Σε αυτή τη διπλωματική εργασία των Αθηνά Σακκή και Αναστασία-Αλεξάνδρα Σκούπα, ζητούμενο υπήρξε ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός που εκμαιεύει τα εργαλεία του από τον ίδιο τον τόπο μέσω της ανάλυσης και της βίωσής του και ως εκ τούτου γεννιέται από αυτόν.
Το πεδίο μελέτης, το οποίο αποτέλεσε το αντικείμενο της διπλωματικής, ήταν το αρχαίο λιμάνι του Λεχαίου, που βρίσκεται στην Κορινθία επί του Κορινθιακού κόλπου απέχοντας από το κέντρο της νέας πόλης της Κορίνθου μόλις 2.5 km.
Η αντιφατική συνθήκη που ισχύει στο λιμένα του Λεχαίου είναι, ότι ενώ διαθέτει ύψιστης σημασίας ιστορία και ανεκτίμητο αρχαιολογικό πλούτο, η πλειοψηφία των κατοίκων της Κορίνθου και των πέριξ αυτού οικισμών αγνοούν τη σημασία του και πολλές φορές την ίδια του την ύπαρξη, καθώς δεν αποτελεί επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο.
Σε πολεοδομικό επίπεδο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία γκρίζα ζώνη στο σύγχρονο ιστό ως ένας χώρος, που είναι απλά γεωμετρικά ορισμένος από την περίφραξη και δεν μπορούν να τον οικειοποιηθούν οι άνθρωποι.
Ένας τέτοιος χώρος, με βάση το θεωρητικό πλαίσιο που έθεσε η παρούσα διπλωματική αποτελεί έναν «μη τόπο».
Αυτή η παρατήρηση αποτέλεσε την αρχή ενασχόλησης με το Λέχαιο και έθεσε το εξής ερώτημα, που κλιθήκαμε να απαντήσουμε:
Μπορεί το αρχαίο λιμάνι να αποτελέσει «τόπο» στο σήμερα, δηλαδή κομμάτι της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης αλλά και έναν διεθνή αρχαιολογικό προορισμό μέρος του δικτύου των σημαντικών αρχαιολογικών χώρων της αργολιδοκορινθίας;
Για την απάντηση του ερωτήματος κρίθηκε σημαντική η αναζήτηση των αρχών του παρελθόντος που συγκροτούσαν το αρχαίο λιμάνι ως «τόπο» στο παρελθόν.
Συγκεκριμένα, ο επαναπροσδιορισμός του τόπου, που προτείνει η παρούσα διπλωματική εργασία βασίστηκε στο τρόπο που αυτός ήταν τόπος στον παρελθόν, μέσα από μία διαδικασία βαθιάς κατανόησης και διερεύνησης όλων των στοιχείων που τον συγκροτούσαν.
Έτσι, μελετήθηκαν οι ακόλουθες ενότητες:
- Οι χωροθετικές σχέσεις του Λεχαίου στο παρελθόν
- Οι πολεοδομικές σχέσεις στο παρελθόν με ιδιαίτερη αναφορά στις οδικές αρτηρίες και την οχύρωση
- Τα αρχαιολογικά ευρήματα, καθώς αποτελούν τα θραύσματα της ζωής που υπήρχε κάποτε και την αναφορά του παρόντος στο παρελθόν.
- Ο πολεοδομικός ιστός
- Ο τρόπος λειτουργίας του αρχαίου λιμένα και η κατασκευή του, καθώς αποτελεί ένα σύνθετο τεχνητό έργο της αρχαιότητας
- Η ιστορική αναδρομή
Εν συνεχεία της ιστορικής αναδρομής, έγινε αναφορά στην εγκατάλειψη του λιμένα τα νεότερα χρόνια και στην εξέλιξή του σε έναν τόπο που αυτήν τη φορά η οικειοποίησή του δεν αφορούσε τους ανθρώπους αλλά τα πουλιά και το οικοσύστημα που αναπτύχθηκε στο σύνολό του. Έτσι, ακολούθησε η ανάλυση των στοιχείων του βιότοπου, εξετάζοντας τη δεύτερη υπόσταση του Λεχαίου ως τόπου στο σήμερα, ως βιότοπου.
Ολοκληρώνοντας την ενότητα της ανάλυσης, έγινε αναφορά στο τοπίο, το οποίο συντίθεται από το σύνολο των στοιχείων που προαναφέρθηκαν σε όλη την ενότητα και του οποίου η βίωση συντελεί στη χωρική εμπειρία του τόπου.
Το στάδιο της ανάλυσης ακολούθησε ο σχεδιασμός με τη λήψη βασικών αποφάσεων για την οργάνωση του χώρου στην μικρή κλίμακα. Το πρώτο αυτό στάδιο σχεδιασμού κρίθηκε μείζον καθώς σύμφωνα με την παρατήρησή μας, είναι αυτό που μπορεί να καταστήσει την επανένταξη του αρχαίου λιμένα στο σύγχρονο ιστό εφικτή.
