To A’ Βραβείο στον Ανοιχτό “Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου της ευρύτερης περιοχής του νέου σταθμού Μετρό ΚΟΛΩΝΑΚΙ” κέρδισαν οι αρχιτέκτονες μηχανικοί Θεώνη Ξάνθη – XZA Architects, Σπύρος Γιωτάκης, Μαργαρίτα Ζακυνθινού Ξάνθη, Νικολέττα Ζακυνθινού Ξάνθη, Γεώργιος Λάριος, Θεοδώρα Σακελλαριάδη με επικεφαλής την Θεώνη Ξάνθη, η αρχιτέκτων τοπίου Άννα-Μαρία Βισίλια, ο πολεοδόμος χωροτάκτης Κωνσταντίνος Ζέκκος, η συγκοινωνιολόγος Παρασκευή Τριβυζά, ο πολιτικός μηχανικός Δανιήλ Σούσσης, ο ηλεκτρολόγος – μηχανολόγος μηχανικός Νικόλαος Ξηρουδάκης, η μηχανικός υδραυλικών έργων Βασιλική Αγραφιώτου, η περιβαλλοντολόγος Θεοδώρα Μπαρτζή και ο γεωπόνος Κώστας Ζηλεμένος. Η πρότασή τους μελετά την πορεία της πλατείας του Κολωνακίου, διακρίνει ανάγκες και συνήθειες του συγκεκριμένου τόπου και φυσικού ανάγλυφου και προτείνει έναν δημόσιο χώρο που αναδεικνύει την ιδιοσυστασία της περιοχής.
-κείμενο από τους δημιουργούς
Η πλατεία Κολωνακίου, στη διάρκεια της ζωής της, έχει αναδιαμορφωθεί τουλάχιστον 6 φορές, με κάθε αλλαγή να εξιστορεί ένα διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης του δημόσιου χώρου, αλλά και την εξέλιξη και το χαρακτήρα της περιοχής.
Η αναζήτηση των αρχών σχεδιασμού για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου της πλατείας Κολωνακίου και της ευρύτερης περιοχής, με αφορμή το νέο σταθμό μετρό, γίνεται κάτω από δύο αλληλοσυμπληρούμενες οπτικές:
α. αυτήν της συγχρονικότητας, προκειμένου ο σχεδιασμός να ικανοποιεί τα σημερινά αιτήματα για ανάπτυξη με ταυτόχρονη περιβαλλοντική προστασία, οικονομία πόρων και δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης και κινητικότητας με μέσα και υλικά φιλικά προς το περιβάλλον.
β. αυτήν της διαχρονικότητας, δηλαδή να αναδείξει και να καθορίσει την ταυτότητα της πλατείας Κολωνακίου, ως αναπόσπαστο κομμάτι της γενεαλογίας των αστικών αθηναϊκών πλατειών, ως κύριος δημόσιος χώρο μίας κεντρικής περιοχής, με υψηλή κινητικότητα αστικού βίου, με εξέχουσα αισθητική, πολιτιστική και καλλιτεχνική σημασία.
Καθώς μάλιστα η πλατεία θα συνδεθεί με μακρινότερους προορισμούς από αυτούς που παραδοσιακά συνορεύει, το θέμα προσδιορισμού της αστικής ταυτότητάς της επιβάλλει την ανάδειξη της ιδιοσυστασίας της.
Καθώς μάλιστα η πλατεία θα συνδεθεί, μέσω του μετρό, με μακρινότερους προορισμούς από αυτούς που παραδοσιακά συνορεύει, το θέμα προσδιορισμού της αστικής ταυτότητάς της επιβάλλει την ανάδειξη της ιδιοσυστασίας της. Η μοναδικότητα της θέσης της όπου συναντώνται τα κατεβάσματα του Λυκαβηττού, η ζωηρή παρουσία των βορινών πεζοδρόμων, το τοπογραφικό ανάγλυφο και η έκτασή του έως την Ηρώδου Αττικού έως το Παναθηναϊκό Στάδιο και τον Αρδηττό οδήγησε στην υιοθέτηση του άξονα Β-Ν, που είναι και κεντρικός αντιληπτικός άξονας ανάγνωσης της ταυτότητας της πόλης .
