Ο Δημήτρης Φιλιππίδης οραματίζεται το Αττικό τοπίο του μέλλοντος | Παρουσίαση από την αρχιτέκτονα Μυρτώ Κιούρτη

Τον Απρίλιο του 2024 οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης εξέδωσαν το νέο βιβλίο του Δημήτρη Φιλιππίδη με τίτλο «Για το Αττικό τοπίο σήμερα».  Πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει ως στόχο να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε αλλά και να επαναπροσδιορίσουμε το Αττικό τοπίο, εμβαθύνοντας στην ιστορία του και παράλληλα αναγνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες και τις προοπτικές ανάδειξής του. Η αρχιτέκτονας Μυρτώ Κιούρτη διαβάζει το βιβλίο αυτό και μας το παρουσιάζει. Η Κιούρτη έχει μαθητεύσει για χρόνια δίπλα στον Δημήτρη Φιλιππίδη, εμβληματικό καθηγητή πολεοδομίας στην Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και έχει κάνει το διδακτορικό της μαζί του. 

-Γράφει η Μυρτώ Κιούρτη

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ,  ΓΙΑ ΤΟ «ΑΤΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ» ΣΗΜΕΡΑ

Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου 2024,  ώρα 19:00, στο Βιβλιοπωλείο «Επί λέξει» και η είσοδος είναι ελεύθερη.

Θα μιλήσουν οι: Μυρτώ Κιούρτη, αρχιτέκτονας, διδάκτωρ ΕΜΠ, Ασπασία Κουζούπη, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, διδάκτωρ αρχιτέκτων ΑΠΘ, αρχιτέκτων Αστικού Τοπίου MAS.ETH και ο συγγραφέας του βιβλίου, Δημήτρης Φιλιππίδης, αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ.

Συντονίζει ο Στέλιος Γιαμαρέλος, αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας & Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής, The Bartlett School of Architecture, University College London.

Κάποιες σκέψεις για το βιβλίο

Πολλές φορές η Αθήνα περιγράφεται ως άσχημη πόλη επειδή δεν έχει αρκετό πράσινο, ενώ συχνά οι πολίτες της μελαγχολούν αναλογιζόμενοι την καταστροφή που δήθεν επέφεραν στο φυσικό τοπίο της Αττικής κατασκευάζοντας πριν από λίγες δεκαετίες εδώ την πόλη τους. Την ίδια στιγμή τα μεγάλα καλοσχεδιασμένα πάρκα άλλων Ευρωπαϊκών πόλεων εκθειάζονται ως παραδείγματα προς μίμηση. Ακολουθώντας τυφλά την κυρίαρχη αυτή αντίληψη ο πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της Αθήνας συχνά αναλώνεται σε ένα γνωστό μοτίβο παρεμβάσεων: καινούρια πάρκα, κι άλλο πράσινο, παρτέρια, δρομάκια, λουλούδια και γκαζόν. Ο Δημήτρης Φιλιππίδης στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Για το Αττικό Τοπίο Σήμερα»  μας καλεί, όπως κάνει πάντα άλλωστε, να σκεφτούμε πριν σχεδιάσουμε. 

Μας εκθέτει καταρχάς στην Ιστορία, η οποία θριαμβευτικά αποκαλύπτει ότι το Αττικό Τοπίο δεν ήταν ποτέ πράσινο, αντιθέτως εμφανίζεται σε αναρίθμητα τεκμήρια από το παρελθόν χαρακτηριστικά γυμνό.

Στη συνέχεια ο συγγραφέας καλεί τους αρχιτέκτονες να κάνουν τη δουλειά τους, δηλαδή να παρατηρήσουν την πραγματικότητα, να σταθούν κριτικά απέναντι σε φαντασιώσεις και ιδεολογήματα και να σκεφτούν με δημιουργικό τρόπο τι είναι αληθινά ωραίο για την πόλη τους σήμερα.

Εξάλλου ως ένας από τους πιο επιδραστικούς καθηγητές στην Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου πάντα μας δίδασκε ότι οι αρχιτέκτονες δεν καλούνται να σχεδιάσουν κάτι που θεωρείται ήδη ωραίο από τους πολλούς. Αυτός είναι ο ρόλος των εργολάβων. Οι αρχιτέκτονες αντιθέτως είναι εκείνοι που σε κάθε ιστορική, κοινωνική και πολιτισμική συγκυρία οφείλουν να επαναφεύρουν «τι εστί ωραίο» και να πείσουν την κοινωνία να το υιοθετήσει.

