Ο B. Γκικαπέππας και ο Δ. Λουκόπουλος έλαβαν μέρος στο διαγωνισμό προσχεδίων για τον επανασχεδιασμό των σταύλων Παπάφη με σκοπό τη δημιουργία χώρων κοινής ωφέλειας και τιμήθηκαν με εύφημο μνεία. Η πρόταση επιχειρεί να εντάξει μια κτιριακή δομή μικτών χρήσεων στον αστικό ιστό και να απαντήσει στη βούληση της δημοτικής αρχής, για βελτιστοποίηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τον πολίτη, στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής και αλληλεγγύης, ενεργοποιώντας χωρικές διασυνδέσεις, συμπληρώνοντας, ενισχύοντας και νοηματοδοτώντας με την παρουσία του την πόλη.
-text by the authors
To έργο εστιάζει και διερευνά 4 θεματικές ενότητες, προσεγγίζοντας αντίστοιχες χωρικές έννοιες, όπως:
- Το ανοιχτό δημόσιο κτίριο, ως μια διαχείριση των ροών και των προσβάσεων εντός ενός κτιριακού σχηματισμού, με δεκτικό και συμμετοχικό ρόλο. Η αμφισβήτηση των κλειστών ορίων προβάλλεται ως μια θεώρηση της ισορροπίας της κτιριακής μάζας προς τον υπαίθριο χώρο, που ανήκει τόσο στο κτίριο όσο και στην πόλη, ως μια χωρική συνθήκη αλληλοπροσδιορισμού.
- Ο προνοιακός χαρακτήρας της κτιριακής δομής. Η διαδικασία της σχηματοποίησης επιδρά στην παραγωγή χωρικών αναπτυγμάτων, ικανά να λειτουργήσουν ως ‘μεταφορά’ της προστασίας και φροντίδας της ανθρώπινης υπόστασης και συμπεριφοράς, λόγω ευαίσθητων συνθηκών διαβίωσης, αρχές που προωθούν το ίδιον της αλληλεγγύης.
- Εκπαιδευτικό Οικοσύστημα προσχολικής ηλικίας. Η αφομοίωση και η διακριτή παρουσία ενός βρεφονηπιακού σταθμού ικανού να προετοιμάσει και να εξυπηρετήσει τις ανάγκες φροντίδας και προετοιμασίας των νηπίων ως η μετάβαση από τον ‘κόσμο της κατοικίας’ στον ‘κόσμο της πόλης’, ορίζοντας συνθήκες και περιβάλλοντα γόνιμης δημιουργικότητας, απασχόλησης και οικειοποίησης.
- Ο ενδιάμεσος υπαίθριος χώρος που διασυνδέει, εισχωρεί και αλληλεπιδρά ενεργά στο αστικό τοπίο, διαμορφώνοντας τόπους που διαχέουν τη σημασία τους, νοηματοδοτώντας και ορίζοντας μια χωρική ταυτότητα φυσικού, πολιτιστικού και αστικού περιβάλλοντος.
Τo context ως παράγοντας αλληλεπίδρασης και διασύνδεσης
Ο χαρακτήρας του συγκεκριμένου πεδίου έχει δύο διακριτές μεταβλητές: κατά πρώτον ως εγγενής, που σχετίζεται με την εδαφολογική του υπόσταση, το επικλινές ανάγλυφο και τις κλιματικές επιδράσεις του περιβάλλοντος της Θεσσαλονίκης, ως μια “φυσική σταθερά“, και κατά δεύτερον ως επίκτητος, που αφορά την ανθρωπογενή επέμβαση, το ιστορικό συμβάν και τα μνημονικά ίχνη, ως σύμπλοκος πολιτισμική εγγραφή.
Ανήκει σε ένα εσωτερικό αστικού σχηματισμού, καταλαμβάνοντας ένα ολόκληρο ΟΤ, θέτοντας το ερώτημα της τυπολογικής του διάταξης (ανοιχτός–κλειστός σχηματισμός) και της διαχείρισης των ορίων του (ως ενδεχόμενος βαθμός διάτρησής του).
Ευρίσκεται πλησίον βασικών οδικών αξόνων της πόλης (Κατσιμίδη-Κ.Καραμανλή), ενώ παράλληλα, η επικείμενη έναρξη λειτουργίας του μετρό (σταθμός Παπάφη) θα επηρεάσει τα κυκλοφοριακά φορτία προσέγγισης του και θα διευκολύνει την προσβασιμότητα και την άμεση σύνδεση της περιοχής με το σιδηροδρομικό δίκτυο και αεροδρόμιο της πόλης.
