The London-based designer Michael Anastassiades is invited by MDFF Greece as a guest curator for the first edition in Athens, presenting a selection of films conversing with “space and time”. How do we actually select a representation of the world we live in today, of our planet, and of humans?
Exploring the role of design beyond standard definitions and summoning the power of film to engage audiences, Anastassiades sends his “Arecibo Message” as an ephemeral signal to negotiate our quest for evolution.
– interview by Annie Markitanis, Director of MDFF Greece & Cyprus
You must be asked this question a lot, but it is something that I am curious about as well. Which is your main principle in design?
To have an intention. My main principle is that there needs to be a reason to engage with the act of design. If there is nothing new to contribute, why produce another object? To put it in other words, in my view, design is something to be done with consideration, a lot of thought and a higher level of consciousness.
This approach speaks to your ideas about the responsibility of the designer?
I think designers have an incredibly powerful position from which they can define the environment that we live in through design objects, through space — if you take architecture under the broad umbrella of design. So, the environment that defines our generation and hopefully the ones to come is precisely the theme that interests me for this year’s Milano Design Film Festival Greece–Athens.
“Arecibo Message” is the title you have chosen for your guest curator section. What prompted you towards this concept?
“Arecibo Message” comes purely from memory. This was an interstellar radio message carrying basic information about humanity and Earth sent from the Arecibo Observatory in Puerto Rico to outer Space in the mid–1970s. It was both a demonstration of human technological accomplishment and an attempt to surmise and represent the essence of who we are. For my generation, it’s like a childhood memory we share that connects us all to a time of fascination with space travel, UFO sightings and alien theories.
I don’t think Arecibo Message functions as a point of reference for today’s generation, does it?
It is too old fashioned, too out of date, almost nostalgic. Yet, it very much touched my generation and my imagination in terms of how we communicate—not with the people of this planet, but with forms of life from another world. They are our audience and because they belong to a different space and time, they become a metaphor in our mind for future generations. They are not aliens anymore. They are our perception of how future generations will look at what we did, at what we are producing at this point in time. So, another question enters the frame: how do we actually select a true representation of the world we live in today, of our planet, and of human civilization in general?
You have chosen a series of art films to address this question. Why is that?
Art films offer a subtle way to engage with the audience and my selection reflects my thoughts on what defines the future. They prescribe a certain psychological atmosphere and each touches upon the subject in a different way. If you imagine the theme I’ve chosen as a circle, these films are like satellites rotating around it, existing as different points on its diameter, sometimes escaping its boundaries completely. So, some of the films deal with the core idea in an abstract way, others relate directly to it and to the question of how we select objects in order to represent aspects of who we are. Nonetheless, it is important to point out that the idea of the “Arecibo Message” and what I’ve decided to communicate by curating this selection of art films functions as an invitation to see design in a different way. And we need different ways of seeing design rather than the traditional ones that we have been educated in.
If this is the case, what is your way of seeing design?
I see design as a creative art. “Design” is almost like a name that is given to you, something that defines you just because you were trained in the discipline. It’s almost like trying to tame a creative soul into doing something and giving it a definition. The problem is that, as human beings, we have the tendency to go for definitions, because by defining something we can consume it better. Yet, I don’t feel that this is necessary. It concerns an insecurity we have.
We believe that video is increasingly used to describe our digital era; that the audiovisual narrative and the moving image have the potential to capture our contemporaneity, to develop a dialogue between different creative disciplines, to inform, engage, and investigate on social and cultural issues, and to document conceptual projects and research stemming from the numerous expressions of design and architecture. What is your relationship to film, and how important do you think is the cinematic language in reflecting the complexity of our current reality?
Film is a medium with the power to engage. All the more so today that we are overwhelmed by myriad communication options and an abundance of information. Unavoidably, people find it difficult to connect to anything effectively or they are submerged in superficiality. How to attract their attention, then? Personally, I believe that the less means you have to communicate, the more effective communication is. If you go back to look at the power of the radio, a form of communication dependent solely on sound and words, you come to realize that such level of influence is non-existent in this day and age. We may have podcasts but we also have the option to turn things on and off, to return to them later. We may choose to watch a film in the controlled environment of a theatre, but we also have the option to watch it on our mobile phone through YouTube in a very busy environment, while we’re on the move, so film becomes something not unlike a conversation with somebody on a video call. Consider that in the past you didn’t even have the possibility to record a program in order to listen to it later. Imagine the level of commitment in terms of time and concentration required. Now we are constantly distracted and unable to engage with anything. We are used to accessing all things on the internet, for free, in our own time, and in the conditions and surroundings of our choice. Any degree of complexity or effort to invest discourages us.
Do you believe that film’s decontextualization today, in terms of it no longer being controlled or limited to a particular space, has, in a way, decreased its potential?
Film still holds an incredibly powerful role. If curated and presented in an effective way, it can actually pull you in. However, if you cannot control the environment or the different elements that are important for a very strong communication, then it’s going to be absolutely challenging. So, having a film festival where you control the conditions of the film’s projection, while trying to convey a message through it, is the only effective way to make communication happen. The problem is that modern culture, unfortunately, has a very limited audience for this type of presentation.
Do you believe this “limited audience” can be expanded? In other words, this ability to go beyond the surface and open up to things and situations is something that can be cultivated?
It is certainly something that can be cultivated. It requires, however, enormous effort. You need education to lead the way for people to learn how to look at film beyond the level of entertainment. And unfortunately, everything is related to entertainment these days. I also believe that the way you choose to present something is crucial in terms of what type of audience you reach. If you are presenting art films, as in my case, which require a certain environment and setting, you need to make this setting accessible to people otherwise you will immediately exclude a lot of them who do not want to be associated with art.
