"Ωρολόγιον" / Architecture 112 & συνεργάτες / Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός / ειδική μνεία

Ανασύσταση του Ρολογιού του Πειραιά / Μετασχηματισμοί στο Ηλιακό Ρολόι.

Ιδέα
Η ανέγερση του Πύργου του Πειραιά,το 1972, είχε ως παράπλευρη απώλεια την κατεδάφιση ενός σημαντικότατου τοπόσημου της πόλης, του Ρολογιού. Η μνήμη του παλιού Ρολογιού στην τοποθεσία αυτή δεν έχει ακόμα ολοκληρωτικά σβήσει. Για την ανασύσταση της φυσικής του παρουσίας, προτείνουμε τον μετασχηματισμό της όψης του Πύργου σε σύστημα από ηλιακά ρολόγια.

Με τον τρόπο αυτό, η ενεργή ανάμνηση του παλιού Ρολογιού θα εμπλουτίσει τον χαρακτήρα τον οποίο ήδη έχει ο Πύργος ως τοπόσημο – όχι όμως αποκλειστικά λόγω του μεγέθους του, αλλά και με την ενσωμάτωση στο νέο κτίριο του χαρακτήρα που είχε το παλιό.

Τα ηλιακά ρολόγια είναι τοπιακές διαμορφώσεις με απεριόριστες δυνατότητες σχεδιασμού, και το καθένα, αν και υπάγεται σε συγκεκριμένες τυπολογίες, μπορεί να έχει μοναδική και αναγνωρίσιμη μορφή. Πρόκειται για αντικείμενα τα οποία εγγράφουν στις διαστάσεις τους πληροφορίες όπως το τοπικό γεωγραφικό πλάτος, η γωνία πρόσπτωσης του ήλιου και τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η ικανότητα μιας ομάδας πληθυσμού να μπορεί να διαβάζει τον κώδικα σε ένα συγκεκριμένο ηλιακό ρολόι, ενισχύει σημαντικά το αίσθημα συλλογικής ταυτότητας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ηλιακά ρολόγια συχνά τοποθετούνται σε σημεία εξαιρετικού ενδιαφέροντος μέσα σε ιστορικές πόλεις ή τοποθεσίες.

Η μεταγραφή του ηλιακού ρολογιού σε αρχιτεκτονική δίνει έμφαση σε χαρακτηριστικά του αρχιτεκτονικού χώρου όπως ο χρόνος, το φως, η σκιά (αυτοσκιά και ερριμμένη), και οι διαβαθμίσεις τους. Ο μονολιθικός και δυσανάλογος παραλληλεπίπεδος όγκος του πύργου διασπάται σε τέσσερα επιμέρους πολύεδρα τα οποία μπορεί να λειτουργήσουν ως ηλιακά ρολόγια κατά τις τέσσερις εποχές του χρόνου. Η ώρα, κατά την διάρκεια της ημέρας, μπορεί να διαβαστεί στην σκιά την οποία ο ίδιος ο πύργος ρίχνει στον εαυτό του. Συγκεκριμένα, κάθε πολύεδρο μορφοποιείται σε ένα ακανόνιστο πρίσμα με τριγωνικές έδρες, όπου μία κατάλληλη ακμή μπορεί να λειτουργεί ως γνώμων για την έδρα που βρίκεται κάτω της. Κάθε έδρα φωτίζεται διαφορετικά από τις υπόλοιπες, και αλλάζει τονικότητα κατά την διάρκεια της ημέρας. Ως αποτέλεσμα, το ογκώδες κτίριο θα αλλάζει διαρκώς όψη, όμως με τρόπο που να έχει νόημα για την πόλη του Πειραιά.

