Τι βρίσκεται στον αντίποδα της αφήγησης των προτεινόμενων επενδύσεων που εμπεριέχουν ξενοδοχεία, εμπορικά κέντρα και καζίνο– ουρανοξύστες που αφηρημένα μιμούνται Καρυάτιδες; Η παρούσα εργασία εστιάζει στο Ελληνικό, αναζητώντας θύλακες πρασίνου και πολιτισμού ώς αφετηρία για το μετασχηματισμό του χώρου. Μέσω της επανάχρησης του πρώην ανατολικού αεροδρομίου, ως ενυδρείο και κέντρο αστικής καλλιέργειας, η προτεινόμενη αφήγηση, επιδιώκει να μετατρέψει την υλική εξάρτηση και την ανάγκη από υπερτοπικά δίκτυα υποδομών, σε έναν παραγωγικό και βιώσιμο μηχανισμό αστικών καλλιεργειών, πολιτισμού και δημόσιας ζωής στο Ελληνικό.
Το λεκανοπέδιο της Αττικής (5 εκ. κάτοικοι) είναι άμεσα εξαρτώμενο από την εισαγωγή προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής, ενέργειας και νερού. Στο ίδιο, μή-βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, εντάσσεται και η περιοχή του Ελληνικού που θεωρείται από πολλούς το μεγαλύτερο αστικό ακίνητο στην Ευρώπη.Το 2011 η αξιοποίηση του Ελληνικού αποτελεί τμήμα ειδικού λογαριασμού, αφιερωμένου στην αποπληρωμή του δημόσιου χρέους. Μετά από μια σειρά αρχιτεκτονικών και αναπτυξιακών προτάσεων στα τελευταία 20 χρόνια, παρά τις ενστάσεις για τον αντισυνταγματικό χαρακτήρα του σχεδίου από Έλληνες πολίτες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Βουλή των Ελλήνων, το Συμβούλιο της επικρατείας εγκρίνει το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης του Μητροπολιτικού πόλου Ελληνικού – Αγίου Κοσμά Περιφέρειας Αττικής. (ΦΕΚ ΑΠΠ 1 Μαρτίου 2018). Οι επενδύσεις που προτείνει μέχρι και σήμερα το παραπάνω εγκεκριμένο σχέδιο, ασκούν περεταίρω περιβαλλοντικές και κοινωνικές πιέσεις στην περιοχή.
Η παρούσα εργασία εστιάζει στην περιοχή του Ελληνικού μέσω της αναζήτησης: α) Θυλάκων πρασίνου και β) Θυλάκων πολιτισμού. Μέσω της επανάχρησης του πρώην ανατολικού αεροδρομίου, ως α) Ενυδρείο και β) Κέντρο αστικής καλλιέργειας.