Is this a matter of people feeling intimidated?
On some level, yes, because art is considered more elitist. It requires an access point to allow you to enter its world. Of course, a lot of artists want to prove that they are artists by doing the complete opposite, that is, in terms of public engagement. Design, on the other hand, as well as architecture, are more democratic, so I can see that a Design Film Festival has to make an effort to appeal to a wider audience, responding as such to the democratic nature of design.
Milano Design Film Festival has reached Greece, starting with this first Athenian edition: do you see Greece, and especially contemporary Athens, as a place with a design-oriented crowd and with the prospect to evolve?
I don’t see Athens as different to any other place. I think it has the same potential to evolve as any other part of the world. Obviously, every culture, just like every country and place, is defined by its own temperament. However, there are certain parameters which are universal. For example, the possibility to engage with an audience or to create a potential for such a culture to exist. I don’t think that a place needs to have a particular education about design in order to have the prospect to evolve. In other words, I don’t think that education in that respect is so defining, because there is sensitivity, and there is history, which are really fundamental.
Artificial intelligence, technological development, digital revolution. What are the major changes they bring into our lives, and what scenario can we expect for the world of design?
I think the way in which technologies influence me is different. I almost have to build some resistance towards them, because an essential part of the way I work is to constantly and consciously stop to redefine my role as a designer. I believe that humans are easily seduced by anything new. Newness has always the power to fascinate because it is unfamiliar. Interestingly, the way in which I try to engage people is through familiarity. I see familiarity as the beginning of a dialogue. Because if somebody sees something they know, they will be able to talk about it. On the other hand, it can also be easy to talk about something completely new, because the power of “shock” is something you can immediately connect with. The problem in this case, is that you may not be able to continue the conversation after the initial shock dies. The idea has to be strong enough to continue the engagement. This is why familiarity is a gentler way to communicate. Also, we need to be real: people feel more comfortable with reality than with something that is completely alien to them.
Could you give me an example of how you approach and apply technology in your own practice, in a sensible, congruent, and balanced way?
The first big mistake is to be completely pulled in by novelty, which happens often with technological progress. Something new comes up that proposes to overturn the way you think and you are taken in by enthusiasm. As a designer, I try to keep myself informed about technology, while standing somewhat outside technology. I am willing to include technology in my work when it is not alienating, but, on the contrary, it promotes human connection and positivity.
Granting substance to relationships is vital to make them lasting and meaningful. Versatility, adaptability, freedom, balance, longevity, timelessness, and involvement are only some of the key values of your design alphabet. Are these qualities the substance that adds meaning and purpose to the objects you create?
I certainly hope so, because in this way I can actually associate with objects beyond their ephemerality. I don’t see objects as expendable or transient because human nature is not. All these qualities that you mentioned add layers to the object in the effort to make it instantly recognizable so that when you first encounter it in its initial release into the world, there is no need for much explanation. Yet each time you encounter the object, another layer of interpretation adds up until you build a multilayered, complex and meaningful relationship with it. I think this is how we build relationships not only with objects, but also with human beings and our surroundings in general.
So, in a way, this layering is what grants objects a “body language” of sorts, that can be inviting and relatable (or not) to a specific audience?
The most important notion to deal with what you are describing, is how threatening an object can be. Threatening means very different things to different people, but I can only try to capture as many of those elements that define the notion of threat. Usually for me, it is a notion that relates with proportion. Usually, big objects are threatening, while smaller objects feel safer and more manageable. Big ideas and complexity are threatening, whereas simplicity is not. This takes us back to the idea of familiarity we were talking about earlier. Usually, familiarity is not associated with threat because it pertains to something that you have seen before and you feel comfortable with. This for me is fundamental and directly relates to the physicality of the object.
How would you describe your relationship with time in general?
We have to embrace time. In terms of the theme for the festival, the notion of time is quite important, and so is the notion of accepting time. But, you know, what’s interesting to see is that history somehow repeats itself. Things may get repackaged, or may appear in different ways. Despite that, human creativity is something that has never changed. It has always been constant. Even if you look at its earliest manifestations three, five, twenty, a thousand years ago, its power is still there.
There is a difference between reaction and response: ‘reaction’ tends to be conditioned by external factors and driven by an emotional need, whereas ‘response’ is associated with assertiveness, calmness, objectivity. It is the result of observation, thought, and self-awareness. Throughout the years, has your relationship with the actual act of designing changed?
I believe in evolution, and I believe that every creative should evolve. Our work should evolve as well as our maturity and approach to design, because we have to get better at things. I don’t think necessarily that the end result will be different. But I think that we become better at it over time, in terms of how we respond to things and how we arrive at a certain result much more quickly, because we have developed that maturity as a skill.
In a past interview, you described your approach to your own design practice as a process of distillation, of reduction. Nowadays, we are surrounded by a plethora of design outgrowths. How important is it to apply this reductive process to the present, as a more general guideline for our production and consumption mindset?
I understand distillation as the moment when you actually reflect on something, and I think reflection is absolutely necessary in our culture of mindless over-consumption. More than this, the idea of distillation is about capturing the true meaning and essence of what it is that you are doing. It is a way of refining and removing all the unnecessary stimulants—all the things that only seduce you and pull you into a space of confusion.
Do you think that some design experts or creatives, in general, might see this distillation process as incompatible with the notion of innovation, when it comes to creating something new, appealing, unique, and so forth?
