Με αφετηρία το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, ο αρχιτέκτονας Γιώργος Κονταρούδης, ιδρυτής του γραφείου KWH Architecture, η σύζυγός του Meg Metzger, ιδρύτρια του κοινοτικού στούντιο κεραμικής BAT Clay Studio, και οι κόρες τους Θάλεια και Άρτεμις, έφτασαν στη Σκόπελο για να ζήσουν το ελληνικό καλοκαίρι κατοικώντας το πρώτο παθητικό σπίτι των Βόρειων Σποράδων, σχεδιασμένο από τον ίδιο.
-γράφει η Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Ο αρχιτέκτονας, που είναι αντιπρόεδρος του οργανισμού New York Passive House, μεταφέρει την πεποίθηση πως το κλειδί για την περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα βρίσκεται στην ανακύκλωση και αποκατάσταση όσων είμαστε με στόχο την ανθεκτικότητα όσων γινόμαστε αλλά και όσων θα γίνουμε μετά.
«Οι παθητικές κατασκευές είναι ο μόνος τρόπος δόμησης που βγάζει νόημα στις μέρες μας ενώπιον της κλιματικής κρίσης. Τα παθητικά κτήρια προστατεύουν τους κατοίκους τους από τις ακραίες καιρικές συνθήκες, που όλο επιδεινώνονται, ενώ το αποτύπωμά τους σε άνθρακα είναι αμελητέο. Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως κάθε κτήριο μπορεί να μετατραπεί σε Παθητικό», επισημαίνει ο αρχιτέκτονας.
Σε μια παγκόσμια συνθήκη γενικευμένης κλιματικής αλλαγής που οδηγεί, συν τις άλλοις, τις χώρες της Μεσογείου, μεταξύ των οποίων και η χώρα μας, σε όλο και πιο έντονους, συχνούς και διαρκείς καύσωνες, ο Γιώργος Κονταρούδης αποφάσισε να επιστρέψει στο ελληνικό καλοκαίρι συνομιλώντας, συνειδητά, όχι μόνο με τα θέλγητρα αλλά, κυρίως, με τις αυξανόμενες προκλήσεις και ανάγκες του.
«Η παθητική δόμηση είναι μια μέθοδος κατασκευής που προτεραιοποιεί την μόνωση και την αεροστεγανότητα, δημιουργώντας ένα συμπαγές, χωρίς ενεργειακές διαρροές, κτηριακό περίβλημα με, εξαιρετικά, χαμηλές ανάγκες θέρμανσης και ψύξης. Οι δαπάνες θέρμανσης ενός παθητικού κτηρίου είναι, συνήθως, μόλις το 10% των δαπανών ενός αντίστοιχου μη-παθητικού κτηρίου», εξηγεί ο Γιώργος Κονταρούδης.
Μεγαλωμένος στην Αθήνα, ο Γιώργος Κονταρούδης ξεχωρίζει, ανάμεσα στις παιδικές του αναμνήσεις, τα καλοκαίρια στη Σκόπελο, όπου οι γονείς του διατηρούν ακόμη σπίτι, λίγα μέτρα μακριά από το τριώροφο κτίσμα, με τα πράσινα πορτοπαράθυρα, που αποτελεί πλέον τη νέα εξοχική κατοικία της δικής του οικογένειας.
«Το σπίτι είχε ορισμένα προφανή προβλήματα: δεν είχε κεντρική είσοδο και ο ισόγειος χώρος ήταν, σχεδόν, ολοκληρωτικά κατειλημμένος από έναν μπετονένιο όγκο. Αλλά, το κτήριο είχε το σωστό μέγεθος στη σωστή τιμή κι έτσι είδαμε σε αυτό σημαντική προοπτική. Κάναμε την προσφορά μας και έγινε δεκτή», θυμούνται η Meg και ο Γιώργος.
Ο αρχιτέκτονας, Γιώργος Κονταρούδης, και η κεραμίστρια, Meg Metzger, αποφάσισαν να εξυγιάνουν το τριώροφο κτίσμα και να το κάνουν σπίτι, ξανά. Ο Γιώργος ανέλαβε την μετατροπή της παραδοσιακής κατοικίας σε παθητικό σπίτι, πρώτον, διατηρώντας ανέγγιχτη την αυθεντική ταυτότητα της αρχιτεκτονικής της και, δεύτερον, επιτυγχάνοντας την οργανική επανένταξή της στον ιστό του οικισμού και της νησιωτικής κοινότητας που συντελεί τον τόπο. Η Meg, των MM Ceramics, ανέλαβε την δημιουργία χειροποίητων κεραμικών φωτιστικών, νιπτήρων και αντικειμένων, χρηστικών ή μη, που συμπληρώνουν, έντεχνα, την ζεστή και οικεία ατμόσφαιρα κατοίκησης.
