Πειραιάς 2020: η μεγάλη πρόκληση

Το 2019, στο Συνέδριο για τη Ναυτιλία που πραγματοποιήθηκε στη Λισαβόνα, η Κομισιόν δημοσίευσε τους στόχους και τις προοπτικές εξέλιξης της γαλάζιας οικονομίας. Συγκεκριμένα ο αρμόδιος επίτροπος για θέματα περιβάλλοντος θαλάσσιων υποδομών και αλιείας, Karmenu Vella, αναφέρθηκε στις παραθαλάσσιες περιοχές της Ευρώπης οι οποίες φιλοξενούν 214 εκ. κατοίκους και παράγουν το 43% του Ευρωπαϊκού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Για το 2020 οι τομείς της γαλάζιας οικονομίας που χαρακτηρίζονται ως υψηλής ζήτησης με μεγάλη προοπτική εξέλιξης είναι οι ιχθυοκαλλιέργειες, ο παράκτιος τουρισμός, η θαλάσσια βιοτεχνία, η ενέργεια και οι υποθαλάσσιες εξορύξεις.

Με τις τουριστικές ροές προς την Ελλάδα να αυξάνονται διαρκώς τα τελευταία χρόνια, ο Πειραιάς είναι σήμερα το μεγαλύτερο επιβατικό λιμάνι της Ευρώπης (στοιχεία ΟΛΠ, 2020) και 4ο μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι της ηπείρου (στοιχεία Port Economics, 2019). Ωστόσο η πόλη του Πειραιάς βρίσκεται αυτή τη στιγμή μπροστά από μια μεγάλη πρόκληση, να μεταμορφωθεί σε ένα σύγχρονο αστικό κέντρο με αναβαθμισμένες υποδομές, ποιοτικούς δημόσιους χώρους και κτίρια που αρμόζουν στην κλίμακα και τη διεθνή του εμβέλεια ή να παραμείνει στάσιμη χάνοντας μια τεράστια ιστορική ευκαιρία.

Πριν λίγες ημέρες η Θεσσαλονίκη ‘έδειξε το δρόμο’ καθώς ο Ο.Λ.Θ ανακοίνωσε επίσημα την ανάθεση εκπόνησης μελέτης ανάπλασης (masterplan) του λιμανιού στο Ολλανδικό γραφείο διεθνούς εμβέλειας MVRDV, οι οποίοι δήλωσαν πως στόχος τους είναι η μετατροπή του ανατολικού λιμένα σε ένα σύγχρονο αστικό περιβάλλον και ένα μεγάλο hub με πολλές χρήσεις που θα ανορθώσει το διεθνές προφίλ της Θεσσαλονίκης.

Στην περίπτωση του Πειραιά, το masterplan για την ανάπλαση του λιμανιού έχει εκπονηθεί και αναθεωρείται τα τελευταία χρόνια, ενώ ακολούθησαν πληθώρα αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, όπως για τη μετατροπή του Σιλό σε μουσείο ενάλιων αρχαιοτήτων (2013), την ανάπλαση στο Καστράκι (2015), το νέο Αρχαιολογικό μουσείο (2015), κ.α. Δυστυχώς, κανένας από τους παραπάνω διαγωνισμούς δεν φαίνεται να προχωρούν προς υλοποίηση, γεγονός που προβληματίζει τόσο ως προς το θεσμικό πλαίσιο διενέργειας διαγωνισμών αλλά και ως προς την αποφασιστικότητα των εμπλεκόμενων φορέων.

Πριν από περίπου ένα χρόνο, το Μάιο του 2019, ο Πειραιάς επιλέχθηκε 4ος στην κατάταξη των πόλεων του προγράμματος ‘Ανοικτά Κέντρα Εμπορίου’ (Open mall) που θα χρηματοδοτηθούν με επιδοτήσεις συνολικού ύψους 96.3 εκατ. ευρώ για να ενισχυθεί η οικονομική δραστηριότητα στο εμπορικό τους κέντρο μέσω πολιτιστικών δράσεων και παρεμβάσεων αναβάθμισης του αστικού χώρου. Ωστόσο, σχεδόν ένα χρόνο μετά την ανακοίνωση, δεν έχει δημοσιοποιηθεί ακόμα πρόγραμμα δράσεων ή παραπάνω πληροφορίες σχετικά με την αξιοποίηση των κονδυλίων, πράγμα που σημαίνει πως τα χρονικά περιθώρια στενεύουν. 

