Η Κατοικία θεάται μια πλαγιά. Σχεδόν εξ’επαφής: μια γυμνή αττική πλαγιά. Τυχαία σχεδιασμένη στις παρυφές του προαστίου, αντιτίθεται αναγκαστικά σε αυτό το άκτιστο θραύσμα φύσης. Το επίσης επικλινές οικόπεδο, επικερδώς κατατετμημένο ανάμεσα σε παρόμοια, είναι αναγκαία στενό, επίμηκες. Εκατέρωθεν, δύο άλλες κατοικίες, εξωστρεφείς, και αυτές στο όριο του συνοικισμού. Και αυτές απέναντι από το ίδιο άδενδρο πρανές. Η θέα, κοινή για όλες.
Η Κατοικία είναι ένα Κάδρο. Προς την ανατολή και την απέναντι πλαγιά. Ένα κεκλιμένο πρίσμα ακολουθεί την τραπέζια, στενή προς το δημόσιο όριο γεωμετρία του πεδίου. Ακολουθεί επιπλέον και την έντονη κλίση του εδάφους. Η λοξή απότμηση του ανατολικού του μετώπου το ανοίγει στον αντιτιθέμενο μικρόκοσμο: στον αέρα, το φως, τις βερβερίδες, την οριζόντια κορυφογραμμή, τα δυο της πεύκα, το μακρύ μοναχικό κιγκλίδωμα της άλλης πλευράς.
Το Κάδρο αποτελεί απομόνωση. Επιλεκτική απομόνωση ή αλλιώς σύνθεση. Ή απλώς επιλογή, μια συγκεκριμένη επιλογή μέσα από την οποία συντίθενται, δηλαδή συνυπάρχουν στοιχεία, επιλογή μέσα από την οποία δημιουργείται χώρος. Τι είναι κάδρο; Τοίχος με οροφή δημιουργούν πάντα ένα κάδρο. Το ίδιο και οροφή με δάπεδο στην περίπτωση που τοίχος δεν υπάρχει, ή δάπεδο και τοίχος στην περίπτωση που οροφή δεν υπάρχει. Ή τοίχος και τοίχος στην περίπτωση που δάπεδο δεν υπάρχει. Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά, τίποτα δε μπορεί να θεωρείται εξ’ορισμού απαραίτητο προκειμένου η Κατοικία να είναι η ίδια ανοικτή -το μόνο απαραίτητο.
Το Κάδρο δεν είναι η θέα. Το Κάδρο δεν είναι εικόνα, είναι δίαυλος, ανάμεσα στο μέσα και το έξω, την Κατοικία και τον Κόσμο. Ο τοίχος, η οροφή, το δάπεδο και η σύνθεσή τους ορίζουν Κάδρα, διαρκώς, και το ένα μέσα στο άλλο. Αν και κάθε Κάδρο κατ’αρχήν απομονώνει, το κάνει μόνο για να ενώσει, να συγχωνεύσει. Το Κάδρο επιλέγει ή αποκλείει για να φέρει σε επαφή. Η κοινή στις γειτνιάζουσες κατοικίες απέναντι πλαγιά μοιάζει εδώ να ανασηκώνεται, το πρανές της δείχνει ξαφνικά πιο απότομο, η Κατοικία το δυναμώνει. Δεν πρόκειται πια για θέα, μια τερπνή εικόνα, πλαγιά και Κατοικία αντιπαραβάλλονται, η μία ζωντανεύει την άλλη.
Η Κατοικία ορίζει μια περιοχή. Έτσι ξεκινά κάθε επιθυμία κατοίκησης, από μια φωλιά κοκκινολαίμη έως τη Villa Savoye. Η Κατοικία επιθυμεί κατ’αρχήν να είναι κλειστή, να ενσαρκώσει τα όρια της, έναν οικείο διαχωρισμό προστασίας από τον Κόσμο. Προς τις μακριές πλευρές του οικοπέδου, οι εξωστρεφείς, παρακείμενες κατοικίες αποκλείονται: επιλέγεται η περιτοίχιση, η συγκέντρωση της οπτικής αναφοράς και η εσωστρεφής κλιμακωτή ανάπτυξη των υπαίθριων χώρων προς την ανατολή, την κυρίως εκτομή, το μεγάλο Κάδρο.