Perhaps they could, but all creative people are different. Personally, I don’t see distillation as incompatible with innovation. It’s not that I don’t believe in spontaneity, but I believe more in reflection.
If you were to ask one question to today’s design culture, what would that be?
I think that I would ask everyone if there is any real contribution and new participation or a new suggestion as to the role of design. The same question that I ask myself: “Can I contribute something positive, can I say something new? Can I say something different?”
Do you think that today’s design culture would be willing to answer this question?
No, I don’t think it will, because by nature, humans are selfish. We think we can do everything, change everything, put our signature on absolutely everything. I personally have no intention or interest in doing that.
Facts & Credits
Interview Annie Markitanis, Director of MDFF Greece & Cyprus
Film stills Haris Epaminonda, Chapters, 2013, 16mm film transferred to digital, version for a single screen, duration: 1hr 37 min. Original version approx. 4 hours, four-channel video installation, sound by “Part Wild Horses Mane On Both Sides”, UK. Co-produced by Kunsthaus Zürich, Point Centre for Contemporary Art, Nicosia; Modern Art Oxford and the Fondazione Querini Stampalia, Venice. Image copyright © the artist
Featured Image Michael Anastassiades, Photo by © Osma Harvilahti
* The first edition of the Milano Design Film Festival Greece–Athens will take place from Friday, March 20 to Sunday, March 22, at Greek Film Archive / Tainiothiki tis Ellados, 48 Iera Odos St. & 134–136 Megalou Alexandrou St. – with film screenings, national and International guest appearances with talks, and presentations.
* Opening Night
(Upon registration)
Thursday, March 19, 2020, at Benaki Museum, 138 Pireos St.
Ο ντιζάινερ Michael Anastassiades, που εδρεύει στο Λονδίνο, είναι προσκεκλημένος της MDFF Greece ως καλεσμένος επιμελητής για την πρώτη έκδοση του φεστιβάλ στην Αθήνα, όπου παρουσιάζεται μια επιλογή ταινιών που συνδιαλέγονται με τον “χωροχρόνο”. Πώς επιλέγουμε πραγματικά μια αναπαράσταση του κόσμου στον οποίο ζούμε σήμερα, του πλανήτη μας, αλλά και των ανθρώπων;
Εξερευνώντας τον ρόλο του ντιζάιν πέρα από τους καθιερωμένους ορισμούς και προσκαλώντας τη δύναμη του κινηματογράφου να ενεργοποιήσει το ενδιαφέρουν του κοινού, ο Michael Anastassiades στέλνει το δικό του “Μήνυμα του Αρεσίμπο” ως ένα εφήμερο σήμα για να διαπραγματευτεί την αναζήτησή μας για εξέλιξη.
– συνέντευξη στην Άννη Μαρκιτάνη, Διευθύντρια της MDFF Greece & Cyprus
Θα πρέπει να σας κάνουν αυτή την ερώτηση πολύ συχνά, αλλά είναι κάτι για το οποίο είμαι και εγώ περίεργη να μάθω. Ποια είναι η βασική αρχή σας στο ντιζάιν;
Το να έχω κάποιο στόχο. Η βασική μου αρχή είναι ότι πρέπει να υπάρχει κάποιος λόγος για να εμπλακεί κανείς στην πράξη του να σχεδιάσει κάτι. Αν δεν υπάρχει κάτι καινούργιο να συνεισφέρεις, τότε γιατί να κάνεις άλλο ένα αντικείμενο; Για να το θέσω αλλιώς, κατά την άποψή μου το ντιζάιν είναι κάτι που πρέπει να γίνεται με ευαισθησία, πολλή σκέψη και με υψηλό επίπεδο συναίσθησης.
Αυτή η προσέγγιση αντανακλά τις ιδέες σας σχετικά με την ευθύνη του ντιζάινερ;
Νομίζω ότι οι ντιζάινερ έχουν μια απίστευτα ισχυρή θέση από την οποία μπορούν να καθορίζουν το περιβάλλον στο οποίο ζούμε μέσα από αντικείμενα ντιζάιν, μέσω του χώρου—αν συμπεριλάβουμε και την αρχιτεκτονική κάτω από την ευρεία ομπρέλα του ντιζάιν. Έτσι, το περιβάλλον που καθορίζει τη γενιά μας, και ας ελπίσουμε και αυτών που θα ακολουθήσουν, είναι ακριβώς το θέμα που με ενδιαφέρει για το φετινό Milano Design Film Festival Greece–Athens.
Το “Μήνυμα του Αρεσίμπο” είναι ο τίτλος που έχετε επιλέξει για την ενότητα με την οποία θα ασχοληθείτε ως καλεσμένος επιμελητής. Ποιο ήταν το έναυσμα που σας οδήγησε σε αυτή την ιδέα;
Το “Μήνυμα του Αρεσίμπο” προέρχεται αποκλειστικά από τη μνήμη. Πρόκειται για ένα διαστρικό ραδιοσήμα που περιείχε βασικές πληροφορίες για την ανθρωπότητα και τη Γη, το οποίο εκπέμφθηκε στο διάστημα από το Παρατηρητήριο του Αρεσίμπο στο Πουέρτο Ρίκο στα μέσα του 1970. Ήταν ταυτόχρονα μια επίδειξη της ανθρώπινης τεχνολογικής επίτευξης και μια προσπάθεια να συμπεράνουμε και να παρουσιάσουμε την ουσία του ποιοι είμαστε. Για τη δική μου γενιά, μοιάζει με μια παιδική ανάμνηση που μοιραζόμαστε, η οποία μας συνδέει με μια εποχή όταν ήμασταν όλοι γοητευμένοι με τα διαστημικά ταξίδια, τις θεάσεις Αγνώστου Ταυτότητας Ιπτάμενων Αντικειμένων (UFO) και τις θεωρίες για εξωγήινους.