Στην Προνεωτερικότητα για παράδειγμα το φυσικό τοπίο δεν προσλαμβάνεται ως «ωραίο». Σε αυτές τις εποχές της ανέχειας η σχέση με τη φύση είναι εργαλειακή: οι άνθρωποι παρεμβαίνουν πάνω της για να επιβιώσουν έναντι ακραίων φυσικών φαινομένων που προκαλούν θεομηνίες, σιτοδείες και θανατηφόρες πανδημίες. Ο Δημήτρης Φιλιππίδης μας θυμίζει ότι και στην Ελλάδα πριν λίγες μόλις δεκαετίες αντιμετωπίζαμε τη φύση ως εχθρό: μπαζώναμε για παράδειγμα τα ρέματα γιατί πλημμύριζαν τις συνοικίες.

Είναι με τη βοήθεια της τεχνολογίας και της επιστήμης που ο Νεωτερικός άνθρωπος σταδιακά κυριάρχησε πάνω στη φύση.

Ας μην ξεχνάμε ότι είναι το 1336 που για πρώτη φορά στην νεότερη Ευρώπη ένας άνθρωπος, ο Πετράρχης, ανεβαίνει στην κορυφή ενός βουνού, στο όρος Βεντού, για να περιγράψει την ομορφιά του τοπίου γύρω του. Μετά από έναν περίπου αιώνα σχεδιάζονται οι πρώτοι καλλωπιστικοί κήποι της Ιταλίας, κομμάτια γης που δεν καλλιεργούνται για να προσφέρουν τροφή αλλά αισθητική απόλαυση. Λίγο αργότερα γεννιέται ο Γαλλικός κήπος, που ικανοποιεί αισθητικά επειδή προβάλει εμφατικά τα ίχνη της ανθρώπινης κυριαρχίας πάνω στη φύση. Ακόμα πιο μετά οι Άγγλοι φεουδάρχες απολαμβάνουν τους κήπους τους κρύβοντας έντεχνα τα σημάδια της παρέμβασης στη φύση για να φαντάζονται ότι η περιουσία τους εκτείνεται στο άπειρο.

Η Αθήνα δεν είχε ποτέ φεουδαρχία και γι’ αυτό δεν απέκτησε μεγάλα πάρκα. Εδώ όλα είναι μικρά και κοινωνικά διαμοιρασμένα. Ο Δημήτρης Φιλιππίδης μας καλεί να αναγνωρίσουμε το Αττικό τοπίο ως κενό αστικό χώρο που διασκορπίζεται δημοκρατικά μέσα στον ιστό. Κοιτώντας στο παρελθόν της πόλης μας δείχνει τις περίκλειστες πράσινες αυλές, τις μικρές αλάνες με τα λιγοστά δέντρα ικανά όμως να προσφέρουν σκιά σε αναρίθμητες αυθόρμητες δράσεις που ενεργοποιούσαν τον αστικό ιστό γιατί ήταν διάσπαρτες μέσα σε κάθε γειτονιά. Τα μεγάλα πάρκα, οι δεντροστοιχίες, και η «υστερία της πρασινάδας» όπως αναφέρεται γλαφυρά στο βιβλίο, είναι επιλογές διαχείρισης του τοπίου που ανταποκρίνονται σε κοινωνικά αιτήματα διαφορετικά από τα δικά μας. Ο ιδρυτικός μύθος της σύγχρονης Αθήνας δεν αφορά την θανάτωση άγριων θηρίων, ούτε τον έλεγχο ακραίων φυσικών φαινομένων όπως οι μύθοι που τροφοδότησαν το φαντασιακό πίσω από τα μεγάλα εντυπωσιακά πάρκα της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης. 

Τα δικά μας κατορθώματα είναι άλλα. Κυρίως αφορούν την επανεφεύρεση του συλλογικού μας εαυτού, μέσα από ένα ιδιοφυές αφήγημα που μας συνδέει με ένα πολιτισμό του μακρινού παρελθόντος ο οποίος είναι εντυπωσιακά σύγχρονος και διεθνής.

Ο Δημήτρης Φιλιππίδης ισχυρίζεται λοιπόν ότι η ομορφιά του Αττικού τοπίου βρίσκεται στην  αρχαιολογία του, στις αναρίθμητες τομές στο σώμα της πόλης που αποκαλύπτουν κομμάτια της ιστορίας της.