Ο σχηματισμός της πλατείας στοιχήθηκε στο μεγάλο άξονα Λυκαβηττού – Αρδηττού. Οι θεάσεις είναι ορατές μέσα από την πλατεία και λειτουργούν ως τρόπος προσανατολισμού και κατανόησης της μεγάλης κλίμακας της πόλης. Ταυτόχρονα, οι διαγώνιες φυγές του κοντινού ιστού Α-Δ (Κανάρη & Καψάλη) που συνδέουν τη συνέχεια του Κολωνακίου με το Κέντρο και τις περιοχές των πάρκων, των μουσείων και τους Αμπελόκηπους αξιοποιήθηκαν ως ένας δεύτερος συντακτικός άξονα ροής, επικοινωνίας και προσέγγισης, δημιουργώντας ένα άτυπο σταυροδρόμι συνάντησης στο κέντρο του δημόσιου χώρου της πλατείας. Πάνω σε αυτόν τον άξονα αντίληψης και ελεύθερης προσπέλασης στοιχίζεται η είσοδος-έξοδος του μετρό. Η πλατεία αναδεικνύεται ως τόπος συνάντησης και διεπαφής, περάσματος και στάσης επανατροφοδοτώντας μνήμες από την καθημερινή κινητικότητα.
Εφαλτήριο για το σχεδιασμό της πλατείας αποτέλεσε η ρέουσα τοπογραφία του Λυκαβηττού, η οποία, εκτός ότι κάνει αισθητή την παρουσία της από το σημείο, δημιουργεί στην πλατεία υψομετρική διαφορά 5 μέτρων.
Εφαλτήριο για το σχεδιασμό της πλατείας αποτέλεσε η ρέουσα τοπογραφία του Λυκαβηττού, η οποία, εκτός ότι κάνει αισθητή την παρουσία της από το σημείο, δημιουργεί στην πλατεία υψομετρική διαφορά 5 μέτρων. Έτσι, προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος έλλειψης ενός ενιαίου επιπέδου αναφοράς, που παραδοσιακά υποδέχεται την αστικότητα του δημόσιου βίου και επιτρέπει στον ανοιχτό κοινόχρηστο χώρο της, ελευθερία κινήσεων, δραστηριοτήτων και εναλλαγές χρήσεων, η πλατεία κινήθηκε σε 2 επίπεδα· ένα χαμηλότερο, συνεπίπεδο με τα κάτω μέτωπα της πόλης και ένα ψηλότερο, συνεπίπεδο με την πάνω μεριά.
Το άνω διάζωμα της πλατείας διαγράφει μια ημικυκλική πορεία με κορύφωση στο άκρο της Κουμπάρη, σημείο εμβληματικής ενσυναίσθησης της αθηναϊκής πόλης ανάμεσα στους λόφους. Πρόκειται για ένα ελεύθερο περίπατο – το belvedere της πλατείας.
Η διαμόρφωση ξεκινάει με ένα εισαγωγικό πλάτωμα στην εκβολή των Π. Ιωακείμ και Σκουφά. Στη συνέχεια ένα κατέβασμα, μία εκτενής κλιμακωτή διαμόρφωση με στοιχεία θεατρικότητας ενώνει το άνω επίπεδο του διαζώματος με το χαμηλότερο της πλατείας. Το διάζωμα, ορίζει τον κεντρικό χώρο, συνορεύει με τους μικρότερους πλαϊνούς χώρους της και επιστρέφει στο αρχικό πλάτωμα. Η είσοδος από τη Σκουφά σημαίνεται με τις προτομές των Φιλικών, ενώ αυτή της Π. Ιωακείμ εξυπηρετεί και στην προσπέλαση στον ανελκυστήρα δύο στάσεων.
Το κύριο σώμα που διαμορφώνεται στο χαμηλότερο επίπεδο είναι ελαφρά επικλινές και, όντας προσανατολισμένο στο νότο, συστήνει ένα ηλιόλουστο κεντρικό χώρο πλατείας. Το διάζωμα, που το περιβάλλει λειτουργεί ως στοά και δημιουργεί σκιασμένο διαμπερή χώρο στην πλατεία και στην είσοδο του μετρό. Η περιμετρική πορεία που διαγράφεται εμπλουτίζεται και περιλαμβάνει καθιστικούς χώρους στάσης και αναμονής ενώ φιλοξενεί λειτουργίες όπως ένα καφέ στη βόρεια πλευρά, χώρους υγιεινής, ένα περίπτερο – Kiosk και ένα ανθοπωλείο.