Το Κάδρο αποτελεί απομόνωση. Επιλεκτική απομόνωση ή αλλιώς σύνθεση. Ή απλώς επιλογή, μια συγκεκριμένη επιλογή μέσα από την οποία συντίθενται, δηλαδή συνυπάρχουν στοιχεία, επιλογή μέσα από την οποία δημιουργείται χώρος. Τι είναι κάδρο; Τοίχος με οροφή δημιουργούν πάντα ένα κάδρο. Το ίδιο και οροφή με δάπεδο στην περίπτωση που τοίχος δεν υπάρχει, ή δάπεδο και τοίχος στην περίπτωση που οροφή δεν υπάρχει. Ή τοίχος και τοίχος στην περίπτωση που δάπεδο δεν υπάρχει. Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά, τίποτα δε μπορεί να θεωρείται εξ’ορισμού απαραίτητο προκειμένου η Κατοικία να είναι η ίδια ανοικτή -το μόνο απαραίτητο.
Το Κάδρο δεν είναι η θέα. Το Κάδρο δεν είναι εικόνα, είναι δίαυλος, ανάμεσα στο μέσα και το έξω, την Κατοικία και τον Κόσμο. Ο τοίχος, η οροφή, το δάπεδο και η σύνθεσή τους ορίζουν Κάδρα, διαρκώς, και το ένα μέσα στο άλλο. Αν και κάθε Κάδρο κατ’αρχήν απομονώνει, το κάνει μόνο για να ενώσει, να συγχωνεύσει. Το Κάδρο επιλέγει ή αποκλείει για να φέρει σε επαφή. Η κοινή στις γειτνιάζουσες κατοικίες απέναντι πλαγιά μοιάζει εδώ να ανασηκώνεται, το πρανές της δείχνει ξαφνικά πιο απότομο, η Κατοικία το δυναμώνει. Δεν πρόκειται πια για θέα, μια τερπνή εικόνα, πλαγιά και Κατοικία αντιπαραβάλλονται, η μία ζωντανεύει την άλλη.
Η Κατοικία ορίζει μια περιοχή. Έτσι ξεκινά κάθε επιθυμία κατοίκησης, από μια φωλιά κοκκινολαίμη έως τη Villa Savoye. Η Κατοικία επιθυμεί κατ’αρχήν να είναι κλειστή, να ενσαρκώσει τα όρια της, έναν οικείο διαχωρισμό προστασίας από τον Κόσμο. Προς τις μακριές πλευρές του οικοπέδου, οι εξωστρεφείς, παρακείμενες κατοικίες αποκλείονται: επιλέγεται η περιτοίχιση, η συγκέντρωση της οπτικής αναφοράς και η εσωστρεφής κλιμακωτή ανάπτυξη των υπαίθριων χώρων προς την ανατολή, την κυρίως εκτομή, το μεγάλο Κάδρο.
Το Κάδρο δεν περι-έχει, είναι. Στη ζωγραφική, η εικόνα είναι το περιεχόμενο του Κάδρου –στην περίπτωση που υπάρχει τέτοιο. Στην αρχιτεκτονική, το Κάδρο, ένα παράθυρο βιοτεχνίας ή μια δωρική κιονοστοιχία, δεν περιέχει τίποτα, αντιθέτως ανήκει στο ίδιο το περιεχόμενο. Ένα περιεχόμενο νέο: είναι η σχέση όσων βρίσκονται έξω αλλά και μέσα από αυτό. Η σχέση αυτή δεν υπήρχε πριν από το Κάδρο, το παράθυρο. Η απέναντι πλαγιά δεν υπήρχε, δεν είναι η ίδια πριν και μετά την αρχιτεκτονική που της αντιτάχθηκε. Αρχιτεκτονική η οποία περιέχει ίσως και τον Κάτοικο. Μπορεί να ρωτήσει λοιπόν κανείς:
Η Κατοικία περιέχει ή περιέχεται; Θα ήταν υπεραπλούστευση ή συνήθης ανθρώπινος εγωισμός να θεωρήσουμε ότι το περιεχόμενο της Κατοικίας είναι μόνο η ανθρώπινη ζωή. Είναι και η ανθρώπινη ζωή, αλλά η ζωή δεν περιέχεται, δεν είναι νερό σε κανάτα, είναι βροχή πάνω σε μισάνοικτο παράθυρο. Οι σταγόνες τρέχουν στο τζάμι, βλέπουν και έξω και μέσα, περνούν από έξω μέσα. Το περιεχόμενο της Κατοικίας είναι η ίδια η Κατοικία, οι σχέσεις που δημιουργεί, οργανικές και ανόργανες. Η μορφή της Κατοικίας είναι ένα νέο περιεχόμενο, μορφή και περιεχόμενο είναι σε αυτήν αδιάλυτα. Η Κατοικία περιέχει και περιέχεται, δημιουργεί νέο Κόσμο, αναστατώνει τον υπάρχοντα.
