:
/ Κατοικίες και συγκροτήματα κατοικιών – όπως οι δύο κατοικίες στο Ηράκλειο Κρήτης (1997) και ο οικισμός για τους εργάτες των ορυχείων βωξίτη στο Δίστομο Βοιωτίας (1969).
// Κτήρια πολιτισμού και εκπαιδευτικά κτήρια – όπως η πρόταση για το Νέο Μουσείο Ακρόπολης (1990) και η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης (1981).
/// Χώρους φιλοξενίας και αναψυχής – όπως το ξενοδοχείο LYTTOS στη Χερσόνησο της Κρήτης (1979).
//// Δημόσια κτήρια και δημόσιους χώρους – όπως η ανακαίνιση της πλατείας Κολωνακίου στο κέντρο της Αθήνας (2003).
Δημήτρης Αντωνακάκης. Φωτογράφος Γιώργος Τριανταφύλλου http://triantafylloug.blogspot.com/
Στα έργα μεγάλης κλίμακας και στα δημόσια έργα το γραφείο εργάστηκε ώστε οι παρεμβάσεις να λειτουργήσουν ως πυκνωτές της συλλογικής ζωής του εκάστοτε τόπου και της εκάστοτε κοινότητας.
Η αρχιτεκτονική της Σουζάνας και του Δημήτρη Αντωνακάκη διαμεσολαβήθηκε ως διαλογικός δεσμός ανάμεσα στο θηλυκό και στο αρσενικό, στο άυλο και στο υλικό, στο λυρικό και στο ρεαλιστικό, στο φαντασιακό και στο πραγματικό.
* Η Σουζάνα Αντωνακάκη έφυγε από τη ζωή τον Ιούλιο 2020 και ο Δημήτρης Αντωνακάκης θα παραλάβει το Βραβείο Συνολικής Προσφοράς Archisearch για τη προσφορά του Atelier 66 στην ελληνική αρχιτεκτονική εκ μέρους και των δυό τους.
Ο Δημήτρης Φιλιππίδης έχει πολλές ιδιότητες αλλά πάνω από όλα είναι ένας «απτόητος και αμετανόητος» συλλέκτης αρχιτεκτονικών ιστοριών με στόχο «την αντίκρουση προκαταλήψεων και την αντιμετώπιση της άγνοιας που συχνά παρατηρείται στη περιοχή της αρχιτεκτονικής». Αρχιτέκτονας ΕΜΠ (1962), εκπόνησε πλήθος αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών μελετών από το 1964 έως το 1995, διετέλεσε καθηγητής πολεοδομίας από το 1975 και μετά και ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στο σήμερα. Όμως, αυτό που χαρακτηρίζει, κυρίαρχα, το έργο του Δημήτρη Φιλιππίδη είναι η συγγραφική του δραστηριότητα και η επιμέλεια εξειδικευμένων εκδόσεων που μετρά πλέον 50 χρόνια. Συγγραφέας και επιμελητής άνω των εξήντα βιβλίων, μεταξύ των οποίων τα «Νεοελληνική αρχιτεκτονική» (1984), «Για την ελληνική πόλη» (1990), «Μεσογειακά σπίτια: Ελλάδα» (1994), «Μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα» (2001), «Αρχιτεκτονικές μεταμορφώσεις» (2006), ο Φιλιππίδης επιμελήθηκε, ακόμα, αφιερώματα και μονογραφίες των σημαντικότερων Ελλήνων αρχιτεκτόνων του 20ου αιώνα καθώς και τους τους έξι πρώτους τόμους της σειράς “Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική” (1980-1988).
Το τελευταίο συγγραφικό πόνημα του Δημήτρη Φιλιππίδη, με τίτλο Ανώνυμη αρχιτεκτονική. Μια άρρητη παρουσία (2019) σε έκδοση του ΠΙΟΠ (Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς), διερευνά την «πολλαπλότητα και την πηγαία πολυπλοκότητα» της ανώνυμης ελληνικής αρχιτεκτονικής αναδεικνύοντας τους, επί χρόνια, υποτιμημένους δεσμούς της με την «επώνυμη», «επίσημη» ή καθιερωμένη αρχιτεκτονική που παράγεται, θεσμικά, από αρχιτέκτονες. Με το συγκεκριμένο σύγγραμμα, ο Δημήτρης Φιλιππίδης σπάει τα δεσμά της αυτοαναφορικότητας θίγοντας, με διορατικότητα, το κεφάλαιο «αρχιτεκτονική χωρίς αρχιτέκτονες» και διατυπώνοντας, με τόλμη, την πεποίθηση πως η αποκρυπτογράφηση της «πρωτόγονης αρχιτεκτονικής», του παρελθόντος και του παρόντος μας, μπορεί να εμπλουτίσει, δραστικά, με «άμεσες, πρωτότυπες και τολμηρές λύσεις» την επώνυμη αρχιτεκτονική θεωρία και πράξη.