Η περιοχή είναι διακριτή ως ένα οικιστικό περιβάλλον τυπικών πολυκατοικιών, με σημεία αναφοράς τον κτιριακό σχηματισμό του Παπάφειου Ορφανοτροφείου, το πρώην Ιταλικό Νοσοκομείο και του βιομηχανικό συγκρότημα της ΥΦΑΝΕΤ. Γειτνιάζει με το λόφο της Τούμπας και τον προϊστορικό οικισμό και με όμορες οδικές αρτηρίες – που μαρτυρούν ίχνη ρεμάτων – ως τεκμήρια γένεσης και οργάνωσης οικιστικών δομών και τρόπους που αυτή η πόλη μετασχηματίζεται και επανεγγράφει τη νέα αφήγηση στο παλίμψηστό της.
Παράλληλα η πληθυσμιακή σύσταση έχει υποσυνείδητα καταγεγραμμένα, κοινά βιώματα συλλογικής μνήμης των προσφύγων της Τούμπας, ως κοινός άρρητος κώδικας αίσθησης του “ανήκειν”, ως στοιχεία τοπικού ιδιώματος, αλλά και των πολλαπλών περιεχομένων, που υποδέχεται και αφομοιώνει ο Τόπος.
Το κτιριακό συγκρότημα καλείται να προβάλλει και να στεγάσει το χαρακτήρα αυτών των δεδομένων και να προωθήσει το προνοιακό χαρακτήρα της δημοτικής αρχής, αφομοιώνοντας και ενσωματώνοντάς τα, ως απαντήσεις.
Η προσέγγιση εστιάζεται, όχι απλά μόνον στην αναφορά στο συγκεκριμένο περιβάλλον, αλλά στην ανάγνωση, ερμηνεία και ιεράρχηση αυτού του περιβάλλοντος, αυτού του context, ώστε να είναι δυνατόν να οριστεί το αξιακό σύστημα και να διασφαλιστεί η νοηματοδότησή του. Δεν θεωρείται απλά μόνον ένα problem solving, αλλά μια ολιστική προσέγγιση σχεδιασμού, μια χειρονομία με συμβολικό χαρακτήρα υπερτοπικής σημασίας, που περιβάλλει και προστατεύει. Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από το κτίριο – αντικείμενο, στο χώρο των σχέσεων που το συγκροτούν και με το οποίο εμπλέκεται, καθορίζει αυτό το συγκείμενο, επίκεντρο του στοχασμού της αρχιτεκτονικής διαδικασίας και αποτελεί προϋπόθεση για την παραγωγή αρχιτεκτονικών στρατηγικών. Ο Aldo Rossi αναφέρει ότι: “η αποκάλυψη των σχέσεων μεταξύ των πραγμάτων, περισσότερο από τα ίδια τα πράγματα, προσδίδει πάντα νέες σημασίες”.
Πρόταση-7 βήματα συνθετικής διαδικασίας
Βήμα 1: Η σχέση με τον αστικό ιστό και τη Μεσημβρία
Το κτίριο αναπτύσσει ένα κυρτό μέτωπο προστασίας στο βόρειο τμήμα του πεδίου και δημιουργεί μια προστατευμένη κοιλότητα στο νότο, ανοιχτή στην πόλη, στη μεσημβρία και τον ηλιασμό. Η παρουσία του προκαθορισμένου πεδίου του Παιδικού Κήπου (παιδική χαρά) επιδιώκεται να συσχετιστεί με την προγραμματική επιθυμία για την οργάνωση του Β|Ν σταθμού στο δυτικό τμήμα και την συσχέτιση του αύλειου χώρου του με αυτόν, ως ένα μεγεθυμένο πεδίο φύτευσης, διευρύνοντας τα αντιληπτικά όρια.
Βήμα 2: Δύο κέντρα αναφοράς
Προτείνονται δύο κέντρα αναφοράς και δημιουργίας αντίστοιχων υπαίθριων πόλων:
α. Περίκεντρος Αύλειος Χώρος (ΑΧ) του Β/Ν σταθμού και σε άμεση σχέση με τον δημόσιο Παιδικό Κήπο (ΠΚ). Ο Β/Ν σταθμός καταλαμβάνει το δυτικό όριο και μέσω ημιυπαιθρίων χώρων, στρέφεται προς τον υπαίθριο χώρο του Παιδικού Κήπου, ορίζοντας ένα ιδιαίτερο μικροπεριβάλλον για το παιδί. Αναπτύσσεται σε δύο στάθμες, με αύλειο προστατευμένο χώρο επιφανείας 612 τμ., λόγω της τήρησης απαιτήσεων προτύπων και προδιαγραφών.