Ο Κόσμος περιέχεται στη μορφή. Η μορφή δεν ακολουθεί τη λειτουργία, το εν προβόλω πεύκο και το αιωρούμενο φεγγάρι της νυκτερινής εικόνας είναι μορφές που περιέχουν τον Κόσμο. Ολόκληρο. Την Κατοικία συνιστά κέλυφος από εμφανές σκυρόδεμα: το κέλυφος είναι δίχρωμο, γήινα σκούρο εξωτερικά, ανοιχτόχρωμο εσωτερικά, επιδιώκοντας τη μέγιστη δυνατή ένταση της εσωστρέφειάς του. Το περιεχόμενο του κελύφους δε δίνει τη μορφή, η ίδια η μορφή είναι το περιεχόμενό του. Η μορφή ποτέ δεν ακολουθεί απλώς, αυτό παραείναι εύκολο για αυτήν, ο φυσικός κόσμος το επιβεβαιώνει: Η μορφή-λειτουργία χορεύει. Χορεύει και θεάται απαράβατα διπλή, απεχθάνεται το διαχωρισμό.
Το Κάδρο είναι συνήθως ρωγμή. Η αυστηρότητα της γεωμετρίας του πρίσματος διαρρηγνύεται σε τρεις περιοχές: στο επίπεδο της πρόσβασης, μια διαμήκης εκτομή του τοίχου και της οροφής του επιτρέπει μια διαμπερή, περιτοιχισμένη αλλά ασκεπή υπαίθρια κίνηση που καταλήγει στο ανατολικό μέτωπο, την κυρίως διάρρηξη. Το κέλυφος προκύπτει εν τέλει σπασμένο, η διάρρηξη των ορίων γίνεται εκ των έσω, το ξένο εισέρχεται. Μια κολυμβητική δεξαμενή περιέχεται εντός των ορίων του, στο χαμηλότερο σημείο του κελύφους, εν μέρει σε πρόβολο.
Η Κατοικία διαρρηγνύεται πάντα. Αυτό συνέβαινε ανέκαθεν: η συνήθης υποτίμηση της τρομερής έντασης ακόμη και των μικρών ανοιγμάτων ενός πέτρινου τοίχου οφείλεται στην υποτίμηση της στατικής του λειτουργίας. Για τον χειροποίητο, εκ φύσεως βαρύ, άκαμπτο πέτρινο τοίχο στον οποίο οι λίθοι πλέκονται καθ’ύψος ακολουθώντας αναγκαίους νόμους συναρμογής και συνέργειας, τα έστω μικρά ανοίγματα αποτελούν πραγματικές ρωγμές, πλήγματα του φορέα. Πλήγματα απαραίτητα, ρωγμές αναγκαίες, όσο και οι νόμοι τους οποίους αψηφούν -όσο και την ομορφιά.
Κάθε ρωγμή επαναφέρει τον Κόσμο. Επαναφέρει τη συνέχεια, την επαφή του τεχνητού με το φυσικό, του ανθρώπινου με το κοσμικό. Η ρωγμή είναι απαραίτητη, η ομορφιά χωρίς αυτήν είναι ανεπαρκής. Η Κατοικία έχει διαρραγεί, η γυμνή της σάρκα ανοικτή, δεκτική, περιμένει. Περιμένει τους κατοίκους της, υποδέχεται την πλήρωση, επιθυμεί την μεταβολή, ανοίγεται στη ζωή. Είναι απολύτως γυμνή, είναι αδρή και στιλπνή, αιχμηρή και καμπυλωμένη, σκούρα και φωτεινή, βίαιη και ευάλωτη. Η Κατοικία δεν είναι μίνιμαλ. Η Κατοικία δε γνωρίζει αν είναι μοντέρνα. Της αρκεί που είναι σπασμένη: αναμεμιγμένη με τον ήλιο.
Η Κατοικία περιέχει ή περιέχεται; Θα ήταν υπεραπλούστευση ή συνήθης ανθρώπινος εγωισμός να θεωρήσουμε ότι το περιεχόμενο της Κατοικίας είναι μόνο η ανθρώπινη ζωή. Είναι και η ανθρώπινη ζωή, αλλά η ζωή δεν περιέχεται, δεν είναι νερό σε κανάτα, είναι βροχή πάνω σε μισάνοικτο παράθυρο. Οι σταγόνες τρέχουν στο τζάμι, βλέπουν και έξω και μέσα, περνούν από έξω μέσα. Το περιεχόμενο της Κατοικίας είναι η ίδια η Κατοικία, οι σχέσεις που δημιουργεί, οργανικές και ανόργανες. Η μορφή της Κατοικίας είναι ένα νέο περιεχόμενο, μορφή και περιεχόμενο είναι σε αυτήν αδιάλυτα. Η Κατοικία περιέχει και περιέχεται, δημιουργεί νέο Κόσμο, αναστατώνει τον υπάρχοντα.