Το αναλημματικό ηλιακό ρολόι που σχηματίζεται στην άνω βορινή περιοχή θα είναι ευδιάκριτο, καθώς η επιφάνεια προβολής του θα είναι η μόνη (κατά τη διάρκεια της μέρας) ορατή έδρα του πύργου χωρίς αυτοσκιά. Ίδια εντύπωση θα κάνει η κάτω νότια περιοχή, όπου το ηλιακό ρολόι γίνεται κατακόρυφο.
Το απαιτούμενο πρόσθετο κλιμακοστάσιο σχηματοποιείται σε ένα ψηλό οξυκόρυφο στοιχείο το οποίο ρίχνει την σκιά του σε μια εκτεταμένη περιοχή περιμετρικά του πύργου, λειτουργώντας έτσι ως γνώμων σε ένα ιδιότυπο οριζόντιο ηλιακό ρολόι διάχυτο στην πόλη. Το αποτύπωμα της σκιάς του κατακόρυφου γνώμονα μπορεί να σηματοδοτηθεί με ένα δίκτυο από αντικείμενα αστικού εξοπλισμού διάσπαρτο σε ολόκληρο τον Πειραιά.
Η αρχιτεκτονική μορφή η οποία προκύπτει μοιάζει να ακολουθεί σύγχρονες τάσεις, εντούτοις παραμένει πρωτόγονη στην σύλληψή της.

Λειτουργικό Πρόγραμμα
Ο Πύργος του Πειραιά είναι ένα τυπικό κτίριο γραφείων και εμπορικών χρήσεων, με μία καφετέρια στην ταράτσα της βάσης και ένα εστιατόριο στο τελευταίο επίπεδο. Οι τέσσερεις στάθμες ανάμεσα στα πολύεδρα προτείνεται να παραμείνουν ελεύθερες, και να στεγάζουν περιστασιακά δημόσιες χρήσεις, ανοιχτές στην πόλη. Το πρόσθετο κλιμακοστάσιο και ο ανελκυστήρας θα συνδέουν την επιφάνεια της πόλης με τους ορόφους δημόσιων χρήσεων, οι οποίοι θα κατατέμνουν το σώμα του Πύργου.

Φωτισμός
Κατά την διάρκεια της ημέρας, η μεταβαλλόμενη όψη του Πύργου είναι αποκλειστικό αποτέλεσμα του φυσικού φωτός και της σκιάς. Για την μεγιστοποίηση της εντύπωσης, μοναδικό χρώμα που προτείνεται για όλες τις επιφάνειες του κτιρίου είναι το λευκό. Η υλικότητα της εξωτερικής επιδερμίδας πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ελαχιστοποίηση της ανακλαστικότητας των λευκών επιφανειών κάτω από το έντονο φως του ελληνικού ήλιου. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να έχει κάποια αδρή υφή. Η αντιθετική λεία επιφάνεια του εξωτερικού γνώμονα μπορεί να είναι μια πιο σκούρα απόχρωση.
Την νύχτα, όλες οι ακμές του πύργου τονίζονται με λευκό φωτισμό. Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται και αναδεικνύεται η χαρακτηριστική γεωμετρία αλλά και ο φυσικός χρωματισμός του κτιρίου. Οι διακοπές ανάμεσα στα πολύεδρα φωτίζονται με θερμότερο χρώμα, όπως το κίτρινο αλογόνο, τόσο για να τονιστεί η αίσθηση του βάθους των εγκοπών, όσο και για την ευκρινέστερη άρθρωση των διακριτών μερών του Πύργου μεταξύ τους. Ο εξωτερικός γνώμων ο οποίος περικλείει το πρόσθετο κλιμακοστάσιο φωτίζεται στην εσωτερική του πλευρά με θερμό χρωματισμό, ο οποίος μπορεί και να αλλάζει κατά την διάρκεια της νύχτας, ώστε να υποβάλλεται η αίσθηση ενός μαλακότερου εσωτερικού της σκληρής εξωτερικής αρχιτεκτονικής επιφάνειας.

