Land ● shapers #5 | An Interview with Fili Iliopoulou

Land ● shapers Series hosts presentations of landscape professionals and artists by Archisearch landscape editor Eleni Tsirintani, regarding their work, what they dream to design and their perspective on Greek landscape.

Fili Iliopoulou is an architect (A.U.Th. 2005) and a landscape architect (Graduate School of Design, Harvard University MLA 2008). Her work focuses on landscapes balancing between the past and the present in a new, contemporary and dynamic way.

Fili Iliopoulou completed her PhD in the N.T.U.A. specializing in the field of Landscape Archaeology. This is a relatively unknown research field that bears a special interest especially in countries like Greece. She thoroughly studied the perception of landscape in the Hellenistic era through the case study of Ancient Messene. Ancient Messene is the most well preserved Hellenistic city in Greece, which has undergone extensive excavations and restoration projects since 1987 under the auspices of the Archaeological Society with the director being Professor P. Themelis.

Fili Iliopoulou continues her work on a postdoctoral level (N.T.U.A. 2017-2019) focusing on the development of the contemporary settlements around archaeological sites in Greece and their connection to the enhancement of the archaeological sites with the case study being that of ancient Messene.
She works on concepts like Landscape Branding and their interaction with the broader Cultural Landscape 1.

SOIL AS AN ELEMENT OF CREATIVITY

Fili Iliopoulou argues on the irresistible challenge that “soil” presents for her. “…soil bears an ideological and religious notion and at the same time, constitutes the background/base of architecture, whether that is conscious or not, since the beginning of History. Soil is the very essence of the Cultural Landscape that reveals the adaptation process and the delicate balance between human desire and ecological fragility”.
In terms of Landscape Architecture and Archaeology Fili Iliopoulou adds:
“…Landscape, as the ‘perceptual evaluation’ of Nature, has been an element of cultural structure since the earliest societies. The design approach, the level of consciousness and the construction tools may differ from time to time, yet its indisputable significance remains intact.”
F.I. began to work on the interaction between contemporary and historical landscape early on, as a postgraduate student (Harvard University-Cornell University). The subject of her Final Thesis was the implications of the unification of archaeological sites as a landscape design strategy on the urban structure and tourism development of the Mediterranean cities, laying emphasis on the examples of Rome and Athens.

THE SIGNIFICANCE OF THE ARCHAEOLOGICAL SITES

Archaeological Sites, those “…burial grounds or even primers of architecture” 2 offer master classes of architectural composition and structure to an almost archetypical level. These “relics”, along with the monuments, constitute landscapes significantly charged with symbolic meanings. Their substantial structure is determined by their wider spatial correlations, in order for their cultural value to be easily perceived.

The first motivation for F. to work with landscape design was her Design Thesis towards the end of her studies in Architecture at the Aristotle University of Thessaloniki. Her close connection and collaboration with her supervisor Professor Ch. Sachana shaped both the design principles of the project and her personal approach when tackling with landscape issues in a broader cultural context.
From theory to design F.I. maintains a close connection.
Her quest on historical landscapes and their interaction with a constantly evolving and changing environment became the impetus for projects such as the “Landscape Design in the Holy Monastery and the Theological School of Chalki”,

“Τhe Landscape Design of the Macedonian Tomb of Makridis”, and the “Design of trails for visitors within the archaeological site of Ancient Messene”.

WATER MANAGEMENT DESIGN

F.I. works also on water design issues in an urban setting, and her research focuses on the integration of Hydro-Networks (Water-Sensitive Urban Design) within the urban context.
Hydro-Networks re-introduce the element of water in the architectural scenery as a dynamic means of landscape transformations which integrate a highly flexible urban agenda as well as environmental education for the public.

F.I. has a broad experience on the subject participating in a number of relevant projects. One of the projects, during her Studies at Harvard received the ASLA “Research Honor Award” in 2008. The project proposed the introduction of 500.000 trees in South Boston, incorporating new strategies for promoting and sustaining urban forest cover as a means of water management.
Other projects by F.I. with similar design approach are “Inflatable Canopy” and “Magnetized (by) Leaves”

that propose a new type of urban shade structures which are water-sensitive, depending on the precipitation rate.
“…Water management is an issue of social justice and responsibility towards the common good that all authorities must tackle. The design should incorporate the concepts of seasonal change and the elusive character of the ephemeral in order to be successful.”