Επιβεβαιώνοντας τη παράδοση των ‘μεγάλων’ Αλεξανδρινών, ο Κυριάκος Κυριακίδης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου έζησε τα 13 πρώτα χρόνια της ζωής του μέχρι την επιστροφή της οικογένειας στη πατρίδα του πατέρα του, τη Κύπρο. Μετά την αποφοίτησή του από την Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ (1963), ο Κυριακίδης διετέλεσε, για δέκα χρόνια, επιμελητής της Έδρας Οικοδομικής του Πολυτεχνείου, σε στενή συνεργασία με τον καθηγητή και μέντορά του Κυπριανό Μπίρη, ενώ, παράλληλα, ίδρυσε το δικό του αρχιτεκτονικό γραφείο, σε στενή συνεργασία με την επίσης αρχιτέκτονα σύντροφό του Αντέλα Παΐζη.
Η πρώιμη αρχιτεκτονική του Κυριάκου Κυριακίδη άντλησε σημαντικές επιρροές από το έργου του σπουδαίου μοντερνιστή δασκάλου, Άρη Κωνσταντινίδη, με έμφαση στη σχολαστική μελέτη των υλικών και στο πάθος για τη λεπτομέρεια.
Η ανθρώπινη εμπειρία και η κλίμακα του σώματος αποτέλεσαν οδηγούς για το σχεδιασμό του Κυριακίδη που έθεσε ζητήματα προσανατολισμού, θερμικής άνεσης, φυσικού φωτισμού, αερισμού και σκίασης στο επίκεντρο των αρχιτεκτονικών του μελετών.
Με σταθερή παρουσία 50 και άνω ετών στο αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι της χώρας, το γραφείο Κ. Κυριακίδης και Συνεργάτες υπήρξε πάντα ανοιχτό στη συλλογική δημιουργία και στις διεπιστημονικές συνεργασίες, απασχολώντας, σήμερα, δυναμικό περίπου 35 συνεργατών – αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών και διοικητικών. Η πλούσια εργογραφία του γραφείου περιλαμβάνει:
/ Κατοικίες και πολυκατοικίες – όπως η Μονοκατοικία στο Κεφαλάρι (1974).
// Κτίρια γραφείων και τράπεζες – όπως το ειδικά σχεδιασμένο, ιδιόκτητο κτίριο στο Χαλάνδρι όπου στεγάζεται το γραφείο “Κ. Κυριακίδης και Συνεργάτες” (1984) και το Υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας στη Κηφισιά (1984) το οποίο σχεδιάστηκε στο χώρο πρώην αρτοποιείου.
/// Ξενοδοχεία – όπως το ξενοδοχείο Hilton στη Ρόδο (1992), μια συνεργασία των αρχιτεκτόνων Αντώνη Γεωργιάδη, Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα, Κυριάκου Κυριακίδη και Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη.
//// Ανεξάρτητα από το πλούσιο πορτφόλιο του γραφείου, η κύρια ειδίκευσή του παραμένουν τα νοσοκομειακά και νοσηλευτικά κτήρια. Αφορμώντας από τη δεκαετή μαθητεία του Κυριάκου Κυριακίδη στο ΕΜΠ και, συγκεκριμένα, στην έδρα Οικοδομικής του Κυπριανού Μπίρη, το γραφείο του οποίου ανέλαβε και ολοκλήρωσε πολλά από τα πρώτα νοσοκομεία της χώρας, το γραφείο “Κ. Κυριακίδης και Συνεργάτες” έχει συμμετάσχει στο σχεδιασμό τουλάχιστον 10 δημόσιων και ιδιωτικών νοσοκομείων και μονάδων νοσηλείας. Μεταξύ των οποίων συναντάμε τα:
- Γενικά Νοσοκομεία Πύργου, Σερρών & Αμμοχώστου (1997)
- Παιδιατρική Κλινική της «Ιασώ Α.Ε» και Νέα γραφεία Διοίκησης «Ιασώ Α.Ε.» στο Μαρούσι (2000)
- Νέα Ιδιωτική Κλινική «Ιασώ Μακεδονίας» στη Θεσσαλονίκη, 2001
- 424 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (2002)
Από το πρώιμο μοντερνιστικό ύφος της δεκαετίας του ‘70, η αρχιτεκτονική του Κυριάκου Κυριακίδη, κυρίως στο σχεδιασμό των νοσοκομειακών κτηρίων που ανέλαβε το γραφείο, υιοθέτησε, καθαρά, Μπαουχάους χαρακτηριστικά με έμφαση στην απλότητα, τη λειτουργικότητα και τις καθαρές γεωμετρικές φόρμες στο σχεδιασμό.