Δεν νομίζω ότι το “Μήνυμα Αρεσίμπο” λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για τη σημερινή γενιά, έτσι δεν είναι;
Είναι πολύ παρωχημένο, υπερβολικά ξεπερασμένο, σχεδόν νοσταλγικό. Ωστόσο, έχει αγγίξει πάρα πολύ τη γενιά μου, καθώς και τη φαντασία μου ως προς το πώς επικοινωνούμε—όχι με τους ανθρώπους αυτού του πλανήτη, αλλά με μορφές ζωής από έναν άλλο κόσμο. Είναι το ακροατήριό μας και επειδή ανήκουν σε έναν διαφορετικό χωροχρόνο γίνονται μια μεταφορά στο μυαλό μας για τις μελλοντικές γενιές . Δεν είναι πλέον εξωγήινοι. Είναι η αντίληψή που έχουμε για το πώς οι μελλοντικές γενιές θα βλέπουν αυτά που κάναμε εμείς, αυτά που παράγουμε σε αυτή τη δεδομένη χρονική στιγμή. Έτσι, ένα ακόμη ερώτημα υπεισέρχεται στο πλάνο: πώς επιλέγουμε τελικά μια πραγματική αναπαράσταση του κόσμου στον οποίο ζούμε σήμερα, του πλανήτη μας και του ανθρώπινου πολιτισμού γενικότερα;
Έχετε επιλέξει μια σειρά ταινιών τέχνης για να ασχοληθείτε με το ερώτημα αυτό. Γιατί;
Οι ταινίες τέχνης προσφέρουν έναν διακριτικό τρόπο για να εμπλακείς με το κοινό και η επιλογή που έχω κάνει εκφράζει τις σκέψεις μου ως προς το τι καθορίζει το μέλλον. Προσδιορίζουν μια συγκεκριμένη ψυχολογική ατμόσφαιρα και η κάθε μία θίγει το θέμα με διαφορετικό τρόπο. Αν φανταστείτε το θέμα που έχω επιλέξει σαν έναν κύκλο, οι ταινίες αυτές είναι σαν δορυφόροι που περιστρέφονται γύρω από αυτόν, που υπάρχουν σε διαφορετικά σημεία της διαμέτρου του και που κάποιες φορές ξεφεύγουν εντελώς από τα όριά του. Έτσι, κάποιες από τις ταινίες ασχολούνται με τη βασική ιδέα με έναν αφηρημένο τρόπο, ενώ άλλες έχουν άμεση σχέση με αυτή και με το ερώτημα του πώς επιλέγουμε αντικείμενα για να αναπαραστήσουμε κάποια χαρακτηριστικά του ποιοι είμαστε. Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η ιδέα του «Μηνύματος Αρεσίμπο» και αυτό που έχω αποφασίσει να μεταδώσω ως επιμελητής με την επιλογή αυτών των ταινιών τέχνης λειτουργεί ως πρόσκληση να δούμε το ντιζάιν με διαφορετικό τρόπο. Πράγματι, χρειάζεται να βλέπουμε το ντιζάιν με αλλιώτικους τρόπους και όχι με τους παραδοσιακούς που έχουμε διδαχθεί.
Σε αυτή την περίπτωση, με ποιον τρόπο βλέπετε εσείς το ντιζάιν;
Βλέπω το ντιζάιν ως δημιουργική τέχνη. Το ντιζάιν είναι περίπου σαν ένα όνομα που σου δίνεται, κάτι που σε καθορίζει μόνο και μόνο επειδή εκπαιδεύτηκες σε αυτόν τον τομέα. Είναι σχεδόν σαν να προσπαθούμε να τιθασεύσουμε μια δημιουργική ψυχή για να κάνει κάτι και να καθορίσει τι ακριβώς είναι. Το πρόβλημα είναι ότι, ως ανθρώπινα όντα, έχουμε την τάση να ψάχνουμε για ορισμούς, επειδή με το να ορίζουμε κάτι μπορούμε να το κατανοήσουμε καλύτερα. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι αυτό είναι απαραίτητο. Αφορά κάποια ανασφάλεια που έχουμε.