«Το σπίτι αγοράστηκε επιπλωμένο, περιλαμβάνοντας μερικά μοναδικά κομμάτια: ένα σετ τραπεζαρίας από μασίφ ξύλο, εκατονταετείς αυθεντικούς σοφράδες (οθωμανικά, συνήθως στρογγυλά, χαμηλά τραπέζια φαγητού από ξύλο), ξύλινα σεντούκια κ.α. Επίσης, στη Σκόπελο, πολλά σπίτια διακοσμούνται, εξωτερικά, με ένθετα πιάτα. Το δικό μας (πιάτο) κατασκευάστηκε από τον αγγειοπλάστη-μοναχό του νησιού, Θεοδόσιο.»
Ο Γιώργος Κονταρούδης δημιούργησε, μέσα σε μόλις τρεισήμισι μήνες, μια σύγχρονη παραδοσιακή κατοικιά, την πρώτη παθητική κατοικία της Σκοπέλου, αντιμετωπίζοντας το κτίσμα στη χώρα του νησιού ως ένα πληγωμένο σώμα, που χρειάζεται εξυγιαντική φροντίδα.
«Η κατασκευή ήταν απαιτητική. Το σπίτι δεν είναι προσβάσιμο από αυτοκίνητο, εφόσον βρίσκεται στα πεζοδρομημένα στενά της χώρας του νησιού, ο εργολάβος και η ομάδα του δεν είχαν χτίσει ποτέ ξανά με παθητική δόμηση, κι εγώ έπρεπε να επιβλέψω την κατασκευή, εξ αποστάσεως, από τη Νέα Υόρκη», σημειώνει ο αρχιτέκτονας.
Πως μετατρέπεις μια αιωνόβια παραδοσιακή κατοικία στο πρώτο παθητικό σπίτι των Βορείων Σποράδων;
Μόνωση. Το εξωτερικό περίβλημα του κτηρίου, στο σύνολό του, θωρακίζεται με ειδικό σοβά ενισχυμένο με φελλό, γνωστό για την υψηλή μονωτική του αξία. Εκτός από μέγιστη μονωτική προστασία, η συγκεκριμένη τεχνική σοβατίσματος, σε αντίθεση με τα μονωτικά υλικά που έρχονται σε φύλλα ή ρολά, δίνει ένα τραχύ τελικό αποτέλεσμα, που μοιάζει με πατημένη γη, επιτρέποντας στον αρχιτέκτονα να διατηρήσει την οργανική υφή και αίσθηση της αρχικής τοιχοποιίας της εκατονταετούς κατοικίας.
Αεροστεγανότητα. Εδώ στο επίκεντρο τίθεται η αποφυγή διαρροών αέρα από το εσωτερικό της κατοικίας. Κάτω από τα κεραμίδια της στέγης τοποθετούνται υψηλής απόδοσης στεγανωτικές μεμβράνες. Η υπόλοιπη τοιχοποιία του κτηρίου επενδύεται, εσωτερικά, με συμβατικό σοβά τελικής στρώσης, με βάση τον ασβέστη, ο οποίος, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπες πρακτικές μόνωσης και στεγάνωσης, κρίθηκε επαρκής.
Κουφώματα υψηλής απόδοσης. Ξύλινα κουφώματα, με τριπλούς υαλοπίνακες, βαμμένα στο πράσινο της μέντας, κατασκευάζονται και εγκαθίστανται από την ελληνική εταιρεία Γκίνης, με έδρα την Καλαμπάκα, που ειδικεύεται σε κουφώματα για Παθητικά Κτήρια.
Θερμογέφυρες & εγκατάσταση μονάδας ERV. Συνδυάζοντας εμπειρική γνώση και λογισμική ανάλυση, ο αρχιτέκτονας δημιουργεί θερμογέφυρες σε διάφορα σημεία της κατασκευής: δηλαδή ζώνες όπου κάποιο υλικό εκτείνεται από το εξωτερικό στο εσωτερικό του κτηρίου. Στόχος η ελαχιστοποίηση των θερμικών απωλειών και η εξασφάλιση σταθερής θερμοκρασίας στο εσωτερικό του κτηρίου. Η εγκατάσταση μονάδας ERV (Energy Recovery Ventilation), στην παθητική δόμηση, αναλαμβάνει τον εξαερισμό του κτηρίου, παρέχοντας συνεχή ροή φρέσκου αέρα στους επιμέρους χώρους. Η μονάδα ERV διασφαλίζει και εγγυάται την ποιότητα του εσωτερικού αέρα του παθητικού κτηρίου εφόσον προκλιματίζει και εισάγει φιλτραρισμένο αέρα, από το εξωτερικό περιβάλλον στον εσωτερικό χώρο διαβίωσης, μειώνοντας την υγρασία και τις θερμικές απώλειες του εξαερισμού κατά 93%. Στο πρώτο παθητικό σπίτι της Σκοπέλου, οι εγκαταστάσεις της μονάδας ERV είναι κρυμμένες στη σοφίτα της κατοικίας διανέμοντας τον καθαρό αέρα στους επιμέρους χώρους του κτηρίου μέσω συστήματος αεραγωγών.