Η διαμόρφωση εκτείνεται μέχρι τους πλευρικούς πεζόδρομους Ν-Α, δημιουργώντας ενδιάμεσα, πάρκα και νησίδες καθώς και «λοφίσκους φύτευσης», ενισχύοντας τη δυνατότητα ψηλής φύτευσης που λειτουργούν και ως ζώνη οπτικής / ηχητικής προστασίας. Το μέγεθός της υποδέχεται κάθε είδους αστικής εκδήλωσης, είτε ελεύθερης ροής είτε συγκέντρωσης και συνάντησης που η κινητικότητα της κοινωνίας του Κολωνακίου μπορεί να φιλοξενήσει. Ακόμα και καλλιτεχνικού περιεχομένου δρώμενα, παροδικά ή μόνιμα μπορεί να υποδεχτεί αυτός ο δημόσιος χώρος. Εκδηλώσεις δύναται να παραλάβει και το διάζωμα, όπου διαδραστικοί σταθμοί – info-points έχουν προβλεφθεί, για την προβολή της ιστορίας και των δρώμενων της περιοχής.
Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στον βιοκλιματικό και τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, τόσο στην ανασύσταση του πρασίνου της πλατείας, όσο και στη διαχείριση των υδάτων, η διαχείριση με ανάσχεση των ομβρίων από τις φυτεμένες νησίδες, τα απορροφητικά δάπεδα και η συλλογή τους στη χαμηλότερη στάθμη δύναται να επαναχρησιμοποιηθούν μέσω της εισαγωγής του νερού ως στοιχείο δροσισμού και παιχνιδιού στη διαμόρφωση.
Τα υλικά επιδιώκουν ισορροπία ανάμεσα στα σταθερά και τα υδατοπερατά, με χρήση ψυχρών υλικών καλής θερμικής συμπεριφοράς
Στις κύριες πολεοδομικές και κυκλοφοριακές ρυθμίσεις περιλαμβάνονται: στη νότια πλευρά, η αποσυμφόρηση της περιμετρικής κυκλοφορίας με πεζοδρόμηση του νότιου δρόμου και μετατροπή του ΒΑ δρόμου σε ήπιας κυκλοφορίας, στη βόρεια πλευρά, η διαπλάτυνση του πεζοδρομίου και η πρόταση νέας διάβασης πεζών στην προέκταση της Τσακάλωφ.
Στοιχεία έργου
Τυπολογία ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ «Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου και της ευρύτερης περιοχής του νέου σταθμού Μετρό ΚΟΛΩΝΑΚΙ»
Διοργανώτρια Αρχή ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΘΗΝΑ Α.Ε.
Βραβεύσεις 1ο βραβείο
Αρχιτεκτονική μελέτη Theoni Xanthi – XZA Architects
Αρχιτέκτονες Θεώνη Ξάνθη (lead architect), Σπύρος Γιωτάκης, Μαργαρίτα Ζακυνθινού Ξάνθη, Νικολέττα Ζακυνθινού Ξάνθη, Γεώργιος Λάριος, Θεοδώρα Σακελλαριάδη
Αρχιτέκτων τοπίου Άννα-Μαρία Βισίλια
Πολεοδόμος Χωροτάκτης Κωνσταντίνος Ζέκκος
Συγκοινωνιολόγος Παρασκευή Τριβυζά
Πολιτικός μηχανικός Δανιήλ Σούσσης
Ηλεκτρολόγος – Μηχανολόγος μηχανικός Νικόλαος Ξηρουδάκης
Μηχανικός υδραυλικών έργων Βασιλική Αγραφιώτου
Περιβαλλοντολόγος Θεοδώρα Μπαρτζή
Γεωπόνος Κώστας Ζηλεμένος
Τοποθεσία Κολωνάκι, Αθήνα, Ελλάδα
-text by the authors
The Kolonaki Square has undergone at least six redesigns throughout its existence, each change narrating a different approach to public space and reflecting the evolution and character of the area.
The search for the principles of design for the redevelopment of the communal space of Kolonaki Square and the wider area, prompted by the new metro station, is approached through two complementary perspectives:
- that of contemporaneity, aiming for the design to meet contemporary demands for development while simultaneously considering environmental protection, resource economy, and the facilitation of free access and mobility with environmentally friendly materials and means.
- that of temporality, seeking to highlight and define the identity of Kolonaki Square as an integral part of the genealogy of Athenian urban squares, a primary public space in a central area with high urban life mobility and significant aesthetic, cultural, and artistic importance.
As the square will connect to destinations beyond its traditional borders, determining its urban identity necessitates emphasizing its self-presentation.
