The Paper Edition | Vegan Αρχιτεκτονική: Ένα ακόμη trend ή η αρχή της συμπερίληψης στην αρχιτεκτονική;

Αν ο «άνθρωπος του Βιτρούβιου» και το Modulor του Le Corbusier τοποθέτησαν τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου ως μονάδα μέτρησης και το μοναδικό καθοριστικό παράγοντα σε όλες τις όψεις της αρχιτεκτονικής, η vegan αρχιτεκτονική εκτοπίζει τον άνθρωπο από το κέντρο και τοποθετεί στη θέση του ένα δίκτυο έμβιων όντων που αλληλεπιδρά. 
Αντί των πέντε σημείων,  αναγνωρίζει τη συμπερίληψη ως βασική αρχή στο σχεδιασμό και τον άνθρωπο ως ισότιμο μέλος του δικτύου.

Το Vegan κίνημα

Η ραγδαία άνοδος του vegan κινήματος στο φαγητό τα τελευταία χρόνια έχει ως αποτέλεσμα και την ανάπτυξη της ζήτησης για vegan έπιπλα, μόδα και είδη σπιτιού· μια αξιοσημείωτη αλλαγή στη βιομηχανία, η οποία – όπως χαρακτηριστικά επισημαίνουν οι σχεδιαστές που εργάζονται για cruelty-free  προϊόντα στο χώρο του design – καθοδηγείται από τους ίδιους τους καταναλωτές.

Το 2019 θεωρείται μία κομβική στιγμή για το Vegan design, καθώς ιδρύεται το Vegan Fashion Week στο Los Angeles, το οποίο έφερε στο προσκήνιο τη συζήτηση περί βιωσιμότητας και ηθικής στη μόδα και τα υλικά. Την ίδια χρονιά ο Γάλλος vegeterian και καινοτόμος designer Philippe Starck για πρώτη φορά σχεδίασε μία συλλογή 16 επίπλων για την Cassina επικαλυμμένων με Apple Ten Lork, ένα vegan ύφασμα στα πλαίσια της επιθυμίας της εταιρείας “να εξερευνήσει εναλλακτικά υλικά”. Το Apple Ten Lork είναι κατασκευασμένο από πυρήνες και φλούδες μήλων, βιολογικά βιομηχανικά απόβλητα.

Στο χώρο της φιλοξενίας, το Hilton London Bankside αποφασίζει μετά το σχόλιο κάποιου επισκέπτη να γίνει το πρώτο ξενοδοχείο που θα εγκαινιάσει τη μοναδική – έως τότε – vegan σουίτα στον κόσμο, σχεδιασμένη από το γραφείο Bompas & Parr. Όλα τα υλικά, τα υφάσματα και οι επιφάνειες που χρησιμοποιήθηκαν είναι φυτικής προέλευσης. Αντί για δέρμα χρησιμοποιήθηκε Piñatex -ένα vegan δέρμα από ίνες κυτταρίνης του ανανά, αντί για πούπουλα αντιβακτηριακό, μη αλλεργιογόνο και περιβαλλοντικά φιλικό υλικό, ενώ το δάπεδο είναι από 100% ανανεώσιμο και βιώσιμο μπαμπού.

Με βάση τα παραπάνω και καθώς οι εναλλακτικές λύσεις σε προϊόντα ζωικής προέλευση γίνονται ευρέως διαθέσιμες, μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε ότι το vegan design θα παίξει μεγαλύτερο ρόλο στη ζωή μας τα επόμενα χρόνια.

Ο Vegan σχεδιασμός  προωθεί τρόπους συμβίωσης σε αρμονία με άλλα ζωντανά πλάσματα, χωρίς να βλάπτει το περιβάλλον.

Τι σημαίνει vegan design;

Η ευρεία έννοια του Vegan κινήματος στο σχεδιασμό σημαίνει ότι οποιοδήποτε στοιχείο χρησιμοποιούμε στην εσωτερική διακόσμηση δεν πρέπει να βλάπτει ή να βασανίζει ζώα, ούτε να περιέχει επιβλαβή συστατικά. 

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ του Αειφόρου (Sustainable), του Βιοφιλικού (Biophilic) και του Vegan Design;

Ο αειφόρος ή βιώσιμος σχεδιασμός επιδιώκει να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, την υγεία και την άνεση των ενοίκων του κτιρίου, βελτιώνοντας έτσι την απόδοση του κτιρίου. 

Ο όρος Biophilic Design υποδηλώνει τη γενετική σύνδεση του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο. Ως εκ τούτου προωθεί την ενσωμάτωση της φύσης και των φυσικών στοιχείων, υλικών και μορφών στην αρχιτεκτονική και τους εσωτερικούς χώρους.