Δεν αναφέρεται μόνο στους σημαντικούς αρχαιολογικούς τόπους. Μιλά για τα νταμάρια, τα αδόμητα οικόπεδα με τα ίχνη της ζωής πάνω στις παλιές μεσοτοιχίες, για κάθε ταπεινή εκσκαφή εργοταξίου, την καθημερινή αναμόχλευση στα σωθικά της πόλης. Οι εκσκαφές αυτές φέρνουν συνεχώς στο φως ένα παρελθόν απείθαρχο, γεμάτο εκπλήξεις, ανατροπές που απειλούν ανά πάσα στιγμή να τορπιλίσουν την πολυμήχανη διανοητική εφεύρεση πάνω στην οποία έχουμε στήσει την κοινωνική μας ύπαρξη. Για τον συγγραφέα είναι απολαυστικό να περιδιαβαίνουμε αυτό το διάσπαρτο αρχαιολογικό τοπίο, ως άλλο καλλωπιστικό πάρκο. Στο τοπίο αυτό εμείς αναμετριόμαστε με το δικό μας «θεριό», όχι την αγριότητα της φύσης, αλλά την ασυνέχεια της ιστορίας που καλούμαστε να τη δαμάσουμε κάθε φορά αλλιώς, συνθέτοντας τα ετερόκλητα θραύσματα του παρελθόντος σε μια συνεκτική αφήγηση.

Η καλλιέργεια του τοπίου αυτού μπορεί να μην μοιάζει με ανθοκομία αποτελεί όμως μια πολύ ενδιαφέρουσα άσκηση συλλογικής αυτογνωσίας που μας επιτρέπει σκάβοντας την πόλη να ανασυνθέτουμε ξανά και ξανά τον εαυτό μας.

Επιλεγμένες φράσεις-κλειδιά από το βιβλίο

Πρόθεσή μας είναι να αναδείξουμε τις ταπεινές ανασκαφές υπενθυμίζοντάς τον σοβαρό ρόλο τους στη διαμόρφωση του τοπίου ως «αναστάτωση της στρωματογραφίας» και ως αποκάλυψη της σύστασης του βάθους εκείνου που κάποτε έρχεται βίαια σε επαφή με το φως. Σελ. 11.

Η φυγή προς την (ακόμα) διαθέσιμη περιφέρεια (με οργανωμένα προάστια, οικόπεδα με δόσεις, αγροτεμάχια) σηματοδότησε νέες θέσεις για το τοπίο, που τώρα οριζόταν ως η τιθασευμένη, εξημερωμένη -κατοικίδια φύση…Σελ. 59.

Ο Κήπος Ανακτόρων είναι ένας καθαρός εξωτισμός και δημιουργήθηκε για να θυμίζει στη βασίλισσα Αμαλία τον τόπο καταγωγής της. Ο νεωτερισμός του «πάρκου», για αποκλειστική χρήση αρχικά, ή δημόσια αργότερα, μπήκε έτσι οριστικά στη ζωή και, όπως θα φανεί στη συνέχεια, στη συλλογική ψύχωση της πόλης. Σελ. 78.

Οι δεντροστοιχίες, ανύπαρκτες πριν, συμπληρώνουν τον ορθογώνιο ιστό της νεοκλασικής πόλης και είναι εξαρχής στοιχείο εξωραϊσμού. Σελ. 78.

…το 1912…γίνεται αναδάσωση της Καισαριανής και αναβιώνει η παλιά πρόταση του Ε. Τσίλλερ για δημιουργία «Άλσους των Ποιητών» στον Λυκαβηττό. Σελ. 85.

Η βασίλισσα Αμαλία…δεντροφύτεψε μέρος του Λυκαβηττού και ήθελε να φυτέψει και τον Υμηττό. Σελ. 89.

Ο Τσαρούχης…θεωρεί «μέγα σύμβολο» της ελληνικής νεύρωσης, όπως την αποκαλεί, που είναι η επιθυμία προσέγγισης της Δύσης, την «πρασινάδα». Σελ. 99.

…διαθέτουμε περισσότερους διευρυμένους «αρχαιολογικούς χώρους» απ’ ό,τι θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε. Σελ. 155.

…οι ιδεαλιστικοί εκείνοι νεαροί συντάκτες του Σχεδίου Αθηνών οραματίζονταν ένα τοπίο αρχαιολογικό με διάσπαρτη βλάστηση ως το υπέρτατο «αρχαιολογικό πάρκο», ενώ εμείς σήμερα διαπιστώνεται ότι διαθέτουμε οραματικά το ίδιο τοπίο, κατακερματισμένο όμως σε άπειρα θραύσματα.  Σελ. 155.

Στοιχεία εκδήλωσης
Τίτλος ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ,  ΓΙΑ ΤΟ «ΑΤΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ» ΣΗΜΕΡΑ (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2024)
Τυπολογία Παρουσίαση βιβλίου 
Συγγραφέας Δημήτρης Φιλιππίδης
Τοποθεσία Βιβλιοπωλείο «Επί λέξει» (Ακαδημίας 32 & Λυκαβηττού, Αθήνα)
Ημερομηνία 7 Νοεμβρίου 2024 
Ώρα 19:00
Είσοδος Ελεύθερη