What F.I. would love to design or better redesign? The Unification of the Archaeological sites of Athens, all over again!
“… I find it sad and almost ironic that such a successful project has integrated only 20% of the initial architectural proposals” she says. Though this is not perceived by the citizens or the visitors, the city’s landscape dynamics have not been revealed in their greatness. I personally find it sad when considering how one perceives the notion of urban public space…”

F.I., apart from her profession as a designer, also teaches landscape architecture on an undergraduate and postgraduate level in Athens, Kalamata and Drama.
She will be among the speakers in the 2nd Panhellenic Congress on Public Space in March 2019 in Thessaloniki, where she will argue on Water-Sensitive Urban Design (Hydro-Networks).

CV
Fili Iliopoulou (Post-Doctoral Researcher N.T.U.A – Architect March, PhD – Landscape Architect MLA Harvard University) has been awarded the ASLA Certificate of Honor – Design Excellence Award for her academic achievements and her work has been extensively published in conference proceedings and international journals. She has participated in various workshops, international competitions and congresses while incorporating contemporary theories and personal research on her landscape design projects in Greece. She is a scholar of the program “HRAKLEITOS II” (Greek Ministry of Education), of the “Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation” and the Hellenic Harvard Foundation.

1 Post-Doctoral research under the supervision of Professor C. Moraitis.
2 term coined by Professor Emeritus K. Dimitsantou – Kremezi.

Στη σειρά παρουσιάσεων Land ● shapers, επαγγελματίες και καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της Αρχιτεκτονικής Τοπίου μιλούν με την Landscape Editor του Archisearch, Ελένη Τσιριντάνη, για τα έργα που έχουν υλοποιήσει, για όσα θα τους ενθουσίαζε να σχεδιάσουν αλλά και για το ελληνικό τοπίο και τις διαφορετικές εκδοχές του.

Η Φίλη Ηλιοπούλου είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ. και Αρχιτέκτων τοπίου με μεταπτυχιακές σπουδές στο Graduate School of Design, Harvard University (MLA). Η ενασχόληση της με το Τοπίο σχετίζεται με τη σύνδεση παρόντος και παρελθόντος με ένα νέο, σύγχρονο τρόπο.

Η Φίλη ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο ΕΜΠ στο ιδιαίτερο και σχετικά άγνωστο πεδίο της αρχαιολογίας τοπίου. Η Διατριβή της αφορούσε στην προσέγγιση του τοπίου κατά την ελληνιστική περίοδο, με παράδειγμα την Αρχαία Μεσσήνη, την καλύτερα σωζόμενη πόλη της ελληνιστικής περιόδου στον ελλαδικό χώρο και η οποία ανασκάπτεται αδιάκοπα από το 1987 υπό την επίβλεψη του Καθηγητού κ. Π. Θέμελη.

Σήμερα, ως Μεταδιδάκτωρ Ερευνήτρια Ε.Μ.Π., εργάζεται επάνω στην ανάπτυξη των σύγχρονων οικισμών γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. Επικεντρώνεται στην σύνδεση των αρχαιολογικών χώρων με το σύγχρονο οικιστικό ιστό και την ανάδειξη τους ως αυτόνομες τοπιακές ενότητες.
Ασχολείται με ζητήματα που αφορούν στη δημιουργία μιας ιδιαίτερης, ανταγωνιστικής ταυτότητας της ευρύτερης περιοχής των αρχαιολογικών χώρων (place branding) και στον τρόπο που συσχετίζονται με το περιβάλλον πολιτισμικό τοπίο .

ΤΟ ΧΩΜΑ ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ
«Μιλώ και γράφω χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη το χώμα…. […] το χώμα ενός περίεργου κήπου που τον περπάτησαν πριν από χιλιάδες χρόνια άνθρωποι σαν κι εμάς και επάνω του άφησαν τα χνάρια του κόπου και του θυμού τους, της βιασύνης και της ηρεμίας τους. Άφησαν τα χνάρια της ζωής τους».
Γιώργος Χουρμουζιάδης, «Λόγια από χώμα»