Ο Vegan σχεδιασμός προχωρά ένα βήμα παραπέρα, καθώς επηρεάζει τα υλικά που χρησιμοποιούμε και προωθεί τρόπους συμβίωσης σε αρμονία με άλλα ζωντανά πλάσματα, χωρίς να βλάπτει το περιβάλλον (“cruelty-free). Αυτό σημαίνει ότι όλα τα φινιρίσματα, τα εξαρτήματα και τα έπιπλα δεν πρέπει να επηρεάζουν αρνητικά τα ζώα ή να περιέχουν επιβλαβή συστατικά.¹

Σε μια εποχή που οι συνέπειες της ενεργειακής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής είναι πιο εμφανείς από ποτέ η vegan αρχιτεκτονική δεν αποτελεί απλώς ένα ακόμη “trend”, αλλά μία επιτακτική ανάγκη της αρχιτεκτονικής κοινότητας να αμφισβητήσει την υφιστάμενη προσέγγιση του σχεδιασμού που τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο

Ποια υλικά χρησιμοποιούνται στο vegan design;

Ως vegan υλικά αποκαλούμε τα υλικά που αναπτύσσονται ή αποτελούν φυσικό μέρος της βιόσφαιρας.
Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στο vegan design μπορεί να προϋπάρχουν, όπως το ξύλο, το οποίο είναι ένα ανακυκλώσιμο υλικό. Η ξυλεία έχει περίπου τρεις φορές λιγότερο ενσωματωμένο άνθρακα από τον χάλυβα και πάνω από πέντε φορές λιγότερο από το σκυρόδεμα. Αυτά τα υλικά δεσμεύουν επίσης άνθρακα, που σημαίνει ότι καθώς μεγαλώνουν, απορροφούν τον άνθρακα και τον αποθηκεύουν, κλειδώνοντάς τον στο υλικό για τη διάρκεια ζωής της χρήσης του.

Το ξύλο είναι αναμφισβήτητα το βασικό υλικό που μπορεί να μας βοηθήσει μειώσουμε τον αντίκτυπο του άνθρακα των κτιρίων μας. Οι δομικές του ικανότητες είναι εκτεταμένες, παράγοντας ολοένα και πιο ψηλά πολυώροφα κτίρια και αποτελεί τη μόνη βιώσιμη δομική εναλλακτική λύση στο σκυρόδεμα και το χάλυβα.

Συγκολλημένα προϊόντα ξύλου (engineered wood) όπως η σταυρωτή επικολλητή ξυλεία, ευρύτερα γνωστό ως CLT, και οι ξύλινες δοκοί τύπου glulam (glu-laminate)  προσφέρουν σημαντικά αυξημένες εφαρμογές, επιτρέποντας πλήρεις και υβριδικές κατασκευές ξύλου, ομοιογενείς υπερκατασκευές και ταχεία προκατασκευή και κατασκευή ολόκληρων δομικών συστημάτων. Μπορεί ακόμη και να χρησιμοποιηθεί ως μόνωση για την αναβάθμιση των υφιστάμενων κτιρίων μας, κάτι που απαιτείται για πιο βιώσιμη χρήση υλικών (σήμερα το 99 τοις εκατό της συνολικής μόνωσης στην αγορά παράγεται από ορυκτά καύσιμα).

Πέρα από την ξυλεία, υλικά όπως ο φελλός, ο πηλός και το άχυρο είναι εξαιρετικά μονωτικά και ελαφριά, και σχεδόν με τον ίδιο τρόπο όπως η ξυλεία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ποικίλες εφαρμογές. Ο φελλός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δάπεδο, άκαμπτη μόνωση, εξωτερική επένδυση ή ακόμα και ως πάγκοι κουζίνας. Οι μονωτικές ιδιότητες του άχυρου επιτρέπουν τη χρήση του ως μόνωση πλήρωσης, και πιο πρόσφατα, σε προκατασκευασμένα συστήματα εξωτερικών τοίχων.

Μπορούν, επίσης, να χρησιμοποιηθούν νέα προϊόντα που εκμεταλλεύονται τη βιωσιμότητα για την ανακύκλωση των απορριμμάτων και τους δίνουν άλλη χρήση, όπως ελαστικά ή πλαστικά. Αυτή η εξερεύνηση στοιχείων είναι γνωστή ως “βιοκατασκευή” και αφορά τον πειραματισμό με τη χημεία και τη φύση. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν το vegan σύστημα ηχομόνωσης από μύκητες ή την αναζήτηση για συνθετικό δέρμα, η ζήτηση για το οποίο αυξήθηκε κατά 119% το τελευταίο τρίμηνο του 2018. 

Τέλος, νέα οικοδομικά υλικά από μανιτάρια γνωστά και ως ένα σύνθετα παράγωγα μυκηλίου, είναι ικανά να συνδυάσουν γεωργικά και βιομηχανικά απόβλητα και να δημιουργήσουν νέες κατασκευές χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας και μηδενικών εκπομπών άνθρακα.

Αλλά γιατί τα vegan υλικά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ελάχιστα; 

Παρά τα προτερήματά τους τα vegan υλικά χρησιμοποιούνται ελάχιστα στον κατασκευαστικό κλάδο εξαιτίας της προτίμησης του κλάδου σε γνώριμα υλικά όπως ο χάλυβας, το τούβλο και το σκυρόδεμα. Σε αυτό συμβάλλουν και οι ρυθμιστικές ρυθμιστικές αρχές και οι ασφαλιστές, που εξακολουθούν να ευνοούν τα παραπάνω υλικά, καθιστώντας τη χρήση υλικών βιολογικής βάσης πιο περίπλοκη και δαπανηρή και, ως εκ τούτου, αποτρέποντας τη ζήτηση για αυτά.