Πιστεύουμε ότι το βίντεο χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για να περιγράψει την ψηφιακή εποχή στην οποία ζούμε· ότι το οπτικοακουστικό αφήγημα και η κινούμενη εικόνα έχουν τη δυνατότητα να συλλάβουν τη συχρονικότητά μας, να αναπτύξουν διάλογο μεταξύ διαφορετικών δημιουργικών κλάδων, να ενημερώσουν, να εμπλέξουν και να διερευνήσουν κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα και να καταγράψουν εννοιολογικά πρότζεκτ και έρευνες που προέρχονται από τις πολυάριθμες εκφάνσεις του ντιζάιν και της αρχιτεκτονικής. Ποια είναι η σχέση σας με τις ταινίες και πόσο σημαντική θεωρείτε ότι είναι η κινηματογραφική γλώσσα που αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα της τρέχουσας πραγματικότητας μας;
Η ταινία είναι ένα μέσο που έχει τη δύναμη της εμπλοκής. Ιδίως σήμερα που κατακλυζόμαστε από χιλιάδες επιλογές επικοινωνίας και πληθώρα πληροφοριών. Αναπόφευκτα, οι άνθρωποι δυσκολεύονται να ταυτιστούν αποτελεσματικά με οτιδήποτε ή είναι συνεχώς απασχολημένοι με επιφανειακά πράγματα. Πώς να τραβήξεις την προσοχή τους, λοιπόν; Προσωπικά, πιστεύω ότι όσο λιγότερα μέσα έχεις στη διάθεσή σου για να επικοινωνήσεις, τόσο πιο αποτελεσματική είναι η επικοινωνία. Εάν πας πίσω στο παρελθόν και δεις τη δύναμη του ραδιοφώνου, μια μορφή επικοινωνίας που βασίζεται αποκλειστικά στον ήχο και τον λόγο, θα καταλάβεις ότι στην εποχή που ζούμε σήμερα δεν υπάρχει τέτοιος βαθμός επιρροής. Μπορεί να έχουμε podcasts (διαδικτυακές ραδιοφωνικές μεταδόσεις) αλλά έχουμε επίσης την επιλογή να τα ενεργοποιήσουμε ή να τα απενεργοποιήσουμε και να επιστρέψουμε αργότερα σε αυτά. Μπορούμε να επιλέξουμε να παρακολουθήσουμε μια ταινία στο ελεγχόμενο περιβάλλον ενός κινηματογράφου, αλλά έχουμε επίσης την επιλογή να την παρακολουθήσουμε στο κινητό μας τηλέφωνο μέσω του YouTube σε ένα πολύβουο περιβάλλον, ενώ είμαστε εν κινήσει, έτσι ώστε η ταινία να μη διαφέρει από μια συνομιλία που έχουμε με κάποιον μέσω βιντεοκλήσης. Σκεφτείτε ότι στο παρελθόν δεν υπήρχε καν η δυνατότητα μαγνητοφώνησης ενός προγράμματος για να το ακούσει κανείς αργότερα. Φανταστείτε τον βαθμό δέσμευσης που απαιτείτο από πλευράς χρόνου και συγκέντρωσης. Τώρα, η προσοχή μας είναι συνεχώς στραμμένη κάπου και δεν είμαστε σε θέση να ασχοληθούμε με οτιδήποτε. Έχουμε συνηθίσει να έχουμε πρόσβαση σε όλα τα πράγματα στο διαδίκτυο, δωρεάν, όποτε μας βολεύει και υπό συνθήκες και σε χώρους που εμείς επιλέγουμε. Οποιοσδήποτε βαθμός πολυπλοκότητας ή ανάγκης να καταβάλουμε προσπάθεια μάς αποθαρρύνει.
Πιστεύεται ότι η αποδόμηση μιας ταινίας σήμερα, από την άποψη ότι δεν ελέγχεται πλέον ούτε περιορίζεται σε έναν συγκεκριμένο χώρο, έχει, κατά κάποιον τρόπο, μειώσει τις δυνατότητές της;
Η ταινία εξακολουθεί να έχει έναν εξαιρετικά δυναμικό ρόλο. Εάν επιμελείται και παρουσιάζεται με έναν αποτελεσματικό τρόπο, μπορεί πραγματικά να σε απορροφήσει. Ωστόσο, εάν δεν μπορεί να ελέγξεις το περιβάλλον ή τα διάφορα στοιχεία που είναι σημαντικά για μια πολύ δυνατή επικοινωνία, τότε θα γίνει απολύτως προκλητική. Έτσι, έχοντας ένα φεστιβάλ κινηματογράφου όπου έχεις τον έλεγχο των συνθηκών προβολής της ταινίας, ενώ προσπαθείς να μεταδόσεις κάποιο μήνυμα μέσα από αυτή, είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για να επιτευχθεί η επικοινωνία. Το πρόβλημα είναι ότι ο σύγχρονος πολιτισμός, δυστυχώς, έχει ένα πολύ περιορισμένο κοινό για τον συγκεκριμένο τρόπο παρουσίασης.
Πιστεύεται ότι μπορεί να επεκταθεί αυτό το “περιορισμένο κοινό”; Με άλλα λόγια, αυτή η ικανότητα να κοιτάζουμε πέρα από την επιφάνεια, αποδεχόμενοι νέα πράγματα και καταστάσεις είναι κάτι που μπορεί να καλλιεργηθεί;
Σίγουρα είναι κάτι που μπορεί να καλλιεργηθεί. Απαιτεί, ωστόσο, τεράστια προσπάθεια. Χρειάζεται εκπαίδευση για να δείξεις τον δρόμο στους ανθρώπους να μάθουν πώς να δουν μια ταινία πέρα από το επίπεδο ψυχαγωγίας. Και, δυστυχώς, στις μέρες μας τα πάντα σχετίζονται με τη διασκέδαση. Πιστεύω, επίσης, ότι ο τρόπος που επιλέγεις για να παρουσιάσεις κάτι είναι κρίσιμος όσον αφορά το κοινό με το οποίο προσπαθείς να επικοινωνήσεις. Εάν παρουσιάζεις ταινίες τέχνης, όπως στην περίπτωσή μου, οι οποίες απαιτούν ένα συγκεκριμένο περιβάλλον και σκηνικό, χρειάζεται να κάνεις αυτό το περιβάλλον προσιτό στον κόσμο, διαφορετικά θα αποκλείσεις αμέσως αρκετούς από αυτούς, που δεν θέλουν να ταυτίζονται με την τέχνη.
