Η ερευνητική εργασία του Παναγιώτη Αντωνέλλου και της Αρσινόης Νάσιου αναλύει το σύμπλεγμα των οικισμών του Ζαγορίου προκρίνοντας την ένταξη της περιοχής στα πολιτιστικά τοπία με σκοπό την προστασία και την διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου.
-κείμενο από τους δημιουργούς
Το Ζαγόρι και πιο συγκεκριμένα η ανάλυση του συμπλέγματος των οικισμών του αποτέλεσε στόχο της συγκεκριμένης έρευνας. Αναλύθηκαν οι 44 οικισμοί του υπό το πρίσμα των πολιτιστικών τοπίων με αφορμή την πιθανή ένταξη του στα πολιτιστικά τοπία αλλά και εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων που το χαρακτηρίζουν.
Τι εννοούμε όμως με τον όρο πολιτιστικό τοπίο και πώς συνδέεται με την οικουμενική αξία και την πολιτιστική κληρονομιά;
Η πολιτιστική αξία και ο οικουμενικός χαρακτήρας του τοπίου εκφράζονται μέσω της αυθεντικότητας, της ακεραιότητας και της μοναδικότητας του τόπου σε συνδυασμό με άλλες αξίες που τον χαρακτηρίζουν. Το πολιτιστικό τοπίο γίνεται επίσης αντιληπτό ως ένα παλίμψηστο της ιστορίας και της μνήμης και ένας συνδυασμός του χρόνου και του τόπου. Η μνήμη λοιπόν διαιρείται στην ατομική, στη συλλογική και στη λήθη και συναρτάται με τις απόρροιες του παρελθόντος και τις επιρροές του παρόντος. Η προβολή τους στο μέλλον δημιουργεί την ανάγκη διαφύλαξης της «κληρονομιάς», με την προστασία να χαρακτηρίζεται δυστυχώς και από ποικίλες προκλήσεις.
Η πολιτιστική κληρονομιά χωρίζεται στην άυλη και την υλική και μέσω της ανάλυσης του Ζαγορίου διερευνώνται οι σχέσεις τους. Παρουσιάζονται τομές μεταξύ τους με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να μην διαχωρίζονται και να αποτελούν μία ολότητα. Δημιουργείται δηλαδή η ιδέα του «εύμορφου συνόλου» σύμφωνα με την οποία ο υλικός βίος και ο πολιτισμός, άυλος, συμβολικός και διανοητικός, δεν διαχωρίζονται, με τον διαχωρισμό αυτό να χαρακτηρίζεται ως άτοπος και αναχρονιστικός. Ως στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς εμφανίζονται οι εθνοτυπικές ομάδες, δηλαδή οι Ζαγορίσιοι, οι Σαρακατσάνοι, οι Βλάχοι και οι «Γύφτοι». Ως δεύτερη έκφανση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς παρουσιάζεται η παράδοση, μέσω των πανηγυριών και των μύθων, και τελευταίο κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελούν οι ιδιαίτερες τεχνοτροπίες και η τεχνογνωσία που απαιτείται για αυτές.
Ως αποτέλεσμα της τεχνοτροπίας και της τεχνογνωσίας λειτουργεί η υλική πολιτιστική κληρονομιά και πιο ειδικά τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Ανάλογα με την λειτουργία, την χρήση και την κατάσταση τους χωρίζονται σε εντός και εκτός των οικισμών. Από την ανάλυση προκύπτει ότι ο διαχωρισμός αυτός έχει και άλλες προεκτάσεις σε σχέση με τον οικουμενικό χαρακτήρα τους και την τωρινή κατάσταση τους, που πολλές φορές είναι αποτέλεσμα της εγκατάλειψης.
Εντός των οικισμών, που χαρακτηρίζονται ανάλογα με την αρχιτεκτονική κληρονομιά τους είτε ως «παραδοσιακοί οικισμοί» είτε ως «ιστορικοί τόποι», καταγράφονται εκκλησίες, βρύσες και αρχοντικά. Στα όρια των οικισμών εντοπίζονται αλώνια και αποθήκες. Ενώ εκτός των οικισμών παρατηρούνται τα γεφύρια, οι μύλοι και οι σκάλες.
Τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς προσεγγίζονται στο «περιβάλλον» του QGIS και χαρτογραφούνται. Επιχειρείται δηλαδή, ταυτόχρονα με την σύνδεση της άυλης με την υλική πολιτιστική κληρονομιά, η ανάδειξη νέων ψηφιακών εργαλείων χαρτογράφησης και η γεωγραφική προσέγγιση των οικισμών. Εκτός από την καταγραφή, χρησιμοποιείται η τυπολογική αξιολόγηση και η εξαγωγή συμπερασμάτων με στόχο τον προσδιορισμό του πολιτιστικού τοπίου αλλά και των τοπίων γενικότερα. Προσδιορισμός που δεν ολοκληρώνεται ποτέ αλλά μένει «ανοιχτός».
Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας Ζαγόρι ως πολιτιστικό τοπίο: ζητήματα και μέθοδοι
Φοιτητές Παναγιώτης Αντωνέλλος, Αρσινόη Νάσιου
Μάθημα Ερευνητική εργασία
Υπεύθυνος Καθηγητής Νικόλαος Πατσαβός
Επιτροπή Αξιολόγησης Νικόλαος Πατσαβός, Αλέξανδρος Πετειναρέλης, Γεώργιος Σμύρης
Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
READ ALSO: poroCity: exploring the limits of intimacy | Diploma thesis by Maria-Elpida Keridu & Katerina Kakou