ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ // Αγροικία στα Κύθηρα | Παναγιώτης Παπανικολάου

Στην ενότητα του Archisearch ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ η Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου επιμελείται και παρουσιάζει μια σειρά αρχιτεκτονικών επεμβάσεων που εντάσσονται σε παραδοσιακά οικιστικά σύνολα αναζητώντας απαντήσεις σε ερωτήματα όπως το πως παρεμβαίνουμε σε ευαίσθητα οικοσυστήματα, νησιωτικά ή ηπειρωτικά, χωρίς να διαταράξουμε τις λεπτές ισορροπίες που συνθέτουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του κάθε τοπίου αλλά και πως σχεδιάζουμε στα πλαίσια των παραδοσιακών οικισμών ενισχύοντας και όχι απορυθμίζοντας την εντροπία του εκάστοτε τόπου και της κοινότητας που τον κατοικεί.

-γράφει η Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου

Στη μεταπανδημική εποχή, ο σχεδιασμός της κατοικίας στρέφει την προσοχή του στο ήδη υπάρχον. Ύστερα από δύο χρόνια παγκόσμιου κατ’ οίκον περιορισμού, η ανάγκη να κατοικήσουμε, διαφορετικά, τις πόλεις αλλά και να ζήσουμε, αυθεντικά, στην ύπαιθρο αναδύεται σταθερά. Περισσότερο από ποτέ, η αρχιτεκτονική καλείται να λειτουργήσει ως κοινωνική και ανθρωπιστική επιστήμη: επανεξετάζοντας, επανασχεδιάζοντας και προτείνοντας, καταρχήν, ένα νέο μοντέλο ζωής και συνύπαρξης των πλασμάτων μεταξύ τους. Τα ελληνικά νησιά ως τόποι περισυλλογής, διασύνδεσης και διαφυγής απασχολούν, ενεργά, την αρχιτεκτονική κοινότητα.

Πως παρεμβαίνουμε στα ευαίσθητα νησιωτικά οικοσυστήματα χωρίς να διαταράξουμε τις λεπτές ισορροπίες του τόπου;

Πως σχεδιάζουμε στα πλαίσια των παραδοσιακών οικισμών ενισχύοντας και όχι απορυθμίζοντας την εντροπία της εκάστοτε τοπικής κοινότητας;

Η πρακτική της ανακαίνισης και της αποκατάστασης ζητά από τον αρχιτέκτονα να πλησιάσει την ύπαρξη, να την αφουγκραστεί, για να δημιουργήσει, με διορατικότητα και ενσυναίσθηση, εμπνευσμένους χώρους καθημερινής ηρεμίας και δράσης.

Η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα, η πολυμορφία, η συμπερίληψη και η ενσωμάτωση αναδεικνύονται ισχυρές προϋποθέσεις και ζητούμενα ενός καλού σχεδιασμού.

Μια παραδοσιακή αγροικία στο χωριό Σπηλίες Κυθήρων, αρχικής κατασκευής του 1910, ανακαινίστηκε από τον αρχιτέκτονα Παναγιώτη Παπανικολάου με γνώμονα την αποκατάσταση των αυθεντικών αρχιτεκτονικών στοιχείων του κτίσματος και την ανάδειξη της φρουριακής φυσιογνωμίας του. Στιβαροί πέτρινοι τοίχοι, με μικρά ανοίγματα, καταλήγουν σε καμινάδες – γλυπτά, προσθέτοντας πλαστικότητα στην ογκοπλασία της σύνθεσης, που οργανώνεται γύρω από μια κεντρική αυλή με θέα στο Κυθηραϊκό τοπίο. Πέτρινα δάπεδα, ξύλινες οροφές και πατητές τσιμεντοκονίες συνθέτουν το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο της κατοικίας, συνδυασμένα με μια ήπια γήινη χρωματική παλέτα, με σκοπό την ομαλή ένταξη του κτηρίου στο περιβάλλον φυσικό τοπίο του νησιού.