Είναι θέμα ανθρώπων που αισθάνονται εκφοβισμένοι;
Σε κάποιο επίπεδο ναι είναι, επειδή η τέχνη θεωρείται περισσότερο ελιτιστική. Χρειάζεται ένα σημείο πρόσβασης για να μπορέσεις να μπεις στον κόσμο της. Φυσικά, πολλοί καλλιτέχνες θέλουν να αποδείξουν ότι είναι καλλιτέχνες κάνοντας ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή όσον αφορά τη συμμετοχή του κοινού. Από την άλλη πλευρά, το ντιζάιν καθώς και η αρχιτεκτονική, είναι πιο δημοκρατικά, οπότε θεωρώ ότι ένα Design Film Festival πρέπει να καταβάλει προσπάθεια να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο κοινό, ανταποκρινόμενο έτσι στον δημοκρατικό χαρακτήρα του ντιζάιν.
Το Milano Design Film Festival έφτασε και στην Ελλάδα, ξεκινώντας με αυτή την πρώτη αθηναϊκή έκδοση: βλέπετε την Ελλάδα, και ιδιαίτερα τη σύγχρονη Αθήνα, ως ένα μέρος όπου υπάρχει κόσμος που έχει στρέψει το ενδιαφέρον του στο ντιζάιν και ο οποίος έχει τη προοπτική να εξελιχθεί;
Δεν θεωρώ ότι η Αθήνα διαφέρει από οποιοδήποτε άλλο μέρος. Νομίζω ότι έχει τις ίδιες προοπτικές για να εξελιχθεί όπως οποιοδήποτε άλλο μέρος στον κόσμο. Προφανώς, κάθε πολιτισμός, όπως κάθε χώρα και τόπος, καθορίζεται από το δικό της/του ταμπεραμέντο. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες παράμετροι που είναι παγκόσμιες. Για παράδειγμα, η δυνατότητα της εμπλοκής με ένα κοινό ή η δημιουργία προοπτικών για την ύπαρξη μιας τέτοιας κουλτούρα. Δεν νομίζω ότι ένα μέρος χρειάζεται κάποια ειδική εκπαίδευση σχετικά με το ντιζάιν για να έχει την προοπτική να εξελιχθεί. Με άλλα λόγια, δεν νομίζω ότι η εκπαίδευση σε αυτή την περίπτωση είναι τόσο καθοριστική, επειδή υπάρχει ευαισθησία, και υπάρχει ιστορία, που είναι πραγματικά θεμελιώδεις.
Τεχνητή νοημοσύνη, τεχνολογική ανάπτυξη, ψηφιακή επανάσταση. Ποιες είναι οι σημαντικές αλλαγές που φέρνουν στη ζωή μας και ποιο σενάριο μπορούμε να περιμένουμε για τον κόσμο του ντιζάιν;
Νομίζω ότι ο τρόπος με τον οποίο με επηρεάζουν οι τεχνολογίες είναι διαφορετικός. Σχεδόν πρέπει να αναπτύξω κάποια μορφή αντίστασης εναντίον τους, επειδή ένα ουσιαστικό μέρος του τρόπου με τον οποίο εργάζομαι είναι να επαναπροσδιορίζω συνεχώς και συνειδητά τον ρόλο μου ως ντιζάινερ. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι γοητεύονται εύκολα με κάθε τι καινούργιο. H καινοφάνεια έχει πάντα τη δύναμη να σαγηνεύει γιατί δεν είναι οικεία. Περιέργως, ο τρόπος με τον οποίο προσπαθώ να τραβήξω το ενδιαφέρον του κόσμου είναι μέσω της εξοικείωσης. Θεωρώ την εξοικείωση ως την αρχή ενός διαλόγου. Επειδή αν δούμε κάτι που γνωρίζουμε, μπορούμε να μιλήσουμε για αυτό. Από την άλλη πλευρά, μπορεί επίσης να είναι εύκολο να μιλήσουμε για κάτι εντελώς καινούργιο, επειδή η δύναμη του «σοκ» είναι κάτι με το οποίο μπορούμε να ταυτιστούμε άμεσα. Το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι μπορεί να μην είμαστε σε θέση να συνεχίσουμε τη συζήτηση μετά το πέρας του αρχικού σοκ. Το θέμα πρέπει να είναι πάρα πολύ δυνατό ώστε να συνεχιστεί η εμπλοκή. Αυτός είναι ο λόγος που η εξοικείωση είναι ένας ευγενέστερος τρόπος για επικοινωνία. Επίσης, πρέπει να είμαστε πραγματικοί: οι άνθρωποι αισθάνονται πιο άνετα με την πραγματικότητα παρά με κάτι το οποίο τούς είναι εντελώς ξένο.
Θα μπορούσατε να μου δώσετε ένα παράδειγμα του πώς προσεγγίζετε και εφαρμόζετε την τεχνολογία στη δική σας δουλειά, με ένα λογικό, συνεπή και ισορροπημένο τρόπο;
Το πρώτο μεγάλο λάθος είναι να παρασυρθείς εντελώς από την καινοτομία, κάτι που συμβαίνει συχνά με την τεχνολογική πρόοδο. Εμφανίζεται κάτι καινούργιο που προτείνει την ανατροπή του τρόπου με τον οποίο σκέφτεσαι και ενθουσιάζεσαι. Ως ντιζάινερ, προσπαθώ να ενημερώνομαι για την τεχνολογία, ενώ, κατά κάποιον τρόπο, ταυτόχρονα αποστασιοποιούμαι από αυτήν. Είμαι πρόθυμος να συμπεριλάβω την τεχνολογία στη δουλειά μου όταν δεν αποξενώνει, αλλά, αντιθέτως, προωθεί την ανθρώπινες σχέσεις και τη θετικότητα.