DuPont – Υλικότητα
Το καταλληλότερο υλικό της εταιρείας DuPont για την εφαρμογή της συγκεκριμένης ιδέας είναι το Corian, για τις επιφάνειες προβολής του ανακλινόμενου και του κατακόρυφου ηλιακού ρολογιού. Το Corian είναι ένα εξαιρετικά ανθεκτικό πλαστικό το οποίο μπορεί να χυθεί βιομηχανικά σε οποιοδήποτε σχήμα, και να παραλάβει σύνθετες χαράξεις ή πτυχώσεις που να βοηθούν στην ακριβή ανάγνωση της ώρας. Ιδεατά, κάθε τέτοια επιφάνεια θα μπορούσε να παραχθεί εργοστασιακά σε ένα ενιαίο τεμάχιο, και να τοποθετηθεί στην θέση του στο εργοτάξιο. Η απόχρωση λευκό ματ μπορεί να έχει εξαιρετική συμπεριφορά ως υλικό, τόσο από την άποψη της αντοχής στις καιρικές συνθήκες, όσο και από εκίνη της ανακλαστικότητας ή της ικανότητας να παραλαμβάνει σκιές που να διαβάζονται με ευκρίνεια.

Οι υπόλοιπες έδρες υλοποιούνται με μεταλλικό πλέγμα το οποίο στηρίζεται σε τριγωνικό δικτύωμα αναρτημένο από τον φέροντα οργανισμό του Πύργου. Το πλέγμα παρέχει ανεμοπροστασία, και επιτρέπει σχεδόν ανεμπόδιστη την θέα από το εσωτερικό του κτιρίου, χωρίς όμως να αφήνει τις εσώτερες επιφάνειες εκτεθειμένες στον ήλιο. Τόσο το πλέγμα όσο και το δικτύωμα μπορούν να επικαλυφθούν με βαφές DuPont Alesta από τις συλλογές Classic και Mineral.
Η εσωτερική επιδερμίδα χρησιμοποιεί DuPont Sentry Glass διαφανές ή με μεμβράνη, για την μεγάλη του αντοχή, και την ικανότητά του να καλύπτει μεγάλα ανοίγματα χωρίς την παρεμβολή μεγάλου αριθμού φερόντων πλαισίων.

Sundials are landscape elements with infinite design potential: They are objects whose form encodes information such as geographic latitude, the angle of the sun towards the earth surface, and the four points of orientation. The shared ability to read the code in a particular sundial may contribute significantly to a sense of collective identity, and this is why sundials are often placed in prominent places at historical cities or sites.

Program
The Piraeus Tower is a typical office and retail building, with a cafeteria over the suspended socle and a restaurant on the top floor. The intervals between the four proposed volumes are meant to remain vacant, and occasionally house public uses, open to the city. The additional staircase and elevator will connect the surface of the city through the terrace to the public floors cutting through the body of the building.
During the day, the appearance of the tower relies exclusively on natural sunlight and shadow. To maximize this effect, no other color is present but white. Materiality of the exterior skin has to take into consideration the reduction of reflectivity of large white surfaces under the sharp Greek sun. For this, it has to be textured. The contrasting smooth surface of the external gnomon might display a more absorbent hue, such as light grey.

architecture 112:
Stavros Martinos and Aris Ntalas are architects (NTU Athens, 2007). In 2008 they founded their joint professional practice, architecture 112, in Athens. They are graduate students at the NTUA, where they also work as teaching assistants (respectively, architectural history & theory and architectural design studio). They both combine architectural practice with academic research and participation in architectural competitions, congresses and exhibitions.

collaborators:
Giannis Giannoutsos is an architecture student (NTU Athens). He is now working on his graduation project. Since 2005, he also studies painting, as an apprentice in various laboratories in Athens.
Alexia Katsakiori and Vassiliki Gialia are architects (NTU Athens, 2009). They submitted their joint graduation project in July 2009. Alexia Katsakiori is now a graduate student of Urban and Regional planning in the NTUA, and participates in two research programs of the University. Vassiliki Gialia works as a freelance architect.
READ ALSO: Εως «30% ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΗ ΑΚΡΟΠΟΛΗ!*» / Βαγγέλης Κοτσιώρης / αρχιτεκτονικός διαγωνισμός / βραβείο