Ο Κόσμος περιέχεται στη μορφή. Η μορφή δεν ακολουθεί τη λειτουργία, το εν προβόλω πεύκο και το αιωρούμενο φεγγάρι της νυκτερινής εικόνας είναι μορφές που περιέχουν τον Κόσμο. Ολόκληρο. Την Κατοικία συνιστά κέλυφος από εμφανές σκυρόδεμα: το κέλυφος είναι δίχρωμο, γήινα σκούρο εξωτερικά, ανοιχτόχρωμο εσωτερικά, επιδιώκοντας τη μέγιστη δυνατή ένταση της εσωστρέφειάς του. Το περιεχόμενο του κελύφους δε δίνει τη μορφή, η ίδια η μορφή είναι το περιεχόμενό του. Η μορφή ποτέ δεν ακολουθεί απλώς, αυτό παραείναι εύκολο για αυτήν, ο φυσικός κόσμος το επιβεβαιώνει: Η μορφή-λειτουργία χορεύει. Χορεύει και θεάται απαράβατα διπλή, απεχθάνεται το διαχωρισμό.
Το Κάδρο είναι συνήθως ρωγμή. Η αυστηρότητα της γεωμετρίας του πρίσματος διαρρηγνύεται σε τρεις περιοχές: στο επίπεδο της πρόσβασης, μια διαμήκης εκτομή του τοίχου και της οροφής του επιτρέπει μια διαμπερή, περιτοιχισμένη αλλά ασκεπή υπαίθρια κίνηση που καταλήγει στο ανατολικό μέτωπο, την κυρίως διάρρηξη. Το κέλυφος προκύπτει εν τέλει σπασμένο, η διάρρηξη των ορίων γίνεται εκ των έσω, το ξένο εισέρχεται. Μια κολυμβητική δεξαμενή περιέχεται εντός των ορίων του, στο χαμηλότερο σημείο του κελύφους, εν μέρει σε πρόβολο.
Η Κατοικία διαρρηγνύεται πάντα. Αυτό συνέβαινε ανέκαθεν: η συνήθης υποτίμηση της τρομερής έντασης ακόμη και των μικρών ανοιγμάτων ενός πέτρινου τοίχου οφείλεται στην υποτίμηση της στατικής του λειτουργίας. Για τον χειροποίητο, εκ φύσεως βαρύ, άκαμπτο πέτρινο τοίχο στον οποίο οι λίθοι πλέκονται καθ’ύψος ακολουθώντας αναγκαίους νόμους συναρμογής και συνέργειας, τα έστω μικρά ανοίγματα αποτελούν πραγματικές ρωγμές, πλήγματα του φορέα. Πλήγματα απαραίτητα, ρωγμές αναγκαίες, όσο και οι νόμοι τους οποίους αψηφούν -όσο και την ομορφιά.
Κάθε ρωγμή επαναφέρει τον Κόσμο. Επαναφέρει τη συνέχεια, την επαφή του τεχνητού με το φυσικό, του ανθρώπινου με το κοσμικό. Η ρωγμή είναι απαραίτητη, η ομορφιά χωρίς αυτήν είναι ανεπαρκής. Η Κατοικία έχει διαρραγεί, η γυμνή της σάρκα ανοικτή, δεκτική, περιμένει. Περιμένει τους κατοίκους της, υποδέχεται την πλήρωση, επιθυμεί την μεταβολή, ανοίγεται στη ζωή. Είναι απολύτως γυμνή, είναι αδρή και στιλπνή, αιχμηρή και καμπυλωμένη, σκούρα και φωτεινή, βίαιη και ευάλωτη. Η Κατοικία δεν είναι μίνιμαλ. Η Κατοικία δε γνωρίζει αν είναι μοντέρνα. Της αρκεί που είναι σπασμένη: αναμεμιγμένη με τον ήλιο.
Ομάδα μελέτης: Τ.Ανδριανόπουλος, Κ.Μαύρος, Ν.Κανέλλος
[1] Gilles Deleuze, Qu’est-ce que la Philosophie?, p.177. Les Editions de Minuit, Paris, 1991.
READ ALSO: ΠΑΡΚΟ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ / ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΕΠΤΑΓΩΝΙΑΣ ΛΕΜΕΣΟΥ / ΕΠΑΙΝΟΣ / MRA ARCHITECTS