Το να δίνεις ουσία στις σχέσεις είναι πράξη ζωτικής σημασίας για να γίνουν ουσιαστικές και να έχουν διάρκεια. Η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα, η ελευθερία, η ισορροπία, η μακροζωία, η διαχρονικότητα και η συμμετοχή είναι μόνο μερικές από τις βασικές αξίες του αλφαβήτου του ντιζάιν. Είναι αυτές οι ιδιότητες η ουσία που προσθέτει νόημα και σκοπό στα αντικείμενα που δημιουργείτε;
Το ελπίζω πραγματικά γιατί με αυτόν τον τρόπο μπορώ πραγματικά να ταυτιστώ με αντικείμενα πέραν του εφήμερου χαρακτήρα τους. Δεν βλέπω τα αντικείμενα ως αναλώσιμα ή παροδικά επειδή η ίδια η ανθρώπινη φύση δεν είναι. Όλες αυτές οι ιδιότητες που αναφέρατε προσθέτουν στρώματα στο αντικείμενο σε μια προσπάθεια να γίνει άμεσα αναγνωρίσιμο, έτσι ώστε όταν έρχεσαι σε επαφή μαζί του όταν πρωτοπαρουσιάζεται στον κόσμο, να μη χρειάζονται πολλές εξηγήσεις. Ωστόσο, κάθε φορά που συναντάς το αντικείμενο, προστίθεται ένα ακόμη επίπεδο ερμηνείας μέχρι να δημιουργήσετε μια πολυεπίπεδη, πολύπλοκη και ουσιαστική σχέση μαζί του. Νομίζω ότι έτσι χτίζουμε σχέσεις όχι μόνο με τα αντικείμενα, αλλά και με ανθρώπινα όντα και το περιβάλλον μας γενικότερα.
Δηλαδή, κατά κάποιον τρόπο, αυτή η διαστρωμάτωση είναι αυτό που προσδίδει στα αντικείμενα μια “γλώσσα του σώματος”, που μπορεί να είναι δελεαστική και με την οποία μπορεί να ταυτιστεί (ή όχι) ένα συγκεκριμένο κοινό;
Η ποιο σημαντική έννοια για να ασχοληθεί κανείς με αυτό που περιγράφετε είναι το πόσο απειλητικό μπορεί να είναι ένα αντικείμενο. Η λέξη “απειλητικό” σημαίνει πολύ διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά εγώ μπορώ μόνο να προσπαθήσω να κατανοήσω όσα από αυτά τα στοιχεία καθορίζουν την έννοια της απειλής. Συνήθως, για μένα, είναι μια έννοια που σχετίζεται με την αναλογία. Συνήθως, τα μεγάλα αντικείμενα είναι απειλητικά, ενώ τα μικρότερα αντικείμενα είναι ασφαλέστερα και πιο διαχειρίσιμα. Οι μεγάλες ιδέες και η πολυπλοκότητα είναι απειλητικές, ενώ η απλότητα δεν είναι. Αυτό μας οδηγεί πίσω στην έννοια της εξοικείωσης για την οποία μιλούσαμε προηγουμένως. Συνήθως, η εξοικείωση δεν συνδέεται με την απειλή, διότι σχετίζεται με κάτι που έχεις δει πριν και με το οποίο αισθάνεσαι άνετα. Αυτό για μένα είναι θεμελιώδες και συνδέεται απευθείας με τη υλική διάσταση του αντικειμένου.
Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με τον χρόνο γενικά;
Πρέπει να αγκαλιάσουμε τον χρόνο. Όσον αφορά το θέμα του φεστιβάλ, η έννοια του χρόνου είναι πολύ σημαντική, όπως και η έννοια της αποδοχής του χρόνου. Αλλά, ξέρετε, αυτό που είναι ενδιαφέρον να δούμε είναι ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται με κάποιον τρόπο. Τα πράγματα ενδέχεται να επανασυσκευαστούν ή μπορούν να εμφανιστούν με διαφορετικούς τρόπους. Παρόλα αυτά, η ανθρώπινη δημιουργικότητα είναι κάτι που δεν έχει αλλάξει ποτέ. Ήταν πάντοτε σταθερή. Ακόμη και αν κοιτάξετε τις πρώτες της εκφάνσεις τρία, πέντε, είκοσι, χίλια χρόνια πριν, η δύναμή της είναι ακόμη εκεί.
Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της αντίδρασης και της παρέμβασης: Η “αντίδραση” τείνει να διαμορφώνεται από εξωτερικούς παράγοντες και να προέρχεται από μια συναισθηματική ανάγκη, ενώ η “παρέμβαση” συνδέεται με την αποφασιστικότητα, την ηρεμία και την αντικειμενικότητα. Είναι το αποτέλεσμα της παρατήρησης, της σκέψης και της αυτογνωσίας. Όλα αυτά τα χρόνια, έχει αλλάξει η σχέση σας με την αυτή καθ’ εαυτή την πράξη του σχεδιασμού;
Πιστεύω στην εξέλιξη και πιστεύω ότι κάθε δημιουργός θα πρέπει να εξελίσσεται. Το έργο μας πρέπει να εξελίσσεται, καθώς και η ωριμότητα και η προσέγγισή μας στο ντιζάιν, διότι πρέπει να βελτιωνόμαστε. Δεν πιστεύω ότι το τελικό αποτέλεσμα θα είναι απαραίτητα διαφορετικό. Πιστεύω όμως ότι γινόμαστε καλύτεροι σε αυτό με την πάροδο του χρόνου, από την άποψη του τρόπου με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στα πράγματα και τον τρόπο με τον οποίο φτάνουμε σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα πολύ πιο γρήγορα, διότι έχουμε αναπτύξει αυτή την ωριμότητα ως δεξιότητα.