Το επόμενο βήμα ήταν ο σχεδιασμός στην κλίμακα του τοπιακού σχεδιασμού, με την χάραξη της διαδρομής. Στην περίπτωση αυτή σκοπός ήταν η σύνθεση μίας βιωματικής εμπειρίας του τόπου για το πως ήταν στο παρελθόν, σε ένα πλαίσιο σύνθεσης των ιχνών και των στοιχείων που καθόρισαν τη διαμόρφωσή του άυλα και υλικά, αλλά και ενός περιβαλλοντικού περιπάτου συσχέτισης με το φυσικό τοπίο και τη ζωή του οικοσυστήματος.
Κατά μήκος των πορειών που προτάθηκαν επιλέχθηκαν ορισμένα σημεία ενδιαφέροντος ως μέρη αυτής της διαδρομής που έρχονται να συμπληρώσουν το σχεδιασμό της και την εμπειρία της περιήγησης στο αρχαίο λιμάνι.
Τα σημεία ενδιαφέροντος κατηγοριοποιούνται σε αυτά που αφορούν μεγάλη έκταση και περιλαμβάνουν κτιριακές συνθέσεις χρήσεων απαραίτητων για την ολοκληρωμένη λειτουργία του χώρου και στα μικρότερα που αφορούν ημιυπαίθριες κατασκευές που σχετίζονται με τη στάση και την κίνηση αλλά και την παρατήρηση των πτηνών κατά μήκος της διαδρομής.
Μεγάλης έκτασης σημεία ενδιαφέροντος αποτελούν:
- Οι δύο είσοδοι, η ανατολική και η δυτική
- Ο εκθεσιακός χώρος
- Το αναψυκτήριο
Στο πλαίσιο αυτό του σχεδιασμού της διαδρομής καθοριστική ήταν η χρήση της φύτευσης ως ένα στοιχείο που αναλύθηκε χωρικά και διαμόρφωσε την αρχιτεκτονική λύση που προτείνεται.
Εν συνεχεία, ακολούθησε ο σχεδιασμός των ημιυπαίθριων κατασκευών και των κτιριακών συνόλων της σύνθεσης, ο οποίος ξεκίνησε με την αναζήτηση της σύνθεσης της μονάδας που θα αποτελούσε την αρχή στη διαμόρφωση του αρχιτεκτονικού λεξιλογίου των επεμβάσεων.
Η σύνθεση ξεκίνησε από την ιδέα μίας πολύ συγκεκριμένης δομής που είναι αυτή του τοίχου παρατήρησης.Του τοίχου δηλαδή, διά μέσου του οποίου γίνεται επιτρεπτή η παρατήρηση των πτηνών από τους ανθρώπους χωρίς να γίνεται αισθητή η παρουσία των δεύτερων σε αυτά. Στην περίπτωση του αρχαίου λιμένα μάλιστα, ο τοίχος αυτός, συνειρμικά, ήρθε ως μία συνέχεια των καλαμιών που λειτουργούν ως τείχη προστασίας αλλά και στοιχεία κίνησης της πορείας του περιπατητή κατά μήκος της λίμνης.
Έτσι και ο τοίχος ταυτίστηκε τόσο με την παρατήρηση όσο και με τον ορισμό της κίνησης παράλληλα σε αυτόν, συγκροτώντας τη σύνθεση της μονάδας τόσο για τις μικρές ημιυπαίθριες συνθέσεις κατά μήκος της διαδρομής, όσο και για τη διάρθρωση των κτιριακών συμπλεγμάτων στα σημεία ενδιαφέροντος μεγάλης έκτασης. Με την ιδέα αυτήν του τοίχου συγκροτήθηκε τόσο το παρατηρητήριο όσο και η στάση και ο κόμβος.
Το υλικό κατασκευής που επιλέχθηκε ήταν το ξύλο για το λόγο ότι αποτελεί ένα φυσικό υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε έναν βιότοπο αλλά και να έρθει σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον και το τοπίο από άποψη υφής και αποχρώσεων. Επίσης, ο τρόπος κατασκευής μίας ελαφριάς κατασκευής όπως είναι η ξύλινη δεν απαιτεί τη δημιουργία ενός εργοταξίου που θα εκτοπίσει τη ζωή του βιότοπου. Όσον αφορά μάλιστα, και τον τρόπο θεμελίωσης των κατασκευών αυτές θα ακολουθούν τη λογική των πασσαλόμπηκτων κατασκευών ώστε να έχουν το ελάχιστο εδαφικό αποτύπωμα. Επιπρόσθετα, το ξύλο αποτελεί ένα υλικό που συνδέεται άρρηκτα με τη μνήμη του τόπου καθώς ξύλινα ήταν και τα πλοία για τα οποία ήταν διαμορφωμένος ο τόπος ως λιμάνι.
