Καθημερινές Πρακτικές: μελέτη σε τρεις αλάνες της Νίκαιας | Ερευνητική εργασία της Γραφάκου Σωτηρίας-Αφροδίτης

Η φοιτήτρια Γραφάκου Σωτηρία-Αφροδίτη στην Ερευνητική της εργασία με τίτλο ‘Καθημερινές Πρακτικές: μελέτη σε τρεις αλάνες της Νίκαιας’ εστιάζει στις αλάνες της Νίκαιας ως υβριδικούς χώρους ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, το παρελθόν και το παρόν. Μέσω επιτόπιας έρευνας μελετά το πως οι πρακτικές οικειοποίησης και διεκδίκησης των χώρων αυτών από τους κατοίκους καθορίζουν την κοινωνική ατμόσφαιρα της γειτονιάς. Πώς μπορούν τέτοιοι χώροι να διατηρήσουν την κοινωνική τους δυναμική και ευελιξία μέσα σε ένα πλαίσιο αυξανόμενης τυποποίησης του αστικού σχεδιασμού;

Οι αλάνες της Νίκαιας δεν είναι απλώς κενοί δημόσιοι χώροι. Είναι ζωντανοί οργανισμοί που αναπνέουν μέσα από τις καθημερινές πρακτικές των ανθρώπων που τις κατοικούν, τις διασχίζουν, τις διαμορφώνουν.

Αυτές οι αυλές, κάποτε γεμάτες φωνές, ιστορίες και αλληλεπιδράσεις, σήμερα στέκουν ως υβριδικοί χώροι, ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, το παρελθόν και το παρόν.

Η Νίκαια, με τις ρίζες της στις προσφυγικές κοινότητες, αναπτύχθηκε γύρω από τις αλάνες της. Οι χώροι αυτοί υπήρξαν σημεία συνάντησης, όπου οι άνθρωποι αντάλλασσαν κουβέντες, καθημερινές έγνοιες, γιορτές και αγωνίες, προσωπικές, κοινωνικές, πολιτικές.

Κάθε αντικείμενο -μια καρέκλα, μια γλάστρα, ένα σκοινί για άπλωμα ρούχων- μαρτυρά μια ιστορία οικειοποίησης.

Η έρευνα βασίστηκε σε επιτόπιες παρατηρήσεις και καταγραφές σε τρεις επιλεγμένες αλάνες της Νίκαιας, συνδυάζοντας φωτογραφική τεκμηρίωση, χαρτογραφική ανάλυση και συζητήσεις με κατοίκους.

Μέσω των εργαλείων του οπτικού πεδίου (isovist) και της κατάληψης του χώρου κατά τον Benedikt, αναλύσαμε πώς η διαμόρφωση του χώρου επηρεάζει την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη χρήση των αλανών ως ενδιάμεσους χώρους μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου.

Καθώς οι πόλεις μετασχηματίζονται, οι αλάνες της Νίκαιας αλλάζουν μαζί τους. Άλλες παραμένουν σημεία καθημερινής συνάντησης, ενώ κάποιες μετατράπηκαν σε ανενεργούς και αδρανείς χώρους.

Ωστόσο, η ενέργεια που κρύβουν παραμένει. Οι κάτοικοι τις ξαναχρησιμοποιούν, τις αναπλάθουν, προσθέτοντας νέα αντικείμενα, νέες αφηγήσεις.

Μια αλάνα είναι πολλά περισσότερα από ένα κενό μεταξύ των κτιρίων.

Είναι ένα κομμάτι ζωής που δονείται από την παρουσία των ανθρώπων της. Είναι μια σκηνή όπου εκτυλίσσονται απλές καθημερινές στιγμές: ένα παιδί που παίζει, μια ηλικιωμένη που κάθεται στην πόρτα της, μια ομάδα γειτόνων που συζητά.

Καταλήγοντας, οι αλάνες της Νίκαιας αναδεικνύονται ως δυναμικά πεδία συνύπαρξης, όπου η σχέση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού παραμένει ρευστή και συνεχώς επαναπροσδιοριζόμενη.

Οι πρακτικές των κατοίκων, είτε μέσω της χωρικής χρήσης είτε μέσω της τοποθέτησης αντικειμένων, αναδεικνύουν την ευελιξία αυτών των χώρων.

Είτε πρόκειται για την αίσθηση οικειότητας που δημιουργείται από προσωπικά αντικείμενα είτε για τις δραστηριότητες που προσφέρουν ζωή στην αλάνα, ο χώρος δεν είναι στατικός· κάθε λεπτομέρειά του αφηγείται και μια ιστορία.