Σε μια προηγούμενη συνέντευξή σας, περιγράψατε τη δική σας προσέγγιση στο ντιζάιν ως μία διαδικασία διύλισης, αναγωγής. Στις μέρες μας, είμαστε περικυκλωμένοι από μία πληθώρα παρακλαδιών του ντιζάιν. Πόσο σημαντική είναι η εφαρμογή αυτής της αναγωγικής διαδικασίας στο παρόν, ως μιας γενικότερης κατευθυντήριας γραμμής για τη νοοτροπία που έχουμε για την παραγωγή και την κατανάλωση;
Αντιλαμβάνομαι τη διύλιση ως τη στιγμή που πραγματικά εστιάζουμε σε κάτι και νομίζω ότι ο συλλογισμός είναι απολύτως απαραίτητος στην κουλτούρα που έχουμε για απερίσκεπτο υπερκαταναλωτισμό. Πέρα από αυτό, η ιδέα της διύλισης αφορά την κατανόηση της πραγματικής σημασίας και της ουσίας αυτού που κάνεις. Είναι ένας τρόπος για να διυλίσεις και να αφαιρέσεις όλες τις περιττές ουσίες—όλα τα πράγματα που σε αποπλανούν και σε παρασύρουν σε έναν χώρο σύγχυσης.
Πιστεύετε ότι ορισμένοι ειδικοί στο ντιζάιν ή δημιουργοί, γενικότερα, θα θεωρούσαν αυτή τη διαδικασία διύλισης ως ασύμβατη με την έννοια της καινοτομίας όταν πρόκειται για τη δημιουργία κάτι καινούργιου, ελκυστικού, μοναδικού και ούτω καθεξής;
Ίσως να μπορούσαν, αλλά όλοι οι δημιουργικοί άνθρωποι είναι διαφορετικοί. Προσωπικά, δεν θεωρώ ότι η διύλιση δεν είναι συμβατή με την καινοτομία. Δεν είναι ότι δεν πιστεύω στον αυθορμητισμό, αλλά πιστεύω περισσότερο στον δημιουργικό συλλογισμό.
Αν θα έπρεπε να θέσετε ένα μόνο ερώτημα στην κοινότητα του ντιζάιν, ποιο θα ήταν αυτό;
Νομίζω ότι θα ερωτούσα τους πάντες αν υπάρχει πραγματική συμβολή και νέα συμμετοχή ή κάποια νέα πρόταση αναφορικά με τον ρόλο του ντιζάιν. Την ίδια ερώτηση που κάνω και στον εαυτό μου: «Μπορώ να συνεισφέρω κάτι θετικό, μπορώ να πω κάτι νέο; Μπορώ να πω κάτι διαφορετικό;»
Νομίζεται ότι η κοινότητα του ντιζάιν θα ήταν διατεθειμένη να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα;
Όχι, δεν νομίζω, επειδή από την φύση τους οι άνθρωποι είναι εγωιστές. Νομίζουμε ότι μπορούμε να κάνουμε τα πάντα, να αλλάξουμε τα πάντα, να βάλουμε την υπογραφή μας απολύτως στα πάντα. Προσωπικά, δεν έχω καμιά πρόθεση ούτε το ενδιαφέρον να το κάνω αυτό.
Στοιχεία έργου
Συνέντευξη Άννη Μαρκιτάνη, Διευθύντρια της MDFF Greece & Cyprus
Φωτογραφίες Ταινία Chapters (Κεφάλαια), 2013 της Χάρις Επαμεινώνδα, , 16mm φιλμ σε ψηφιακή μορφή, έκδοση για μία οθόνη, διάρκεια: 1 ώρα 37 λεπτά. Πρωτότυπη έκδοση περίπου 4 ώρες, βίντεο εγκατάσταση τεσσάρων καναλιών, ήχος από το «Part Wild Horses Mane On Both Sides», Ηνωμένο Βασίλειο. Συμπαραγωγή Kunsthaus Zürich, Point for Contemporary Art, Λευκωσία, Modern Art Oxford και Fondazione Querini Stampalia, Βενετία. Πνευματική ιδιοκτησία © του καλλιτέχνη
Εικόνα προφίλ Michael Anastassiades, Φωτογραφία από τον © Osma Harvilahti
* Η πρώτη έκδοση του Milano Design Film Festival Greece–Athens θα πραγματοποιηθεί από την Παρασκευή, 20 Μαρτίου έως την Κυριακή, 22 Μαρτίου, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Ιερά οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134–136 – με προβολές ταινιών, ομιλίες Ελλήνων και ξένων προσκεκλημένων, καθώς και με παρουσιάσεις.
* Εγκαίνια
(Συμμετοχή κατόπιν εγγραφής)
Πέμπτη, 19 Μαρτίου 2020, στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138
READ ALSO: Το Computational Design μας κάνει πιο δημιουργικούς | Συνέντευξη με τη Μάρθα Τσίγκαρη και το Μάριο Τσιλιάκο, Foster + Partners