Επίσης, τα δύο υλικά που χρησιμοποιούνται για την επίστρωση της διαδρομής είναι το πατημένο χώμα και το ντεκ, καθώς συνάδουν με το σεβασμό στο οικοσύστημα και την φυσική παλέτα του τοπίου. Ως προς τη σύνθεση των τεσσάρων κτιριακών συμπλεγμάτων ζητούμενο ήταν η λιτότητα και η αρμονία στο σύνολο των παρεμβάσεων τόσο μεταξύ τους όσο και με το τοπίο. Οι τέσσερις ενότητες ακολουθούν ένα ενιαίο συνθετικό λεξιλόγιο που αξιοποιεί τη φύτευση ως στοιχείο σχεδιασμού του χώρου και το στοιχείο του τοίχου ως βασική συνθετική μονάδα για την οργάνωση της κίνησης σε αυτό αλλά και τη διαμόρφωση των όψεων των κτιριακών ενοτήτων.
Η πιο αντιπροσωπευτική ενότητα που εκφράζει το σύνολο αυτών των εφαρμογών είναι ο εκθεσιακός χώρος, ο οποίος μάλιστα εμφανίζει στη σύνθεσή του τις τρεις τυπολογίες, τη στάσης, τον κόμβο και το παρατηρητήριο και για αυτόν ακριβώς το λόγο επιλέχθηκε να σχεδιαστεί και σε μία μεγαλύτερη κλίμακα, την 1:200, ώστε να παρουσιαστεί με μεγαλύτερη λεπτομέρεια η απόδοση αυτού του λεξιλογίου στις όψεις και στη διάρθρωση της κάτοψης.
Ολοκληρώνοντας, την περιγραφή της πορείας εργασίας της παρούσας διπλωματικής θα μπορούσε να διατυπωθεί το εξής συμπέρασμα ως το απόσταγμα αυτής της εργασίας:
Το να αφουγκραστείς το τοπίο, να καταλάβεις βαθιά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε ο τόπος, περπατώντας νοητά και αισθητά στα ίχνη του παρελθόντος και δίνοντας αξία στην ζωή που τον οικειοποιείται στο σήμερα είναι οι πυλώνες μίας αρχιτεκτονικής που μπορεί να αναγεννήσει έναν τόπο, να τον επαναπροσδιορίσει στο παρόν για το μέλλον, φέροντας ταυτόγχρονα το πνεύμα του , αυτό που τον χαρακτηρίζει και το κάνει μοναδικό σε σχέση με οποιονδήποτε άλλο τόπο στον κόσμο.
Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας: Αρχαίο λιμάνι Λεχαίου, επαναπροσδιορίζοντας τον τόπο
Τυπολογία: Διπλωματική εργασία
Εξεταστική περίοδος: 20/2/2023
Φοιτήτριες: Αθηνά Σακκή, Αναστασία-Αλεξάνδρα Σκούπα
Επιβλέπουσα: Δήμητρα Νικολάου, βαθμίδα: Καθηγήτρια
Σύμβουλοι: Ειρήνη Κλαμπατσέα, βαθμίδα: Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Ελευθερία Τσακανίκα, βαθμίδα: Αναπληρώτρια καθηγήτρια
Σχολή: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Kείμενο: Αθηνά Σακκή, Αναστασία-Αλεξάνδρα Σκούπα
The ancient port of Lehaion, the place formed and shaped by man bearing the traces of those sublime works of the past, due to the outcome of the historical events in modern era has become a “grey zone”, a non-place, the mere existence of which is often ignored by the inhabitants of Corinth and the surrounding settlements.
The present thesis attempts to reintegrate the ancient port into the contemporary urban fabric and restore it as a place in the future by redefining it in the present.
The process begins by understanding how the place existed as such in the past, by studying the traces of the past and the components that shaped it – both non-material and material ones. All these data, as well as its current appropriation by birds as habitat, gives birth to architectural creation from the small scale of basic decisions on the organisation of the greater area, to the urban scale of the ancient harbour, the local planning and the birth of the unit and the architectural jargon of composition in larger planning scales, such as 1:100 for small semi open-air structures and 1:200 for building units.
As a conclusion of the present thesis, listening to the landscape, deeply understanding the way in which the place was formed, walking mentally and perceptibly on the traces of the past and giving value to the life that appropriates it in the present are the pillars of an architecture that can regenerate a place, redefine it in the present for the future, while carrying its spirit, what characterizes it and makes it unique compared to any other place in the world.
Facts & Credits
Project title: Ancient harbour of Lechaion_Redefining the place
Typology: Diploma Thesis Project
Academic semester: 20/2/2023
Students: Athina Sakki, Anastasia-Alexandra Skoupa
Supervising professor: Dimitra Nikolaou
Consultant professors: Irene Klabatsea, Eleftheria Tsakanika
Institution: Department of Architectural Engineering, National Technical University of Athens
Text: Athina Sakki, Anastasia-Alexandra Skoupa
READ ALSO: Εν δυνάμει χώροι: Μεθοδολογική ενεργοποίηση αστικών κενών Πειραιά | Διπλωματική εργασία της Μαρίας Ειρήνης Λάμπρου