Με αφορμή την ταινία “Ο Τέταρτος Χαρακτήρας”, μιλήσαμε με τη σκηνοθέτη Κατερίνα Πατρώνη για την επιλογή των ιστοριών που αφηγείται η ταινία, αλλά και το ρόλο του αστικού χώρου.
Η ταινία θα προβληθεί διαδικτυακά στο 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης από την Τρίτη 19 Μαΐου έως την Πέμπτη 28 Μαΐου 2020.
Το ντοκιμαντέρ “Ο Τέταρτος Χαρακτήρας” της Κατερίνας Πατρώνη συνυφαίνει τον εξωτερικό δημόσιο χώρο με τον εσωτερικό κόσμο των πρωταγωνιστών και φανερώνει την αμφίδρομη και ενεργητική σχέση τους.
Η ταινία παρατηρεί τις καθημερινές τελετουργίες των χαρακτήρων χωρίς σχολιασμό ή συνεντεύξεις, ενώ ακούγονται οι ιστορίες τους που διαπλέκονται με τους ήχους της Αθήνας. Αποτελεί να ντοκιμαντέρ εξομολογήσεων για την απώλεια, την ενοχή, την πίστη και την αναζήτηση της λύτρωσης, ακολουθώντας τις διαδρομές των τριών ηρώων μέσα στο αστικό τοπίο και φανερώνει τη σύνδεση του χρόνου με το ανθρώπινο βίωμα και την πόλη.
Ο κ. Παύλος διασχίζει την πόλη με το λεωφορείο και αναλογίζεται τη ζωή του και όσα θα άλλαζε.
Η Τίνα περιπλανιέται στους δρόμους και αναστοχάζεται το τηλεφώνημα που της καθόρισε τη ζωή.
Ο νεαρός Παύλος μαζεύει σκουπίδια και ψέλνει έχοντας βρει το νόημα της ζωής του στο Θεό.
Μία πόλη που δέχεται τις ιστορίες των κατοίκων της και τις καθρεφτίζει στις όψεις της.
“(…)Οι φωνές τους διαδέχονται η μία την άλλη σαν αποσπασματικές μουσικές φράσεις από την ίδια συμφωνία, και οι διαφορετικές ιστορίες σα να μετουσιώνονται σε πρισματικές εκδοχές της μίας, εννιαίας, αέναης, υπαρξιακής, ανθρώπινης απορίας. Οι διαφορετικοί άνθρωποι ενώνονται από τον τόπο, αλλά κυρίως από το εσωτερικό βλέμμα στη ζωή με την πρόθεση να έλθουν μπροστά στα μάτια μας σε ‘συνομιλία’(…).
-Απόσπασμα από το Σκηνοθετικό Σημείωμα
Πώς ξεκίνησε η ιδέα του Τέταρτου Χαρακτήρα;
Με απασχόλησε το ερώτημα, τι είναι πόλη; Είναι το κέλυφός της, τα κτίρια και οι δρόμοι της ή ο τόπος στον οποίον τελούνται κρυφά τα μυστήρια της ζωής; Και ο δημόσιος χώρος στον οποίο όλοι συναντιόμαστε φέροντας το νήμα ενός αόρατου προσωπικού κόσμου είναι ουδέτερος, αμέτοχος; Δεν είχα σκοπό να γυρίσω μία ταινία για την Αθήνα αλλά για το αόρατο αποτύπωμα κάποιων ανθρώπων στην πόλη. Για τη πόλη όχι ως το συνεχές ανάγλυφο ασφάλτου και τσιμέντου αλλά ως αντικατοπτρισμού βιωμάτων. Για τις σκέψεις, τις εμπειρίες, τα συναισθήματα που διαχέονται γύρω μας και στιγματίζουν τον φαινομενικά ουδέτερο χώρο. Μόνο που τα σημάδια αυτά παραμένουν αόρατα στους υπόλοιπους. Αυτό ήταν ένα από τα θέματα που σχημάτισαν την ιδέα της ταινίας η οποία είναι γυρισμένη μόνο στον εξωτερικό-δημόσιο χώρο της πόλης, αυτόν που είναι προσβάσιμος σε όλες και όλους και όχι στον εσωτερικό – ιδιωτικό χώρο. Σ’ αυτόν που συναντάμε και αποφεύγουμε αλλήλους, σ’ αυτόν που εγκαταλείπονται αβοήθητοι οι χτυπημένοι στην άσφαλτο, σ’ αυτόν που εγκαταλείπονται και παραμένουν άταφα τα χτυπημένα ζώα. Και είναι αυτός ο δημόσιος χώρος πάνω στον οποίο οι ήρωές μου μας εμπιστεύονται μερικές από τις πιο μύχιες σκέψεις τους, τα πιο έντονα συναισθήματα τους, και τις πιο τραυματικές εμπειρίες τους.
