Cooperativa: Πιλοτική πρόταση συνεταιριστικής κατοίκησης κοντά στο ρέμα της Πικροδάφνης | Διπλωματική εργασία από τις Αίθρα Βορβολάκου και Δήμητρα Σιάμου

Η παρούσα διπλωματική εργασία από τις Αίθρα Βορβολάκου και Δήμητρα Σιάμου πραγματεύεται την πιλοτική εφαρμογή ενός προγράμματος συνεταιριστικού προτύπου κατοίκησης, κοντά στο ρέμα της Πικροδάφνης στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου.

Αφετηρία αποτέλεσε η σημερινή στεγαστική κρίση, οι διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης που εμφανίστηκαν κατά την περίοδο του κορονοϊού, αλλά και η κλιματική κρίση, όσον αφορά τα υλικά και τους τρόπους κατασκευής. Η περιοχή που περικλείει το οικόπεδο μελέτης αφορά περιοχή γενικής κατοικίας, με συμπληρωματικές χρήσεις όπως σχολεία, αθλητικά κέντρα, καταστήματα τοπικού εμπορίου, καθώς και μια εκκλησία που γειτνιάζει με το οικόπεδο. Σε γενική άποψη, παρατηρείται ότι το οικόπεδο βρίσκεται ανάμεσα σε ένα αστικό δομημένο περιβάλλον και σε ένα ιδιαίτερο φυσικό στοιχείο, το ρέμα της Πικροδάφνης.

Όσον αφορά στο πράσινο στοιχείο, βασική σχεδιαστική πρόθεση αποτέλεσε η διατήρηση της υπάρχουσας φύτευσης του οικοπέδου, αλλά και ενίσχυσή της.

Ακόμη, για την εναρμόνιση στο υπάρχον οικιστικό περιβάλλον, έγινε η διαμόρφωση ενός περιπατητικού δικτύου από κυβόλιθους, για τη σύνδεση των οδών και των πεζόδρομων που γειτνιάζουν στο οικόπεδο με το εσωτερικό του συγκροτήματος. Η κεντρική είσοδος στο συγκρότημα γίνεται από τη βόρεια πλευρά του οικοπέδου, ανάμεσα από το κέντρο ενημέρωσης και τον παιδότοπο.

Απέναντι από αυτό, βρίσκεται η παιδική χαρά, στην οποία βρίσκονται πλατώματα και πίδακες νερού για παιχνίδι. Στη συνέχεια, στην ανατολική και δυτική πλευρά του οικοπέδου βρίσκονται οι δομές κατοικιών, ενώ ανάμεσά τους τοποθετείται το κέντρο της κοινότητας, με χρήση τραπεζαρίας και μελέτης. 

 Το κέντρο βαίνει σε μια κεντρική υπαίθρια πλατεία, στην οποία έχουν ενταχθεί πλατώματα σταδιακής μείωσης της κλίσης, καθώς και μια ράμπα κατάβασης στο κατώτερο επίπεδο του οικοπέδου.

 Αναφορικά με τη διαχείριση των υπαίθριων χώρων, έγινε σταδιακή εξομάλυνση της απότομης κλίσης του εδάφους προς τη διαμόρφωση πεζουλών με φύτευση, με τη βοήθεια συρματοκιβώτιων για σχηματισμό των επιπέδων. 

Το συγκρότημα απαρτίζεται από δύο τυπολογίες κατοικίας οι οποίες, πέρα από κατοίκηση, αποτελούν και χώρους συνάντησης, συνάθροισης και κοινωνικοποίησης. Σημαντική παράμετρος που λήφθηκε υπόψη στον σχεδιασμό είναι η έννοια της μεταβλητότητας, ως ένα στοιχείο που προωθεί τη συμμετοχή των χρηστών ως προς τη διαμόρφωση του χώρου, συναντώντας με αυτόν τον τρόπο τις εναλλασσόμενες ανάγκες τους.

Γι’ αυτό, το συνεταιριστικό πρόγραμμα κατοίκησης απευθύνεται σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών ομάδων, μια κοινότητα που επιθυμεί να κατοικήσει σε αυτό. 

Τα μεταβλητά στοιχεία αφορούν κατακόρυφα πανέλα ξύλινου σκελετού, μια συρόμενη βιβλιοθήκη και ένα τραπέζι με τη δυνατότητα ιδιοπεριστροφής, του οποίου τα σταθερά στελέχη ενισχύουν την ακαμψία της δομής.

Βάση του σχεδιασμού αποτέλεσε η πρόθεση για παραγωγή χώρων που ενισχύουν το αίσθημα της συλλογικότητας και την επιθυμία συγκέντρωσης των κατοίκων για χρήσεις που ξεφεύγουν από τις τυπικές λειτουργίες μιας συνηθισμένης κατοικίας.

Τα μεταβαλλόμενα στοιχεία έχουν, επίσης, άμεση ταύτιση με τον φέροντα οργανισμό, ο οποίος αποτελεί συνδυασμό ξύλου (Glulam), για τους μεταβλητούς χώρους διημέρευσης, και οπλισμένου σκυροδέματος, για τους ιδιωτικούς και σταθερούς χώρους. Χρησιμοποιήθηκε κάναβος 4×4μ για τα υποστυλώματα. Οι εξωτερικοί διάδρομοι κίνησης αποτελούν προέκταση του φέροντος ξύλινου συστήματος των κατοικιών.