Ωστόσο, αυτό το ρυθμιστικό τοπίο αρχίζει να αλλάζει. Η γαλλική κυβέρνηση έχει θεσπίσει νομοθεσία που απαιτεί μέχρι το 2024 όλα τα νέα δημόσια κτίρια να κατασκευάζονται από τουλάχιστον 50 τοις εκατό βιολογικά υλικά με το συγκεκριμένο μέτρο να εφαρμόζεται ήδη από το 2022. Παράλληλα , στην Ευρώπη οι δυνατότητες των συγκολλημένων προϊόντων ξύλου πλέον αναγνωρίζονται, ενώ στη Βόρεια Αμερική υψώνονται οι πρώτοι ουρανοξύστες κατασκευασμένοι από ξύλο.
Τα καινοτόμα vegan εναλλακτικά υλικά προσφέρουν στην αρχιτεκτονική την ευκαιρία να παίξει ένα βασικό ρόλο στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές του κατασκευαστικού κλάδου.

Ένα ακόμη ζήτημα είναι ότι η βιομηχανία αναμειγνύεται με εταιρείες που χρησιμοποιούν ζωικά προϊόντα. Επιπλέον, αποτελεί ακόμα παγκόσμια μια αρκετά μικρή ελίτ αγορά, καθώς οι vegan λύσεις για βασικά υλικά, ( φυσικές κόλλες υψηλής αντοχής, εναλλακτικές λύσεις δέρματος και φυτικά υφάσματα) ακόμη αναπτύσσονται και αποτελούν ένα πιο ακριβό προϊόν ή φινίρισμα. 

Υπάρχουν φυσικά και οι αντίθετες απόψεις στο vegan design. Σύμφωνα με τον Sebastian Cox (Dezeen, 1 Μαρτίου 2019) «…αναζητώντας και σκανδαλίζοντας κάθε προϊόν ζωικής προέλευσης, στην καλύτερη περίπτωση αποσπάμε την προσοχή μας από μεγαλύτερα ζητήματα και, στη χειρότερη περίπτωση μπορεί να προκαλέσουμε ακούσια οικολογικά προβλήματα. Η οικολογία είναι πολύπλοκη και δεν ταιριάζει σε απλοϊκές δυαδικές λύσεις. Η ίδια η φύση δεν είναι vegan, οπότε το να γίνουμε vegan σημαίνει να “βγούμε” από το σύστημα στο οποίο εξελιχθήκαμε, σε μια εποχή που πρέπει να το πλησιάσουμε».  Βάση της σκέψης του αποτελεί η ισορροπία μεταξύ των φυτοφάγων και των αρπακτικών που εξελίχθηκαν σε ένα συγκεκριμένο τοπίο, αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι, όποιο κι αν είναι το σύστημα των πεποιθήσεων του καθενός, η διαδικασία πρέπει να αμφισβητηθεί και να αλλάξει ριζικά για να γίνει πιο βιώσιμη.²

Το δομημένο περιβάλλον παράγει σχεδόν το 50% των ετήσιων παγκόσμιων εκπομπών CO2.

Από αυτές τις συνολικές εκπομπές, οι οικοδομικές εργασίες είναι υπεύθυνες για το 27% ετησίως, ενώ τα οικοδομικά υλικά και οι κατασκευές (που συνήθως αναφέρονται ως ενσωματωμένος άνθρακας – embodied carbon) ευθύνονται για ένα επιπλέον 20% ετησίως.

Η παγκόσμια επιφάνεια (τ.μ.) των κτιρίων αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2060.

Μόλις τρία υλικά – σκυρόδεμα, χάλυβας και αλουμίνιο – ευθύνονται για το 23% των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών (τα περισσότερα από αυτά χρησιμοποιούνται στο δομημένο περιβάλλον).

Η ιστορία της αρχιτεκτονικής αγνόησε συστηματικά το περιβάλλον και την ύπαρξη των άλλων έμβιων όντων, αλλά και της συνύπαρξης του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο.

Σε μια εποχή που οι συνέπειες της ενεργειακής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής είναι πιο εμφανείς από ποτέ η vegan αρχιτεκτονική δεν αποτελεί απλώς ένα ακόμη “trend”, αλλά μία επιτακτική ανάγκη της αρχιτεκτονικής κοινότητας να αμφισβητήσει την υφιστάμενη προσέγγιση του σχεδιασμού που τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο, προς μία στροφή στη συμπερίληψη όλων των έμβιων όντων στο σχεδιασμό και την αναγνώριση της ευθύνης και του ρόλο του αρχιτέκτονα στη σημερινή κοινωνία.

^{1  https://yellowbrickroaddesign.co.uk/sustainable-biophilic-vegan-design/}

^{2https://yellowbrickroaddesign.co.uk/sustainable-biophilic-vegan-design/}