Ωστόσο, οι αλάνες θέτουν ένα βαθύτερο ερώτημα: πώς μπορούν τέτοιοι χώροι να διατηρήσουν την κοινωνική τους δυναμική και ευελιξία μέσα σε ένα πλαίσιο αυξανόμενης τυποποίησης του αστικού σχεδιασμού;

Ο χώρος αυτός διαμορφώνεται από τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις, αντανακλώντας την πολυεπίπεδη σχέση τους μεταξύ τους και μαζί του.

Οι αλάνες, ως ζωντανά εργαστήρια κοινωνικής συνύπαρξης, υπενθυμίζουν τη δύναμη της ανθρώπινης παρουσίας να εμπλουτίζει και να μετασχηματίζει το αστικό τοπίο.

Η ελευθερία να κατασκευάσουμε και να ανακατασκευάσουμε τους εαυτούς μας και τις πόλεις μας αποτελεί ένα από τα πιο πολύτιμα, αλλά και πιο παραμελημένα, ανθρώπινα δικαιώματα, και οι αλάνες το ενσαρκώνουν με τον πιο άμεσο τρόπο.

Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Καθημερινές Πρακτικές: μελέτη σε τρεις αλάνες της Νίκαιας
Τύπος έργου Ερευνητική εργασία
Φοιτήτρια Γραφάκου Σωτηρία-Αφροδίτη
Επιβλέπουσα καθηγήτρια Τροβά Βάσω
Ημερομηνία παρουσίασης Ιανουάριος 2025
Πανεπιστημιακό ίδρυμα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Κείμενο από την δημιουργό

The student Sotiria-Afroditi Grafakou, in her research thesis project entitled “Everyday Practices: A Study of Three Alleyways in Nikaia,” focuses on the courtyards of Nikaia as hybrid spaces between the public and private, the past and the present. Through field research, she examines how the practices of appropriation and claiming these spaces by the residents shape the social atmosphere of the neighborhood. How can such spaces maintain their social dynamism and flexibility within an urban planning framework that increasingly leans toward standardization?

The courtyards of Nikaia are not merely empty public spaces. They are living organisms that breathe through the daily practices of the people who inhabit, cross, and shape them.

These courtyards, once filled with voices, stories, and interactions, now stand as hybrid spaces, oscillating between public and private, past and present.

Nikaia, with its roots in refugee communities, developed around its courtyards. These spaces served as meeting points where people exchanged conversations, daily concerns, celebrations, and anxieties—personal, social, and political.

Every object—a chair, a potted plant, a clothesline—bears witness to a story of adaptation.

This research was based on field observations and notes in three selected courtyards of Nikaia, combining photographic documentation, cartographic analysis, and discussions with residents.

Using the analytical tools of isovist fields and space appropriation as defined by Benedikt, we examined how spatial configurations influence social interaction and how courtyards function as transitional spaces between private and public.

As cities transform, the courtyards of Nikaia change with them. Some remain vibrant sites of daily interaction, while others have become inactive and dormant spaces.

Yet, the energy they hold remains. Residents reuse and reshape them, adding new objects and narratives.

A courtyard is much more than an empty gap between buildings. It is a fragment of life, vibrating with the presence of its people.

It is a stage where simple everyday moments unfold: a child playing, an elderly woman sitting at her doorstep, a group of neighbors engaged in conversation.

Ultimately, the courtyards of Nikaia emerge as dynamic fields of co-existence, where the relationship between public and private remains fluid and ever-evolving.

Residents’ practices, whether through spatial usage or the placement of objects, highlight the adaptability of these spaces.

Whether it is the sense of intimacy created by personal belongings or the activities that bring the courtyard to life, the space is never static; every detail tells a story.

However, courtyards pose a deeper question: how can such spaces maintain their social dynamism and flexibility within an urban planning framework that increasingly leans toward standardization?

This space is shaped by human interactions, reflecting the multifaceted relationship between people and their environment.

As living laboratories of social co-existence, courtyards remind us of the power of human presence to enrich and transform the urban landscape.

The freedom to construct and reconstruct ourselves and our cities is one of the most valuable—yet often neglected—human rights, and courtyards embody this in the most immediate way.

Facts & Credits
Project title Daily Practices: a study of three courtyards in Nikaia
Type Research Diploma Thesis 
Student Grafakou Sotiria-Afroditi
Supervisor Trova Vaso
Presentation Date January 2025
University School of Architecture, University of Thessaly
Text by the author