Πώς επιλέξατε τις ιστορίες και τα θέματα που αφηγείται η ταινία;
Η σχέση με τις ιστορίες των ηρώων μου είναι σχεδόν βιωματική. Τους ήρωές μου τους φαντάστηκα και τους αναζήτησα. Άλλοι βρέθηκαν μέσω γνωστών άλλοι κατά τύχη. Οι ιστορίες τους, σε κάποια σημεία τους, θα μπορούσαν να είναι κομμάτια δικών μου ιστοριών ή πολύ κοντινών μου ανθρώπων. Οι ήρωές μου δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους. Τους ενώνει ο τόπος, τους ενώνει η πόλη, τους ενώνει η ταινία και το εσωτερικό βλέμμα προς τη ζωή. Ο αναστοχασμός. Αισθάνομαι ότι οι ιστορίες τους θα μπορούσαν, μέσω των εμπειριών των θεατών της ταινίας, να συνεχιστούν σε μία σκυταλοδρομία αέναων αφηγήσεων.
“(…) Όσο για το ποιός είναι ο τέταρτος χαρακτήρας δεν θέλω να επιβάλω τη δική μου ερμηνεία. Έχω ακούσει άλλωστε μέχρι τώρα πολύ ενδιαφέρουσες και βάσιμες ερμηνείες, όπως η δική σας.”
Η ίδια η ταινία ονομάζεται Τέταρτος Χαρακτήρας υπονοώντας (;) την αναγωγή της πόλης σε ισότιμο πρωταγωνιστή, ενώ η εξομολόγηση των πρωταγωνιστών πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους σε διάφορα σημεία στην Αθήνα. Ποιος είναι ο ρόλος του αστικού χώρου στην ταινία, αλλά και στην εξομολόγηση καθενός εκ των πρωταγωνιστών;
Έχει ενδιαφέρον που βλέπετε την πόλη ως τον τέταρτο χαρακτήρα της ταινίας. Δεν ήθελα η πόλη να είναι απλώς ένα σκηνικό για τους ήρωές μου, αλλά ο μοναδικός τόπος στον οποίο θα μπορούσαν να υπάρξουν ως ήρωες αυτής της ταινίας-ντοκιμαντέρ. Την κινηματογράφησα σχεδόν ως μη τόπο, αποσπασματική, ρευστή, άγνωστη, μυστική. Ένα παλίψηστο αφηγήσεων και ασφαλτοστρώσεων, έναν τόπο στον οποίο καθεμία και καθένας μας καταφέρνει να έχει τη δική της/του μυστική ζωή. Κάθε ήρωας της ταινίας έχει την δική του διαδρομή μέσα της, όχι μόνο εξωτερική αλλά και εσωτερική, που κινηματογράφησα σχεδόν εμμονικά. Κάθε ήρωας έχει τον δικό της/του τόπο στον οποίο τελεί τις δικές του, τρόπον τινά, τελετουργίες. Και κάθε τόπος, και ο πιο βρώμικος, και ο πιο πολυσύχναστος και ο πιο αγοραίος μπορεί να είναι ιερός. Και οι ήρωές μου έρχονται σε συνομιλία μαζί του. Όσο για το ποιός είναι ο τέταρτος χαρακτήρας δεν θέλω να επιβάλω τη δική μου ερμηνεία. Έχω ακούσει άλλωστε μέχρι τώρα πολύ ενδιαφέρουσες και βάσιμες ερμηνείες, όπως η δική σας.
Πώς επιτυγχάνεται η δημιουργία μιας ταινίας χωρίς σχολιασμό ή συνεντεύξεις; Μπορεί ο/η σκηνοθέτης ενός ντοκιμαντέρ να παραμένει αμέτοχος / να προσποιηθεί ότι δεν είναι εκεί;
Το θέμα δεν είναι να προσποιηθείς ότι δεν είσαι εκεί, αλλά να είσαι εκεί, παρούσα, στο τώρα, ολόκληρη και διαθέσιμη περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Και η/ο ήρωάς σου να το γνωρίζει αυτό. Να ξέρει ότι είσαι εκεί, ότι την/τον έχεις επιλέξει όπως σε έχει επιλέξει και εκείνη/ος. Ότι αν κάνει λάθος θα την/τον προστατεύσεις, ότι την/τον σέβεσαι και την/τον στηρίζεις. Ότι εκτιμάς την γενναιοδωρία της/του να μοιραστεί μαζί σου το πολύτιμο βίωμά της/του. Είναι μία σχέση αμφίδρομη και βαθιά που συνεχίζει μέσα μου να υπάρχει, αν και δεν βλέπω συχνά τους ανθρώπους που έχω κινηματογραφήσει.Τους βλέπω όμως στην οθόνη και πάντα με συγκινούν. Τους είμαι ευγνώμων.
“Τα πρόσωπα των ηρώων μου και τα βιώματά τους δεν καθορίζονται από εξωτερικά-ιστορικά στοιχεία. Δεν είναι επίκαιρα. Οι ιστορίες τους μας αγγίζουν και μας αφορούν ανεξαρτήτως συγκυριών.”