Φιλικά προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο κατασκευαστικά υλικά. Όλα τα υλικά επίχρισης, που χρησιμοποιήθηκαν στη κατασκευή, έχουν μηδενικό δείκτη VOC. Τα VOCs (Volatile Organic Compounds) είναι – σε ακριβή μετάφραση – πτητικές οργανικές ενώσεις που έχουν υψηλή τάση ατμών σε συνηθισμένη θερμοκρασία δωματίου και ορισμένες από αυτές είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία ή βλάπτουν το φυσικό περιβάλλον μολύνοντας τον αέρα. Το σύνολο της τοιχοποιίας, στην πρώτη παθητική κατοικία της Σκοπέλου, βάφτηκε με χρώματα, που έχουν βάση τον χαλαζία, επιτρέποντας την διαφυγή της υγρασίας. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε, επίσης, στην επιλογή κατασκευαστικών υλικών με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα καθώς και στην αποκατάσταση και ανακύκλωση όσο των δυνατών περισσότερων στοιχείων της αρχικής κατασκευής όπως δοκάρια, οροφές, το εξαιρετικά γοητευτικό ξύλινο κλιμακοστάσιο και, ασφαλώς, επιλεγμένα έπιπλα.
«Ο κόσμος όπου αισθάνομαι πιο άνετα, είναι ο Ελληνικός μύθος», είχε πει ο Αλμπέρ Καμύ και η οικογένεια του Γιώργου και της Meg μοιάζει να επιστρέφει στο ελληνικό καλοκαίρι με αυτή τη διάθεση φέρνοντας μαζί της μια νότα νεοϋορκέζικου σικ.
*Το έργο πιστοποιήθηκε ως Παθητικό από το PassivHaus Institut σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτηρίου.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου George’s Skopelos Home: A Passive House Case Study
Τυπολογία Παθητικό Σπίτι, Ανακατασκευή, Ανακαίνιση, Κατοικία
Τοποθεσία Χώρα Σκοπέλου, Σποράδες
Κατάσταση Ολοκληρωμένο, 2024
Αρχιτεκτονική μελέτη Γιώργος Κονταρούδης, Αρχιτέκτονας & Μελετητής Παθητικού Κτηρίου, KWH Architecture
Επιβλέπουσες αρχιτέκτονες Σοφία Παπαγεωργίου, Λία Ψαρρά
Σύμβουλος στατικής μελέτης Γιώργος Ραμαντάνης
Σύμβουλος αδειοδότησης Χριστίνα Ραμαντάνη
Πιστοποιητής Παθητικού Κτηρίου Στέφανος Παλλαντζάς
Σύμβουλος Παθητικού Κτηρίου Νεκτάριος Τσακουμάκης
Σύμβουλος κελύφους Ηλίας Ηγουμενίδης
Γενικός εργολάβος Φώτης Ελέζι
Κεραμικά φωτιστικά & νιπτήρες MM Ceramics
Μαύρα κεραμικά βάζα Rodios Pottery
Φωτογραφία Δ. Ανδριανόπουλος
Starting from Brooklyn, New York, architect George Kontaroudis, founder of KWH Architecture, his wife Meg Metzger, founder of the communal ceramics studio BAT Clay Studio, and their daughters Thalia and Artemis, arrived in Skopelos island to experience the Greek summer in the first Passive House retrofit of Northern Sporades designed by himself.
-text by Melina Arvaniti-Pollatou
As the vice-chair of New York Passive House organization, Kontaroudis shares the belief that the key to environmental as well as social sustainability lies in recycling and restoring the past, aiming for resilience in present and future.
“Passive approach is the only sensible way to build in this day and age, as we stare down the climate crisis, because these buildings insulate their inhabitants from the worsening extremes, and their carbon footprint is negligible. Moreover any building can be made Passive,” he emphasizes.
In a world facing escalating climate change, which is driving Mediterranean countries including Greece into increasingly frequent and intense heatwaves, George chose to return to the Greek summer with a conscious engagement not just with its beauty, but also with its growing challenges and demands.