Ο Κυριάκος Κυριακίδης και η Αντέλα Παΐζη υπηρέτησαν την αρχιτεκτονική με υπευθυνότητα, ευσυνειδησία και ορθολογισμό παραδίδοντας πλήθος υλοποιημένων κτιρίων με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα: φιλόξενα δοχεία ζωής που περιθάλπουν, που κοιμίζουν, που ψυχαγωγούν, που στεγάζουν.
Την τετράδα των φετινών βραβεύσεων ολοκληρώνει η καλλιτέχνις και ακαδημαϊκός Ρένα Παπασπύρου. Με βασικό ερμηνευτικό εργαλείο την τεχνική της αποτοίχισης, η Παπασπύρου δουλεύει με θραύσματα από ευρεθέντα, προκατασκευασμένα υλικά τα οποία αποσπά από το σώμα της πόλης. Ξύλο, λαμαρίνα, τούβλο, κεραμίδι, πλαστικό, γυαλί, άσφαλτος και μωσαϊκά πλακάκια διαπλέκονται στην εννοιολογική ζωγραφική προσέγγιση της Παπασπύρου συνθέτοντας έργα που μαρτυρούν τη «μορφολογική αυτοτέλεια της υλικής επιφάνειας».
Σε συνεχή ανοιχτό διάλογο με το «τοπίο της πόλης», η Παπασπύρου μοιάζει να διασπά το αρχιτεκτόνημα στα δομικά του μέρη, απελευθερώνοντας «εικόνες στην ύλη» και αναδεικνύοντας «επεισόδια» της ζωής μιας επιφάνειας μέσα από τη λειτουργία του ελεύθερου συνειρμού.
Απόφοιτη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας (1956-63) όπου σπούδασε ζωγραφική και ψηφιδωτό, η Παπασπύρου μεταφέρεται στο Παρίσι για να επεκτείνει τις σπουδές της στο ψηφιδωτό στην École nationale supérieure des Beaux-Arts (1964-66) ως υπότροφος της γαλλικής κυβέρνησης και του Εθνικού Οργανισμού Ελληνικής Χειροτεχνίας. Το 1966, η Ρένα Παπασπύρου επιστρέφει στην Ελλάδα και ξεκινάει τη καλλιτεχνική της διαδρομή ενώ, παράλληλα, διδάσκει στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας. Από το 1970 έως το 1977 εργάσθηκε, αρχικά, ως βοηθός και, αργότερα, ως επιμελήτρια στην έδρα Ζωγραφικής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Από το 1978, η Ρένα Παπασπύρου αρχίζει να διδάσκει στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, διατελώντας διευθύντρια του Γ′ Εργαστηρίου Ζωγραφικής της Σχολής για 12 συνεχόμενα έτη (1993-2005), και αποτελώντας τη πρώτη γυναίκα καθηγήτρια που διηύθυνε Εργαστήριο στη ιστορία του Ιδρύματος. Από το 2006, η Παπασπύρου έχει ανακηρυχθεί Ομότιμη Καθηγήτρια ΑΣΚΤ.