β. Κεντρικός Υπαίθριος Χώρος (ΚΥΧ) του συγκροτήματος, ως οργανωτικό κενό, διανοιγόμενος προς τον αστικό ιστό, πεδίο ώσμωσης και κέντρο αναφοράς του.
Βήμα 3: Υποδοχή αστικών ροών-Διασύνδεση περιοχών
Κύριες προσβάσεις αστικών ροών θεωρούνται η δυτική από το σταθμό Μετρό Παπάφη και η ανατολική από τον κυκλικό κόμβο.
Αποτέλεσμα του ρεύματος κίνησης μεταξύ αυτών των δύο σημείων, είναι η εισχώρηση ενός διαγώνιου άξονα πορείας, που διατρέχει το πεδίο και διαιρεί τον Κεντρικό Υπαίθριο Χώρο σε δύο επιμέρους, συνεργαζόμενους τόπους:
– την Γραμμική Αστική Πλατεία (ΓΑΠ) στη χαμηλή στάθμη (+0.00) χώρο αμφιθεατρικό και πεδίο φιλοξενίας πολιτιστικών δράσεων και
– τον Υπερυψωμένο Κήπο (ΥΚ) στην ψηλή στάθμη (+4.10), πάνω σε υπόσκαφο τμήμα του κτιρίου, χώρο πρασίνου και υπαίθριων καθιστικών, που λειτουργούν αλληλουποστηρικτικά και συμπληρωματικά, αναπτύσσοντας ένα πολύπλευρο δίκτυο διασυνδέσεων.
Βήμα 4: Τα δύο κέντρα και η περιελισσόμενη δομή
Το ερώτημα της ενοποίησης των μικτών χρήσεων ενός πολύπλοκου κτιριολογικού προγράμματος, κάτω από μια καθολική χειρονομία, απαντάται με μια συνθετική δομή σπειροειδούς διάταξης. Ο τρόπος που η διάταξη αυτή σχηματοποιεί τα δύο υπαίθρια κέντρα – το προστατευμένο κέντρο (ΑΧ-αύλειος χώρος Β/Ν) και το κέντρο του συγκροτήματος (ΚΥΧ), καθορίζει μια γραμμική ανάπτυξη μετώπων και μια σαφή αντίληψη χειρισμού των ορίων του ΟΤ.
Δεν θεωρείται ένα κλειστό ΟΤ, αλλά ένας αστικός σχηματισμός, που η ελισσόμενη γραμμικότητά του, περιβάλλει νοηματικά και κτιριολογικά τα δύο οργανωτικά κέντρα. Κυρίαρχο επιμέρους οικοσύστημα, τόσο ως γεωμετρία όσο και ως συμβολισμός, προβάλλει το πρίσμα του Β/Ν σταθμού. Ταυτόχρονα η γένεση της σπειροειδούς αυτής διάταξης, από το χώρο της μνήμης (βήμα 7) και η κατάληξή της σε αναφορά με τον κόσμο του παιδιού, υπογραμμίζει τις θεμέλιες συνιστώσες για τις οποίες οφείλει να μεριμνά κάθε κοινωνικός σχηματισμός.
Βήμα 5: Πυρήνας κυκλοφορίας-Κατασκευαστική δομή
Το συγκρότημα αναπτύσσεται και συγκροτείται σε έναν αυστηρό κατασκευαστικό κάνναβο, επιτρέποντας ευελιξία στη διαμόρφωση των όψεων, αλλά και την πιθανή μεταβολή της οργάνωσης των εσωτερικών χώρων. Οι πυρήνες κυκλοφορίας διατάσσονται στα άκρα, ενώ το κεντρικό κλιμακοστάσιο λειτουργεί ως άρθρωση για την άμεση αντιληπτική χωροθέτηση των ενοτήτων και χρήσεων.
Βήμα 6: Διεύρυνση δικτύου πεζοδρόμων
Προτείνεται η μεγέθυνση των ορίων του δικτύου πεζοδρόμησης πέριξ του ΟΤ σε συγκεκριμένα σημεία (Σιδηροκάστρου – Άνδρου). Η σημασία του δημόσιου περιπάτου και της αλληλοδιείσδυσης του υπαίθριου χώρου, εντός των χώρων του συγκροτήματος, αποτελεί συνθετική επιλογή βελτίωσης του αστικού περιβάλλοντος.