“Passive House is a building method that prioritizes insulation and air-tightness, creating a solid, leak-free building “envelope” that has exceptionally low heating and cooling needs. Heating expenditures in a Passive building are often as little as 10% of those in a comparable non-Passive building”, explains Giorgos Kontaroudis.
Raised in Athens, Kontaroudis recalls fond childhood memories of summers in Skopelos, where his parents still own a house — just a few meters away from the three-story building with green shutters, which has now become his family’s new summer home.
“The house had some obvious problems: it lacked an entrance, and the ground floor was almost entirely taken up by a cement block. But it was the right size and the right price and we saw great potential, so we made an offer, which was accepted”, recall Meg and Giorgos.
George took on the task of transforming the traditional house into a Passive one, maintaining its authentic architectural identity and ensuring its organic reintegration into the local community. Meg, of MM Ceramics, created custom, handmade ceramic lights, sinks, pottery and decorative items, which enrich the home’s warm, bohemian atmosphere.
“The house was bought furnished, and included some amazing pieces: a solid-wood dining set, ~100-year-old Ottoman-style low tables (“sofras”), wooden chests, etc. On Skopelos, many homes feature an inlaid plate outside. Ours was made by a potter-monk on the island, named Theodosios,” Meg & George share.
In just three and a half months, concluding in June, 2024, Giorgos Kontaroudis created a contemporary yet traditional Passive House — the first Passive House in the region — treating the building as a wounded body in need of healing care.
“Construction was challenging: the house is not accessible by car (it is in an area that is pedestrian-only); the contractor and crew had never built a Passive House before; and I had to oversee construction remotely from New York,” the architect notes.
How do you turn a century-old building on a Greek Island into the first Passive House in Northern Sporades?
Insulation. The entire external envelope of the building was sealed with a stucco with embedded cork, which has a high insulating value. Beyond its protective performance, this type of clay-like insulation, in contrast to the kind that comes in sheets or rolls, allowed the architect to maintain the organic look of the house’s 100-year-old walls.
Airtightness. Under the terracotta roof tiles, high-performance air tightness membranes were installed. The rest of the building was coated with the conventional technique of lime plaster, which was sufficient.
High-performance Windows. Triple-pane wooden frames, painted in mint green color, were manufactured and installed by Gkinnis Greek company, based in Kalabaka, having experience delivering windows for Passive House buildings.
Thermal Bridge Mitigation & Energy Recovery Ventilation (ERV). Combining experience and software-assisted analysis, the architect identified specific areas in the design where thermal bridges might be created, and alter them to ensure minimal thermal transfer. Thermal bridges are zones where a material extends from outside to inside the building (e.g. joists or balconies) and carries heat or cold with it. The energy recovery ventilation—or ERV—device provides a Passive House with constant fresh and circulating air. Essentially a sophisticated fan with ducts, the ERV is a critical part of any Passive House. In Skopelos’ first Passive House, ERV is hidden in the attic crawl-space, and connects to ducts throughout the house.
Healthy & Low Embodied-Carbon Materials. All interior finishing materials have a zero VOC rating. VOC stands for volatile organic compounds and refers to chemicals that are released by off-gassing. VOCs pose health risks and pollute the air. On the walls of Skopelos’ first Passive House, a quartz-based paint was used allowing humidity to pass through. Care was also taken in order to use low embodied-carbon construction materials. The retrofit of the building was by itself a great way to reduce embodied carbon while many parts of the original home such as beams, ceilings, the staircase as well as selected furniture were salvaged and restored. Specific attention was paid into assessing materials for their embodied carbon leading to certain choices including limiting the use of petroleum based (e.g. foam) insulation, opting for mineral-based paint, and using all types of natural materials wherever possible.
“The world where I feel most comfortable is the world of Greek myth,” said Albert Camus — and the family of George and Meg seems to return to Greek summer with that same intention, bringing a note of New York style with them.
Facts & Credits
Project title George’s Skopelos Home: A Passive House Case Study
Typology Retrofit, Passive House, Residential, Restoration, Renovation
Location Skopelos island, Northern Sporades, Greece
Status Completed, 2024
Architectural design George Kontaroudis, Architect & Passive House Designer, KWH Architecture
Supervising Architects Sophia Papageorgiou, Lia Psara
Structural Consultant Giorgos Ramantanis
Permitting Advisor Christina Ramantani
Passive House Certifier Stephanos Pallantzas
Passive House Consultant Nektarios Tsakoumakis
Envelope Consultant Ilias Igoumenidis
General Contractor Fotis Elezi
Ceramic Sinks and Lighting MM Ceramics
Black Ceramic Vases Rodios Pottery
Photography D. Andrianopoulos
READ ALSO: Casa da Levada in Portugal | by Tsou Arquitectos