Όσον αφορά στις πληρώσεις, στον ξύλινο σκελετό χρησιμοποιήθηκαν πανέλα CLT, ενώ στον σκελετό από σκυρόδεμα τοποθετήθηκε διπλή σειρά οπτόπλινθων.

Στο κοινοτικό κέντρο, ο φέροντας οργανισμός από ξύλο διαφέρει, με την ένταξη ξύλινης εσχάρας, διπλών ξύλινων υποστυλωμάτων και διπλού ύψους στο ισόγειο.  Ο συνδυασμός των παραπάνω μεθόδων κατασκευής προσδίδει μια ενιαία και ιδιαίτερη εμφάνιση στο συγκρότημα, ζεστή και οικεία αίσθηση στους κατοίκους, σημαντικό στοιχείο για το πρόγραμμα λειτουργίας του κέντρου. 

Στόχος της παρούσας εργασίας αποτέλεσε η πιλοτική εφαρμογή ενός συνεταιριστικού προτύπου κατοίκησης στην Ελλάδα, όχι μόνο ως προς το ιδιαίτερο πρόγραμμα λειτουργίας του, αλλά και ως προς τα υλικά κατασκευής, τη δυνατότητα μεταβλητότητας των εσωτερικών χώρων, και την εγγύτητά του σε ένα ιδιαίτερο φυσικό στοιχείο – το ρέμα της Πικροδάφνης. 

Στοιχεία έργου

Τίτλος εργασίας Cooperativa: Πιλοτική πρόταση συνεταιριστικής κατοίκησης κοντά στο ρέμα της Πικροδάφνης
Τυπολογία Διπλωματική εργασία
Εξεταστική περίοδος Ιούλιος 2024
Φοιτήτριες Αίθρα Βορβολάκου, Δήμητρα Σιάμου
Επιβλέποντες Σταύρος Σταυρίδης, Ελευθερία Τσακανίκα
Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Kείμενο Αίθρα Βορβολάκου & Δήμητρα Σιάμου

The focus of this master thesis project by Aithra Vorvolakou and Dimitra Siamou is the pilot implementation of a co-housing program, near Pikrodafni stream in Aghios Dimitrios area.

Prompts for this project were the current housing crisis, which undermines the right to housing, the different states of living that arose during the COVID-19 period, as well as the global climate crisis, regarding the building methods and materials. The area surrounding the plot is residential, though with additional uses such as schools, sports centers, local shops, as well as a church adjacent to the plot. 

From a top view, it is observed that the plot is located between an urban built environment and a unique natural element, the stream of Pikrodafni. Some of the main design goals included maintaining and reinforcing the green element of the plot, as well as creating a walking network. The latter, made of paving blocks, would connect the streets and walking routes near the plot with the exterior areas inside the complex, so as to create a link with the existing residential environment of the surrounding area.

The main entrance to the complex is on the north side, between the information point and the kindergarten, across from which lies a playground, where apart from conventional play equipment, several play-plateaus and a play-fountain have also been included. Proceeding further down, the residential structures can be seen on the east and west side of the plot, while the community center, a common area that houses dining and study, is placed in between. The community center, in turn, opens up to a central square within the building complex, with a view of the stream, in which plateaus and an accessibility ramp have been incorporated to tame the steep slope of the natural terrain. 

Regarding the outdoor areas, the steep slope was gradually smoothed by the inclusion of vegetation plateaus, using gabions to hold back the terrain, yet still allow water to come through the exterior structure when necessary. 

The complex consists of two housing typologies-layouts, which, apart from residences, are also places of gathering and socializing. An important parameter that was considered in the design process is the concept of architectural flexibility, as an element that promotes the participation of users in shaping the space, thus meeting their constantly fluctuating needs.  Therefore, this cooperative housing program is addressed to a wide range of social groups, a community that chooses to reside in it.

The flexible components mainly consist of vertical wooden panels, a rotatable bookcase and a revolvable table, whose non-movable parts reinforce the rigidity of the whole structure.

The main intention of the project is to create spaces that strengthen the sense of community and belonging, but also enable the gathering of residents for uses that surpass the conventional uses of a typical home. 

The variable components are also directly intertwined with the load-bearing structure, which is a combination of timber (Glulam), for the common flexible areas, and reinforced concrete, for the private and stable areas. A 4-by-4-metre grid was used for the columns. The structure of the long exterior corridors is an extention of the timber structure used for the indoor areas. Regarding the walls, CLT panels were used for the timber part of the structure, whereas double rows of bricks were used between the concrete columns.

In the community centre, the timber bearing structure is different, integrating a wooden grid instead of beams, double columns and double-height ceiling for the ground floor. The combination of those building methods provides a uniform and unique look to the complex and a warm feeling for the residents, an important factor for the operating program.

The aim of this thesis project was the pilot implementation of a co-housing model in Greece, not only in terms of its particular operating program, but also in terms of construction materials, the possibility of architectural flexibility of interior spaces, and its proximity to a unique natural element – the Pikrodafni stream. 

Facts & Credits

Project title Cooperativa: Pilot cohousing project proposal near Pikrodafni stream
Typology Diploma Thesis
Academic semester July 2024
Students Aithra Vorvolakou, Dimitra Siamou
Supervisors Stavros Stavrides, Eleftheria Tsakanika
Institution National Technical University of Athens, School of Architecture
Text Aithra Vorvolakou, Dimitra Siamou