Οι υπαίθριοι χώροι διαμορφώνονται ως “μαλακά” δάπεδα, ορίζοντας ένα φυτικό θεματικό οικοσύστημα και πρόσθετο πόλο ενίσχυσης του αστικού πρασίνου, ενώ η αστική γραμμική πλατεία εισχωρεί εντός του συγκροτήματος ως ‘σκληρό’ δάπεδο και συνέχεια του δρόμου.
Βήμα 7: Η γραμμή της μνήμης
Στο νότιο τμήμα της περιοχής αναπτύσσεται ένα υδάτινο γραμμικό όριο ως επιφάνεια δροσισμού, χαρακτηρισμένη ως η “γραμμή της μνήμης”. Ξεκινά από μια μεγάλη επιφάνεια νερού στο ΝΑ άκρον όπου και καταλήγει σημειακά σε μια διεύρυνση. Συμβολίζει την πορεία των προσφύγων της Τούμπας, τόσο ως ανάπτυγμα όσο και ως ένταση, αλλά και την εγκατάσταση τους, στην περιοχή της Τούμπας. Αποτελεί μια ελάχιστη συμβολική χειρονομία που επιδέχεται πολλαπλά δρώμενα.
Μορφή και υλικότητα – Το απτικό βλέμμα
Οι μορφολογικές επιλογές ακολούθησαν το σαφή αντιληπτικό διαχωρισμό του συγκροτήματος με την κυβική δομή του Β/Ν σταθμού, τη γραμμική ανάπτυξη του κτιρίου μικτών χρήσεων και της σπειροειδούς στέψης που λειτουργεί ενοποιητικά. Οι επιμέρους αυτές διαφοροποιήσεις υποστηρίζονται από μια έντονη υλικότητα, συσχετίζοντας μορφή και λειτουργία. Οι επιρροές από τις επιφάνειες της Θεσσαλονίκης, με το βυζαντινό δομικό υλικό (το απλό συμπαγές τούβλο), βρίσκει μεταγραφή σε μια καθολική χειρονομία στο εκπαιδευτικό οικοσύστημα του σταθμού.
Προτείνεται η δημιουργία μιας επιδερμίδας – claustra, που περιβάλλει καθολικά την περίμετρό του, δημιουργώντας μια ημιδιάφανη επιφάνεια. Αποτελεί ένα διάφραγμα προστασίας που επιτρέπει την ορατότητα από το εσωτερικό, ενώ αντιστρόφως αποτρέπει το αδιάκριτο βλέμμα. Είναι μια δομική κατασκευή (ισόδομο σύστημα) με αναφορά στη μνήμη των στοιχείων που συγκροτούν και συμμετέχουν στην κατασκευή της “ατμόσφαιρας της πόλης”.
Το υπόλοιπο συγκρότημα περιβάλλεται από μια ενιαία επιδερμίδα κατακόρυφων περσίδων, ελέγχου της φωτεινότητας, αλλά και δημιουργίας ενός διαφανούς διαφράγματος, αναιρώντας το βάρος της κτιριακής μάζας. Η κατασκευαστική δομή (υποστυλώματα, πλάκες, στέψη) αναδεικνύει την υλικότητα της από ανεπίχριστο σκυρόδεμα, ειδικής επεξεργασίας και υφής.
Το κτιριακό συγκρότημα χώρων κοινής ωφέλειας, αποτελεί μια συνθετική χειρονομία στον αστικό ιστό, αντίστοιχη του χαρακτήρα της, συγκρινόμενη με τα μεγάλα μεγέθη των ομόρων σημαντικών κτιρίων, επανεγγράφοντας και συμπληρώνοντας στο παλίμψηστο αυτής της πόλης, μια νέα αφήγηση.
Credits & Details
Αρχιτεκτονική μελέτη: B. Γκικαπέππας (50%), Δ. Λουκόπουλος (50%) Αρχιτέκτονες μηχανικοί ΕΜΠ
Συνεργάτες αρχιτέκτονες: Ε. Mπιλλα, Χ. Τσιρώνη
Φοιτητές αρχιτεκτονικής: Ι. Παρασκευαΐδης, Χ. Μαμμη
Στατική μελέτη: Χ. Γαντες, πολιτικός μηχανικός, καθηγητής ΕΜΠ
ΗΜ μελέτη: Κ. Γεωργακόπουλος
Συγκοινωνιακή μελέτη: Κ. Κεπαπτσόγλου, πολιτικός μηχανικός, επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ
Γεωτεχνική Μελέτη: Ν. Ρουσσος
READ ALSO: Residential development Cloud P | by Peter Pichler Architecture