-περιγραφικό κείμενο από τον αρχιτέκτονα

Η κατοικία βρίσκεται στις Σπηλίες Κυθήρων και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του νησιού. Χρονολογείται περίπου στο 1910 και αρχιτεκτονικά στοιχεία όπως οι πέτρινοι τοίχοι, οι παχιές καμινάδες και τα μικρά ανοίγματα μαρτυρούν τον παραδοσιακό της χαρακτήρα και τη φρουριακή φυσιογνωμία της. Η κατοικία αποτελείται από το κύριο κτίσμα, το οποίο αποτελούσε ιστορικά την κατοικία της οικογένειας καθώς και από ένα βοηθητικό κτίσμα, το οποίο χρησίμευε για την παραγωγή και το ψήσιμο του ψωμιού της οικογένειας. Κατά τη διάρκεια της μακράς της ζωής, η κατοικία είχε υποστεί παρεμβάσεις και φθορές, οι οποίες αλλοίωναν τον αρχιτεκτονικό της χαρακτήρα.

Επομένως, ένας από τους κυριότερους στόχους της παρέμβασης ήταν η αποκατάσταση της εξωτερικής της μορφής, σύμφωνα με την αρχική της κατάσταση και την αρχιτεκτονική γλώσσα της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Σε επίπεδο κάτοψης, τα δύο εμπρόσθια δωμάτια της κατοικίας ενώθηκαν προκειμένου να σχηματιστεί ένας ενιαίος χώρος, ο οποίος φιλοξενεί το καθιστικό, την κουζίνα και τον χώρο του φαγητού ενώ το δευτερεύον κτίσμα μετατράπηκε σε ξενώνα, διατηρώντας τον παραδοσιακό φούρνο, ο οποίος αποτελεί το κυριότερο του χαρακτηριστικό. Καθώς η κατοικία βρίσκεται σε επικλινές τοπίο, μια διαδρομή με διαφορετικά επίπεδα και σκαλοπάτια οδηγεί στην αυλή, αποκαλύπτοντας σταδιακά τη θέα προς το Κυθηραϊκό τοπίο.

Η αυλή αποτελεί τον πυρήνα της σύνθεσης, δημιουργώντας παράλληλα διάλογο μεταξύ των δυο κτισμάτων.

Τα δύο κτίσματα, ενοποιούνται νοητά μέσω μιας μια λεπτής πέργκολας με καλαμωτή, η οποία διαφοροποιείται από τις βαριές υφιστάμενες κατασκευές, παρέχοντας σκίαση και παράλληλα δημιουργώντας ένα κάδρο προς το τοπίο. Μορφολογικά, διατηρήθηκαν όλα τα παραδοσιακά στοιχεία της κατοικίας, ενώ οι καμινάδες, οι οποίες είχαν σχεδον καταρρεύσει, επανασχεδιάστηκαν σύμφωνα με το τοπικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο. Παράλληλα, ήταν σημαντικό να ξεχωρίσουν ογκομετρικά οι μεταγενέστερες προσθήκες, προκειμένου να αναδειχθούν οι κύριοι όγκοι της κατοικίας και να δημιουργηθεί μια ιεραρχία μεταξύ πρωτευόντων και δευτερευόντων όγκων. Αναφορικά με τις υλικότητες, χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακά φυσικά υλικά, όπως πέτρινες πλάκες στα δάπεδα, έγχρωμος πατητός σοβάς στην εξωτερική τοιχοποία και πατητή τσιμεντοκονία στους χώρους των λουτρών, προκειμένου να δοθεί διαχρονικός χαρακτήρας στη σύνθεση.

Η ‘ήσυχη’ χρωματική παλέτα η οποία επιλέχθηκε, αποσκοπεί στην ομαλή ένταξη του κτιρίου στο τοπίο, λειτουργώντας παράλληλα αρμονικά και με τα σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία του κτιρίου, όπως το πέτρινο δάπεδο και την ξύλινη οροφή.

Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου  Αγροικία στα Κύθηρα 
Τυπολογία  Κατοικία, Ανακαίνιση, Αποκατάσταση
Τοποθεσία  Κύθηρα, Ελλάδα
Εμβαδόν  100 τ.μ.
Κατάσταση  Ολοκληρωμένο, 2023
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός & Σχεδιασμός ειδικών κατασκευών  Παναγιώτης Παπανικολάου
Κατασκευή  M3 Κύθηρα
Έκδοση άδειας μικρής κλίμακας  Nικόλαος Μαγουλάς (M3 Κύθηρα)
Στατική μελέτη  Σωτήρης Μαγουλάς (M3 Κύθηρα)
Φωτογραφία  Παναγιώτης Παπανικολάου

In THE GREEK SUMMER series by Archisearch.gr, Melina Arvaniti-Pollatou curates and presents a selection of architectural projects located into Greek traditional settlements seeking answers to questions such as how architects intervene in fragile ecosystems, in the islands or in the mainland, without disturbing the vulnerable equilibrium that composes the prominent character of the natural landscape as well as how architects design in the context of a traditional settlement without harming the ‘genius loci’ (sense of place) and the local community life both defined by vernacular architecture. 

-text by Melina Arvaniti-Pollatou

In post-covid era, house design focus on the pre-existing. After almost two years of house confinement the urge to inhabit cities in a different way and live authentically in the countryside emerges constantly. More that ever, architecture needs to function as a social anthropology study reexamining, redesigning and proposing a new model of life and coexistence between all kind of creatures. Greek islands conceived as places for contemplation, interconnection and escapism are of high interest to architects, designers, artists and all kinds of creatives.

How architects intervene in fragile natural ecosystems without disturbing the vulnerable equilibrium that composes the prominent character of the landscape?

How architects design in the context of traditional settlements without harming the ‘genius loci’ (sense of place) and the local community life both defined by vernacular architecture?

Renovation and restoration policies call the architects to truly sense the place – see, taste, listen and feel – so as to design with insightfulness and empathy inspired, cozy and familiar spaces suitable, simultaneously, for different everyday life scenarios. 

Flexibility, adaptability and inclusion emerge as powerful requirements and results of a successful design method.

The house is located in the small village of Spilies, in Kythera and it is a typical sample of the island’s rural traditional architecture. It dates back to 1910 and architectural elements such as the stone walls, the thick chimneys and the small openings are evident characteristics of its fortified appearance. The complex consists of the main building, which was historically the house of the family and a smaller building that the family used for producing and baking bread. During its long life, the house had suffered from several interventions that had altered its architectural character.

Therefore, one of the main goals of the intervention was to restore the house’s exterior form according to its original state and the local architectural language.

In terms of plan, the two front rooms of the main house were joined, now forming a unified space that hosts the living space, the kitchen and the dining area, while the secondary building was transformed into a guest house, retaining the traditional wood fired oven that remains its most important element. As the house is located on a sloping landscape, a route with several levels and steps leads to the courtyard, gradually revealing the view towards the Kytherean landscape.

The courtyard, which is formed between the two buildings creates a dialogue between them and becomes the core of the composition.

The two buildings are also joined with a lightweight steel pergola which differentiates itself from the existing heavy structures and provides shade, while also creating a framed view towards the landscape. Morphologically, all the traditional elements of the house were retained, while the chimneys, that had almost collapsed, were redesigned according to the local architectural vocabulary. Moreover, it was also important to differentiate volumetrically the small latter additions that had occurred through the years. Therefore, the height of the additional volume was reduced, creating a hierarchy of main and secondary volumes. Natural, traditional materials such as stone tiles for the floor, coloured plaster for the exterior walls and forged cement for the bathroom walls were preferred in order to give a timeless quality to the design.

The ‘tranquil’ colour palette that was selected, aims to integrate the buildings with the existing landscape externally, while it also works in harmony with the important architectural elements of the house internally, such as the stone tiles and the timber roof.

Facts & Credits
Project title  Rural house in Kythera
Typology  Housing, Renovation, Restoration
Location  Kythera island, Greece
Area  100 sq.m.
Status  Completed, 2019 – 2023
Architectural design & Custom Furniture  Panagiotis Papanikolaou
Construction  M3 Kythera
Planning permission application  Nikolaos Magoulas (M3 Kythera)
Structural design  Sotiris Magoulas (M3 Kythera)
Photography  Panagiotis Papanikolaou

Δείτε, ακόμα, την ανακαίνιση και αποκατάσταση κατοικίας 52 τ.μ., εντός του οικισμού της Χώρας Κυθήρων, από την ομάδα του km architecture studio, εδώ!

See, also, the renovation and restoration of a 52 sq.m. house located in the historic town of Kythera (Chora) by km architecture studio, here!