As the square will connect, via the metro, to destinations beyond its traditional borders, determining its urban identity necessitates emphasizing its self-presentation. The uniqueness of its location, where the slopes of Lycabettus meet, the vibrant presence of the northern sidewalks, the topographical relief extending to Herod Atticus Street and the Panathenaic Stadium, led to the adoption of the N-S axis as the central perceptual axis defining the city’s identity.
The square’s formation relies on the major Lycabettus – Ardittos axis. The vistas, visible from the square, serve as orientation points, providing an understanding of the city’s large scale. Simultaneously, the diagonal routes of the nearby E-W axis (Kanari & Kapsali Str.), connecting Kolonaki to the City Centre, the areas of parks, museums, and Ampelokipoi area, are utilized as a second compositional axis of flow, communication, and approach, forming an informal meeting intersection at the centre of the square’s public space. The entrance and exit of the metro are situated on this axis, contributing to the square as a meeting place, interface, passage, and stop, recalling memories of everyday mobility.
The square’s design is influenced by the flowing topography of Lycabettus hill, creating a 5-meter elevation difference.
The square’s design is influenced by the flowing topography of Lycabettus hill, creating a 5-meter elevation difference. To maintain a unified reference level that traditionally accommodates the urbanity of public life, allowing freedom of movement, activities, and usage changes, the square is divided into two levels. The upper level outlines a semicircular path with a focal point at Koumpari Str., an emblematic point between the hills—an open walk, the belvedere of the square.
The configuration starts with an introductory plateau at the intersection of P. Ioakim and Skoufa Str.. Subsequently, a descent, an extensive stepped formation with theatrical elements, connects the upper level to the lower level of the square. The central space is defined by the intermediate level, bordering smaller side spaces and returning to the initial plateau. The entrance from Skoufa is marked by the busts of the Filikoi and serves as access to the two-stop elevator.
The main structure in the lower level is slightly inclined and, facing south, creates a sunny central square area. The surrounding stepped formation acts as a colonnade, providing a shaded permeable space in the square and at the metro entrance. The perimeter path is enriched and includes seating and waiting areas, hosting functions such as a café on the north side, sanitary facilities, a kiosk, and a flower shop.
The design extends to the lateral pedestrian paths S-E, creating parks, islets, and “planting hillocks” in between, reinforcing the potential for tall vegetation that also serves as a zone for visual/auditory protection. The square’s size accommodates various urban events, whether free-flowing or gatherings, aligning with the mobility of Kolonaki’s society. The intermediate level can host events, with interactive stations (info-points) planned for presenting the area’s history and events.
Special emphasis is placed on bioclimatic and environmental design, both in the reconstruction of the square’s greenery and in water management. Rainwater is collected from the planted islets, absorbent pavements, and directed to the lower level for reuse as an element of cooling and play in the design.
Materials seek a balance between stability and water permeability, utilizing cold materials with good thermal behaviour.
Key urban and traffic regulations include: on the south side, the decongestion of perimeter traffic by pedestrianizing the southern road and transforming the northwest road into a light traffic route; on the north side, widening the sidewalk and proposing a new pedestrian crossing extension on Tsakalof str.
Facts & Credits
Typology OPEN ARCHITECTURAL IDEAS COMPETITION “Architectural Design Competition for the renovation of the common space and the wider area of the New Kolonaki Metro Station
Organiser ATHENS ANAPLASIS S.A.
Awards 1st prize
Architecture study Theoni Xanthi – XZA Architects
Architects Theoni Xanthi (lead architect), Spiros Giotakis, Margarita Zakinthinou Xanthi, Nikoleta Zakinthinou Xanthi, Georgios Liaros, Theodora Sakellariadi
Landscape architect Anna-Maria Visilia
Urbanist Konstantinos Zekkos
Transport scientist Paraskevi Triviza
Civil engineer Daniel Soutsis
Electrician – Mechanical engineer Nikolaos Xiroudakis
Hydraulic works engineer Vasiliki Agrafiotou
Environmentalist Theodora Mpartzi
Agriculturalist Kostas Zilemenos
Location Kolonaki, Athens, Greece
READ ALSO: Χ. Μπουραζά, Θ-Δ. Σκυλοδήμου, Α. Αθανασίου, Β. Μαντέλου, Ε. Χλιαουτάκης, Γ. Σουλτανά, Μ. Λαζόγλου, Α. Μαντέλος κέρδισαν το Γ' Βραβείο στον ανοιχτό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για τον νέο σταθμό Μετρό ΚΟΛΩΝΑΚΙ