Αν κανείς κοιτάξει την πόλη από τους ορεινούς όγκους θα συνειδητοποιήσει ότι είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσει πράσινο μέσα στον ασφυκτικά δομημένο ιστό της πόλης με εξαίρεση το ρέμα της Πικροδάφνης στο τμήμα των περιοχών του Φαλήρου και του Αλίμου, το Ελληνικό και το Γκόλφ στο τμήμα των περιοχών του Ελληνικού και της Γλυφάδας ενώ λίγοι περισσότεροι θύλακες πρασίνου εντοπίζονται στην ενότητα των περιοχών Βούλας και Βουλιαγμένης.Για πέντε εκατομμύρια κατοίκων του Λεκανοπεδίου είναι ελεύθερο το 35% του μήκους των ακτών της ζώνη από το Φλοίσβο μέχρι την Βουλιαγμένη. Στην παρούσα κατάσταση ευνοούνται μειοψηφικές ομάδες που κατέχουν σκάφη αναψυχής και εκμεταλλέυονται κλειστές περιοχές καταλαμβάνοντας το 33% της έκτασης των ακτών της άνω ζώνης. Σημαντικό τμήμα του μετώπου της τάξης του 14% καλύπτεται από αθλητικές εγκαταστάσεις. Ο εδαφικός πόρος καταστρέφεται και αλλοιώνεται, το ίδιο ισχύει κσι για θαλάσσιο μέτωπο και τον χαρακτήρα των γεωτόπων. Προκαλείται διάβρωση των ακτών ενώ ακόμα μεγάλο ζήτημα αποτελεί η διάθεση των υγρών και στέρεων αποβλήτων.Κατά κάποιον τρόπο, τα παραπάνω στοιχεία αντανακλούνται και στην σημερινή κοινωνία και οικονομία. Επιδεινώνουν την ήδη ασθενή αγροτική οικονομία και υποβαθμίζουν τις ευκαιρίες για ποιότητα στον τουριστικό και ψυχαγωγικό τομέα. Υποβαθμίζουν την δημόσια υγεία με ανεπαρκείς δημόσιους χώρους πρασίνου.Πως η περιοχή του Ελληνικού μπορεί να γίνει αξιοβίωτη; Σε ποιες πλατείες θα βιώνεται το πολιτισμένο αύριο; Πώς μια κοινότητα μπορεί να γίνει παραγωγική χωρίς να εξαρτάται άμεσα από υπερτοπικά δίκτυα τροφοδότησης;
“Το Μητροπολιτικό Πάρκο που προβλέπεται είναι περίπου 2000 στρ. και χωροθετείται στο κέντρο της έκτασης, περιλαμβάνει τους διαδρόμους και τους χώρους στάθμευσης των αεροπλάνων (συνολικής έκτασης άνω των 500 στρ.)
Με την επίγνωση ότι το σχέδιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης του 2018 αποτελεί σχέδιο εγκεκριμένο από το κράτος που ήδη εφαρμόζεται με κατεδαφίσεις 450 κτηριακών όγκων, η εργασία αυτή περιορίζεται στο να αναζητήσει τρόπους να παρέμβει, σε ένα τμήμα της εκτάσεως της περιοχής μελέτης με σκοπό να προτείνει μια παράλληλη επένδυση. Επένδυση όμως με στρατηγική, τον ετασχηματισμό του χώρου με στόχο (α) την διαφύλαξη των φυσικών στοιχείων του πάρκου και κυρίως του παραθαλάσσιου μετώπου, (β) την αξιοποίηση του κτηριακού αποθέματος που αποτελέι τμήμα του βιομηχανικού πολιτισμού της χώρας και (γ) την δημιουργία δημόσιων χώρων με χήσεις προσβάσιμες και μέρος της καθημερινής ζωής μεγαλύτερου αριθμού ατόμων και διαφορετικών ομάδων από αυτές που προτείνει το σχέδιο ολοκληρωμένης ανάπτυξης.
Στη συνέχεια, η εργασία θέτει ως στόχο, την ανάδειξη ενός χωρικού δικτύου που ενεργοποιεί γειτονικούς θύλακες περιβαλλοντικών και πολιτισμικών στοιχείων με σκοπό την σταδιακή ανάπτυξη του χώρου με την ελπίδα της διαφύλαξης, επανάχρησης και του μετασχηματισμού του χώρου σε δημόσιους χώρους με κοινωνικές ποιότητες που παραλείπονται απο το αναφερόμενο σχέδιο.