Έχετε ασχοληθεί ξανά στο παρελθόν με τα πρόσωπα και τις εικόνες της Αθήνας της κρίσης. Με ποιο τρόπο μπορεί μία ταινία που αναφέρεται στην κρίση μπορεί να ξεπεράσει τα κλισέ και να καταγράψει ειλικρινείς αθηναϊκές στιγμές;
Ναι, έχω ασχοληθεί στο παρελθόν με πρόσωπα και εικόνες της Αθήνας της κρίσης, αλλά Ο τέταρτος χαρακτήρας δεν ασχολείται με την κρίση. Τα πρόσωπα των ηρώων μου και τα βιώματά τους δεν καθορίζονται από εξωτερικά-ιστορικά στοιχεία. Δεν είναι επίκαιρα. Οι ιστορίες τους μας αγγίζουν και μας αφορούν ανεξαρτήτως συγκυριών. Όσο για την ερώτησή σας για το πώς μπορεί να ξεπεράσει κάποια/ος τα αυτονόητα και να δει τον κόσμο με ανακαινισμένο βλέμμα, αυτό είναι πάντα το ζητούμενο. Και ίσως ο μόνος δρόμος είναι η επιστροφή στον εαυτό. Να αφεθείς στο ένστικτο, σε αυτό το ακαθόριστο που σε οδηγεί, χωρίς να αμφιταλαντεύεσαι. Όμως δεν με απασχόλησε σε αυτήν ταινία να καταγράψω “αθηναϊκές στιγμές”. Δεν είναι η ταινία μου ταινία τεκμηρίωσης, αλλά βαθιά προσωπική. Δική μου και των ηρώων μου. Και η Αθήνα μας είναι αποσπασματική, ονειρική, μία οθόνη για τα βιώματα τους και τα δικά μου.
Τι σας εμπνέει στην Αθήνα;
Οι δικές μου μνήμες, οι δικές μου γωνιές που μόνο εγώ γνωρίζω, να περπατάω τα βράδια της Άνοιξης με αυτό την αεράκι που υπόσχεται. Βέβαια τα τελευταία χρόνια αυτό το αίσθημα ότι αυτή είναι η πόλη μου έχει χαθεί. Δεν είμαι σίγουρη γιατί. Είναι η ερήμωση κάποιων σημείων, η αλλοίωση άλλων, η οπτική βία των μουτζουρωμένων τοίχων, η δική μου σταδιακή αποξένωση; Δεν ξέρω. Πάντως περπατάω λιγότερο στο κέντρο και πολλές φορές πιάνω τον εαυτό μου απλώς να διασχίζω για να φτάσω. Να μην απολαμβάνω το τώρα της παρουσίας μου στην πόλη όπως παλιά. Σαν να έχει αλλοιωθεί μαζί με το τοπίο και το αίσθημα της πόλης.
Έχετε Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες που θαυμάζετε και θεωρείτε ότι έχουν επηρεάσει τα έργα σας;
Φυσικά και υπάρχουν σκηνοθέτες που θαυμάζω το έργο τους, που με έκαναν να ονειρεύομαι βλέποντας τις ταινίες τους στις σκοτεινές αίθουσες και με έκαναν να θέλω να κάνω κι εγώ το ίδιο σε άλλους ανθρώπους. Οι εικόνες μου συνομιλούν με εικόνες που έχω δει, εικόνες που έχουν γεννήσει μέσα μου άλλες εικόνες οι οποίες αναζητούν τον δικό τους τρόπο και χρόνο. Δεν νομίζω να υπήρχαν χωρίς αυτούς. Από την άλλη, μέσα από την συσσώρευση όλων αυτών των εγγραφών, αναζητάς να ανοίξεις χώρο, να δεις τον κόσμο λίγο πιο αθώα. Συχνά νομίζω ότι αυτό είναι μία χίμαιρα, αλλά η ανάγκη αυτή επιμένει. Το ζήτημα είναι να μην εκπέσει στην εκζήτηση. Το ζήτημα είναι να διαπεράσεις το φαινομενικό συμπαγές του κόσμου και να αποκαταστήσεις, έστω και ελάχιστα, κάτι από τη διαφάνειά του. Στο μέτρο που σου δίνεται.
Μετά την αναβολή του 22ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ο Τέταρτος Χαρακτήρας θα προβληθεί διαδικτυακά. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Ο Τέταρτος Χαρακτήρας
Διάρκεια 85’
Έτος 2019
Χώρα Ελλάδα
Συντελεστές
Σκηνοθεσία Κατερίνα Πατρώνη
Διεύθυνση Φωτογραφίας Δημήτρης Κορδελάς
Μοντάζ Ευγενία Παπαγεωργίου
Βοηθός Σκηνοθέτη Παναγιώτης Στεργιανός
Ηχοληψία Τάσος Γκίκας
Διεύθυνση Παραγωγής Κώστας Μπαλιώτης
Μίξη ήχου Περσεφόνη Μήλιου
Εταλονάζ Μάνος Χαμηλάκης
Post Production 235
Παραγωγοί Ελένη Χανδρινού, Μαρία Κοντογιάννη, Μιχάλης Σαραντινός
Παραγωγή ΣΤΕΦΙΚΟΝ ΑΕ
Σε συμπαραγωγή με την ΕΡΤ και με την υποστήριξη του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ
READ ALSO: EERIE STILLNESS: documenting Athens Lockdown | Alexandros Maragos