Πριν λίγους μήνες, στις αρχές του 2020 παρουσιάστηκε το πρόγραμμα για την ανάπλαση της ιστορικής περιοχής του Αγίου Διονυσίου, ένα έργο στο οποίο συνδράμουν για πρώτη φορά δημόσιος και ιδιωτικός τομέας και συγκεκριμένα η εταιρεία Dimand σε συνεργασία με την EBRD και την Grivalia με τον Δήμο Πειραιά και την Περιφέρεια. Το συγκεκριμένο έργο φαίνεται να προχωράει με ταχύτατους ρυθμούς και αναμένεται να αναβαθμίσει πλήρως την περιοχή σε κλίμακα αρκετών οικοδομικών τετραγώνων δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίες αλλά και νέες επενδυτικές ευκαιρίες.

Η αναβάθμιση του Πειραιά σίγουρα δεν αποτελεί ένα εύκολο έργο, ωστόσο όπως έχει αποδειχθεί και από διεθνή παραδείγματα, δεν απαιτούνται φαραωνικά έργα για την ανάπλαση μιας πόλης, καθώς αλλαγές μικρής κλίμακας μπορούν συχνά να έχουν καλύτερο αποτέλεσμα, όπως συνέβη στην Αδελαΐδα, μια παράκτια πόλη της Αυστραλίας . Ο μετασχηματισμός της Αδελαΐδας είναι ουσιαστικά αποτέλεσμα μικρών παρεμβάσεων στους δημόσιους χώρους της και ξεκίνησε πριν χρόνια με μικρές επεμβάσεις, όπως για παράδειγμα το κλείσιμο ενός δρόμου για τα αυτοκίνητα για ένα βράδυ  όπου μικροπωλητές τροφίμων και μουσικοί έδωσαν ζωή στο δρόμο σε ένα υπαίθριο street party. Ουσιαστικά, ο Δήμος της Αδελαΐδας χρησιμοποίησε το “placemaking” ως ένα βασικό εργαλείο προκειμένου να ενεργοποιήσει σταδιακά πολλούς χώρους της πόλεις εμπλέκοντας ουσιαστικά όλους τους πολίτες και αναβαθμίζοντας τους δημόσιους χώρους.

Σύμφωνα με δηλώσεις του δημάρχου Πειραιά, εντός του 2020 θα ξεκινήσει η ανάπλαση του Μικρολίμανου ενώ ήδη έχουν ξεκινήσει συζητήσεις για την αξιοποίηση του ‘Πύργου του Πειραιά’ και της ‘Ιπποδάμειου Αγοράς’. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την ολοκλήρωση των έργων κυκλοφοριακών υποδομών (μετρό, τραμ) αποτελούν ενδείξεις πως ο Πειραιάς βρίσκεται σε μια πολύ κρίσιμη καμπή της σύγχρονης ιστορίας του, που ίσως κρίνει την μελλοντική του εξέλιξη. Η κρισιμότητα αυτής της συγκυρίας επιτάσσει πως τόσο οι αρμόδιες πολιτικές αρχές αλλά και όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς θα πρέπει να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της εποχής.

Ο χρόνος μετράει αντίστροφα και όλοι ελπίζουμε πως ο Πειραιάς θα κερδίσει το στοίχημα..

Λίγα λόγια για το Δημήτρη Γροζόπουλο
O Δημήτρης Γροζόπουλος είναι Αρχιτέκτονας (A.Π.Θ) με μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο (Landscape Urbanism, Kingston University). Τα τελευταία χρόνια έχει εργαστεί σε αστικές αναπλάσεις στο Λονδίνο και την Αθήνα, ενώ ο αστικός σχεδιασμός και το placemaking αποτελούν την κύρια προβληματική στην έρευνά του. Εχει δημοσιεύσει σχετικές εργασίες σε περιοδικά, συνέδρια και εκθέσεις (Δημόσιος Χώρος+ 2019, Architects Journal 2017, Future Architecture Platform 2017, Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας 2016, Think-Space Ζάγκρεμπ 2013, κ.α).