Η Φίλη μιλά για την ακαταμάχητη γοητεία που της ασκεί το χώμα. «…δεν είναι απλά το χώμα με την ιδεολογική – θρησκευτική νοηματοδότησή του αλλά το χώμα-υπόβαθρο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας –συνειδητής ή μη- όλων των παρελθοντικών κοινωνιών. Το χώμα ως συστατικό ενός ευρύτερου πολιτισμικού τοπίου που αποδεικνύει τους συμβιβασμούς και τις εύθραυστες ισορροπίες μεταξύ της ανθρώπινης επιθυμίας και της περιβαλλοντικής ποιότητας».
Σε σχέση με το συνδυασμό αρχιτεκτονικής τοπίου και αρχαιολογίας αναφέρει:
«…Το τοπίο, ως η αξιακή νοηματοδότηση της φύσης, συνιστούσε ακόμα και στις αρχαιότερες κοινωνικές συγκροτήσεις, στοιχείο συγκρότησης κάθε πολιτισμού με σαφώς διαφορετικά εργαλεία σχεδιασμού και κυρίως, με τελείως διαφορετικό επίπεδο ενσυνείδητης αντίληψης του σε σχέση με τις νεώτερες θεωρήσεις του».
Η κεντρική σημασία του τοπίου στην αρχαιολογική έρευνα διαφάνηκε στις ερευνητικές αναζητήσεις της κατά την διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών της. Η πτυχιακή εργασία της, υπό διαπανεπιστημιακή επίβλεψη (Harvard University – Cornell University), εστίασε στις επιπτώσεις της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων μέσα στον αστικό ιστό στις μεσογειακές πόλεις, και αναλύθηκε ως μια στρατηγική σχεδιασμού που επιφέρει καταλυτικές μεταβολές στην αστική δομή και τουριστική ανάπτυξη των συγκεκριμένων πόλεων.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ
Οι αρχαιολογικοί χώροι, αυτά «τα κοιμητήρια ή αλφαβητάρια αρχιτεκτονικής» παραδίδουν μαθήματα σύνθεσης και δομής της αρχιτεκτονικής καθώς αυτή «επιστρέφει στα εξ ων συνετέθη». Αυτά τα ιερά «σκηνώματα», μαζί με τα μνημεία, συνιστούν τοπία σημασιολογικά φορτισμένα. Η υπόσταση τους καθορίζεται από το τοπιακό υπόβαθρο που εντάσσονται, έτσι ώστε το κοινό να μπορεί να αντιληφθεί συνολικά την πολιτισμική αξία τους.

Η αφορμή για την ενασχόλησης της Φίλης με το τοπίο ήταν ο σχεδιασμός ενός υπαίθριου μουσείου γλυπτικής στο Σέιχ Σου της Θεσσαλονίκης, ως διπλωματική εργασία επί πτυχίω. Οι συνθετικές αρχές του Έργου συνιστούν το απαύγασμα ατελείωτων συζητήσεων με την καθηγήτρια Χρύσα Σαχανάπερί τοπίου και συμβολικών νοηματοδοτήσεων σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο.

Οι θεωρητικές αναζητήσεις περί πολιτισμικών τοπίων και κυρίως, η ενασχόληση με ζητήματα προσέγγισης του τοπίου σε άλλες ιστορικές περιόδους, αλλά με σύγχρονους επιστημονικούς όρους αντίληψης του χώρου, που αποτελεί «ένα εννοιολογικά δομικό πρόβλημα για την έρευνα» έγιναν η βάση για νέα έργα της Φίλης Ηλιοπούλου. Η μελέτη ανάπλασης των κήπων της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, η μελέτη διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου στον Μακεδονικό τάφο Μακρίδη αλλά και η μελέτη σύγχρονων «διαδρομών» (τοπιακών διαμορφώσεων που ορίζουν τους επισκέψιμους χώρους) στην αρχαία Μεσσήνη βασίζονται στη συγκεκριμένη προσέγγιση του τοπίου.

ΥΔΑΤΙΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
Η Φίλη ασχολείται παράλληλα με το θέμα της υδάτινης διαχείρισης σε αστικά περιβάλλοντα, μελετώντας την εισαγωγή υδρο-δικτύων. Τα υδρο-δίκτυα επαναφέρουν το στοιχείο του νερού στο αρχιτεκτονικό -και όχι μόνο- προσκήνιο ως δυναμικό μέσο ενεργοποίησης τοπιακών μεταμορφώσεων, που ενσωματώνουν τόσο ένα ευέλικτο αστικό πρόγραμμα όσο και την κοινωνική εκπαίδευση.
Στη λογική αυτή εντάσσεται η μελέτη στην οποία συμμετείχε και η Φίλη και εκπονήθηκε στο Graduate School of Design στο Harvard University, λαμβάνοντας το «Research Honor Award» στα «Φοιτητικά Βραβεία 2008» της Αμερικανικής Ένωσης Αρχιτεκτόνων Τοπίου (ASLA). Η μελέτη αυτή εξέταζε την εισαγωγή μισού εκατομμυρίου δέντρων στην νότια Βοστώνη με στόχο την μείωση των επιφανειακών υδάτινων απορροών. Ανάλογης φιλοσοφίας είναι και οι μελέτες «Inflatable Canopy» και «Magnetized (by) Leaves», οι οποίες προτείνουν συστήματα αστικού εξοπλισμού που ενεργοποιούνται μόνο όταν υφίστανται οι συνθήκες που τα απαιτούν (βροχόπτωση).