Σημαντικές εκθέσεις στη πορεία της καλλιτέχνιδας είναι:
- Έκθεση ψηφιδωτών στη γκαλερί Astor (1967)
- «Επεισόδια στην ύλη» (1977) στην Αίθουσα Τέχνης Δεσμός (επεμβάσεις με μολύβι σε μεταχειρισμένα ξύλα)
- Συμμετοχή στην ομαδική έκθεση «Πρωτοπορία και Πειραματισμός» (1978) στη Μόντενα της Ιταλίας (πραγματοποιεί τις πρώτες αποτοιχίσεις)
- Πραγματοποίηση δράσης με τίτλο «Επισήμανση – Χώρος προέλευσης – Αποτοίχιση» (1979) στην οδό Στίλπωνος 7 στο Παγκράτι & έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Δεσμός
- 3η ατομική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Δεσμός (1982) με τις σειρές «Δειγματολόγια από το τοπίο της πόλης» & «Γεωγραφίες» από την ευρύτερη ενότητα έργων με τίτλο «Εικόνες στην ύλη»
- Εκπροσώπηση της Ελλάδας στη 17η Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1983)
- Αποτοίχιση καμένου σπιτιού στα Μελίσσια Αττικής (1986) από όπου προέκυψε η σειρά «Baalbeks» (1988) που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης 4 κριτικές θεωρήσεις, στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης «Ιλεάνα Τούντα»
- Ενότητα «Φωτιές στην πόλη – Πολυεικόνες» (1990) με 3 συνιστώσες, την επιφάνεια του τοίχου, το ηλεκτρικό φως και αναφορές στον εικαστικό χειρισμό της φωτιάς στο έργο «Η πυρπόληση του ανακτόρου Σάντζο» του Χέιτζι Μονογκατάρι Εμάκι, που παρουσιάστηκε στη γκαλερί «Κρεωνίδης»
- «Ο πραγματικός χρόνος» (1996) στη Γκαλερί 7 (διερεύνηση των διαφορετικών εικόνων που μπορεί να προκύψουν πάνω στην ίδια επιφάνεια με διαφορετική σύνδεση σημείων)
- Βιντεοπροβολή «Αστερισμοί» (2004) στο χώρο «Β.Δ. Σήμα» σε διοργάνωση της γκαλερί gazonrouge (εικόνες ψηφιακά σχεδιασμένες επάνω σε σκαναρισμένη μωσαϊκή πλάκα)
- «Flashback» (2009): 1η ατομική αναδρομική έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη
- Το έργο μεγάλης κλίμακας της Ρένας Παπασπύρου «Εικόνες στην ύλη» τοποθετείται στο σταθμό Χαλάνδρι της Αττικό Μετρό
- Συμμετοχή στην 3η Μπιενάλε της Αθήνας «ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ» (2011)
- «Κλίμακες» (2018) στο Σπίτι της Κύπρου (νέα ενότητα έργων με θέμα τη σκάλα)
- «Το πέρασμα του κομήτη: επεισόδια και εικόνες στην ύλη» (2022): αναδρομική ατομική έκθεση στη Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων
Όπως για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, έτσι και για τη Ρένα Παπασπύρου, δεν υπάρχουν βεβαιότητες παρά μόνο υποκειμενικές ερμηνείες μιας κατάστασης. «Είναι ο τρόπος που το βλέπει κανείς», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ίδια αναφερόμενη στο τοπίο της πόλης.
Το έργο της δεν υπήρξε τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από αυτό: μια ποιητική ιχνηλάτηση της ύλης, μια λυρική ανασυγκρότηση του ασυνείδητου της πόλης, ένας ελεύθερος συνειρμός πάνω στη φυσιογνωμία της αρχιτεκτονικής.
Με τα λόγια του Χριστόφορου Μαρίνου, ιστορικού τέχνης και επιμελητή της τελευταίας αναδρομικής έκθεσης της Ρένας Παπασπύρου: «Στη σειρά “Γεωγραφίες”, για παράδειγμα, όταν επισημαίνει, με τη λεπτή μύτη του μολυβιού, τις “τυχαίες φόρμες” που βρίσκονται πάνω σε αποτοιχισμένες επιφάνειες, στην ουσία μετατρέπει τις υπάρχουσες ρωγμές σε εκτάσεις, χώρες, φανταστικά σύνορα, θάλασσες και ποταμούς. Ο οπτικός μηχανισμός της έχει απεριόριστες εικονοποιητικές δυνατότητες. Το βλέμμα της εστιάζεται και απεστιάζεται με χαρακτηριστική ευκολία. Αναγνωρίζει στην ύλη ευρήματα, μικρόκοσμους και μακρόκοσμους, φανταστικούς χώρους, πρόσωπα και φιγούρες, ναούς, φλόγες, ζώα και αστέρια».
Η προπώληση εισιτηρίων ξεκίνησε. Κλείστε τώρα τα εισιτήριά σας, εδώ!
Πηγές
- https://diastixo.gr/sinentefxeis/ellines/15624-dimitris-filippidis
- https://el.wikipedia.org/wiki/Κυριάκος_Κυριακίδης
- https://www.onassis.org/el/people/rena-papaspyrou
- https://www.kathimerini.gr/culture/562065247/rena-papaspyroy-stin-k-o-oyranos-to-megalytero-agrafo-charti/
PLATINUM SPONSOR: ALUMIL
GOLD SPONSOR: ORAMA MINIMAL FRAMES
SILVER SPONSOR: ELVIAL
BRONZE SPONSOR: EUROPA
DISTINCTIVE SPONSOR: ALUMINCO
GRAND SPONSORS: BENJAMIN MOORE, BLUM, FURNITURE GALLERY, GRUPPO CUCINE, LAFARGE, MARMYK, MARMOURIS, MOCKUP SPACES, NEOKEM, SATO, TSIALOS, URBI ET ORBI
CREATIVE SPONSORS: NAFPLIOTIS
READ ALSO: OODA won the architecture competition for Klan TV HQ in Tirana, Albania