Στο παραπάνω σκίτσο βλέπουμε δύο περιπτώσεις επενδύσεων που στοχεύουν αντιστοίχως, στη δημιουργία δύο διαφορετικών οργανισμών. Στην περίπτωση Α. εταιρίες οραματίζονται καζίνο και ξενοδοχιακές μονάδες με έμμεση αναφορά σε ιστορικά σύμβολα. Η παραγωγή του πλούτου γίνεται από υποκείμενα που δεν σχετίζονται με κανέναν τρόπο με την ευρύτερη κοινότητα του Έλληνικού. Το τοπικό – ιστορικό σύμβολο της Καρυάτιδας, χρησιμοποιείται ώς δόλωμα για το διεθνές. Σε αντίθεση με την πρώτη περίπτωση η Επένδυση Β, χρησιμοποιεί ένα διεθνές κτήριο από το παρελθόν, για να δημιουργήσει νέα πεδία εντάσεων (Tension fields) και να ενισχύσει τις τοπικές ομάδες, με την αξιοποίηση υφιστάμενων πόρων και υποδομών. Με αυτήν την έννοια βλέπουμε για ακόμα μια φορά, το πως η συναρμογή υφιστάμενων στοιχείων με νέα μπορούν να δημιουργήσουν ένα βιώσιμο σύστημα που εκτός από μια επιτυχημένη επένδυση ανοίγει νέες δικλείδες κοινωνικής ζωής και τοπικής ανάπτυξης.
Attica region in Greece (5 million inhabitants), is directly dependent on the import of agricultural goods and energy. Within Attica, Hellinikon, which is considered by many to be the largest urban property in Europe, continues to be part of the same unsustainable development model.
In 2011, the development of Hellinikon became part of an agenta, dedicated to the repayment of public debt. After a series of architectural proposals in the last 20 years, despite the objections for the unconstitutional nature of the masterplan, by Greek citizens in the European and Greek Parliament, the Council of State approves the Integrated Development Plan of Hellinikon (2018).
Nowadays, proposed planning, by the LAMDA Development company, moves on to further environmental and social pressure to the local area and its surroundings. What is on the other side of the narrative suggested by those companies including hotels, shopping malls and casino-skyscrapers that abstractly imitate Caryatids of Erechtheion?
The following argument, focuses on the area, looking for nature and culture clusters as a starting point for the transformation of space. Through the remodeling of the former international airport, as an aquarium and an urban farming center, the proposed narrative, aims to transform material and supra-local dependence in infrastructure networks, into a productive and sustainable mechanism of urban cultures, culture and public life in Greece.
In the drawing above, two cases of investment are presented aiming to the creation of two different organisations. In case (A) companies envision casinos and hotels with indirect reference to the historical symbol of Caryatid. The production of wealth comes from entities which are not related in any way to the wider community. The local – historical symbol of Caryatid, is used as bait for the international. In the contrast to the first case, Investment (B), uses an international building from the past to create new “tension fields” and to strengthen local groups. Utilizing existing resources and infrastructure.
On May 30th, 1962, the construction of the International Airport designed by the American-Finnish architect Eero Saarinen, begins. Inauguration took place seven years later, in 1969.
In the 1970s traffic was growing at the rate of 13% per year. In 1976, all the range of expansion reached its full capacity. The Greek government then commissioned the construction of a new airport to a new location where it is located till now.
Since the Integrated Development Plan of Hellinikon (2018) is approved by the greek government, this proposal, is limited to seek for alternatives to intervene locally, to the area of study, in order to suggest a parallel investment.
On the contrary to the current proposal, for the construction of the aquarium within the sea, with catastrophic consequences for the coastal front and underwater life, this proposal, sets as a starting point the reuse of the former Airport for this use. Furthermore, Airport’s south extension, in this study is transformed into an urban farming centre encouraging and controlling production throughout the rest of the park.
Facts & Credits
Project title Former international airport of Greece, as a case of a mechanism of the local area
Typology Thesis project
Location Hellinikon, Athens, Greece
Status Completed 2021
Students Christos Grapas
Supervisor Nicholas Anastasopoulos, Athina Stavridou
University National Technical University of Athens, School of Architecture
Special thanks Giouli Kampouri, Chemist and resident of Helliniko
READ ALSO: Rotunda’s Superblock [4 0 o 6 3’, 2 2 o 9 5’]: implementation of tactical urbanism strategies in the area of Rotunda in Thessaloniki | Diploma thesis by Olga Strongylou