«…Με σαφείς (σχεδιαστικές) αναφορές στις έννοιες της εποχικότητας και του «εφήμερου», η διαχείριση του υδάτινου στοιχείου αποτελεί πρωτίστως ένα ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης και αστικής ευθύνης, το οποίο καλείται να αντιμετωπίσει κάθε αστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται όλα τα σύγχρονα αλλά και μελλοντικά έργα αρχιτεκτονικής τοπίου και αστικού σχεδιασμού».

Ο χώρος που ονειρεύεται να σχεδιάσει; Την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. Ξανά!
«…Είναι θλιβερό και οριακά ειρωνικό θα έλεγα, ότι παρά την γενική αποδοχή του έργου από το κοινό και την εκτεταμένη αναδιαμόρφωση του κέντρου της πρωτεύουσας, το υλοποιημένο έργο της ενοποίησης αντιπροσωπεύει στην καλύτερη περίπτωση το 20% των αρχικών μελετών!
Αυτό φυσικά, δεν το αντιλαμβάνεται/βιώνει ο χρήστης, ο οποίος προφανώς νιώθει ικανοποιημένος με αυτή την σημαντική πολεοδομική και αρχιτεκτονική επέμβαση στο κέντρο της Αθήνας. Ωστόσο, δε διαφαίνεται η πραγματική δυναμική του χώρου.
Για μένα, αυτό ενέχει μια τραγική ειρωνεία ως προς το τι αποδέχεται ο καθένας ως υπαίθριο δημόσιο χώρο…».

Η Φίλη ζει και εργάζεται ως αρχιτέκτονας και αρχιτέκτονας τοπίου στην Αθήνα, και παράλληλα με την επαγγελματική της δραστηριότητα, διδάσκει σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων σε Αθήνα, Καλαμάτα και Δράμα.
Θα είναι μεταξύ των ομιλητών στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο για το Δημόσιο Χώρο “Δημόσιος Χώρος +” που θα διεξαχθεί τον Μάρτιο του 2019 στην Θεσσαλονίκη, όπου θα αναφερθεί σε θέματα αστικών υδρο-δικτύων (water-sensitive urban design).

Σύντομο βιογραφικό σημείωμα
Η Φίλη Ηλιοπούλου (Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια Ε.Μ.Π., Δρ. Αρχιτέκτων – Αρχιτέκτων Τοπίου_GSD Harvard University) έχει τιμηθεί με το Βραβείο Εξαίρετης Σχεδιαστικής Ικανότητας ASLA (ASLA Certificate of Honor – Design Excellence Award) για το σύνολο της ακαδημαϊκής πορείας της από την Αμερικανική Ένωση Αρχιτεκτόνων τοπίου (American Society of Landscape Architects, ASLA). Το έργο της έχει διακριθεί σε διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και έχει συμμετάσχει με ανακοινώσεις σε πλήθος συνεδρίων στον ελληνικό χώρο και διεθνώς, με το ερευνητικό της έργο να δημοσιεύεται στα αντίστοιχα πρακτικά των συνεδρίων καθώς και σε αρχιτεκτονικά περιοδικά. Έχει διατελέσει επιστημονική συνεργάτης του αρχιτεκτονικού περιοδικού «ΥΛΗ ΚΑΙ ΚΤΙΡΙΟ» και υπεύθυνη της ειδικής επιστημονικής έκδοσης “Landscape Dossier” του περιοδικού. Είναι αναπληρωματικό μέλος των «ΣΥΜΒΟΥΛΙΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ» 2018-2020 στην Περιφερειακή Ενότητα Βόρειου Τομέα Αθηνών, μέλος της American Society of Landscape Architects (ASLA), μέλος ΤΕΕ, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, Π.Σ.Α.Τ. (Πανελλήνιος Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Τοπίου), IFLA (International Federation of Landscape Architects) – EFLA και Σωματείου “Διάζωμα”.

ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ
1. Προγράμμα ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΙΙ
2. Ελληνικό Ίδρυμα Harvard
3. Κοινωφελές Ίδρυμα “Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης”

Read also Land ● shapers #4 | An Interview with Eleni Georgiadi, here!