Οι Θ. Ξάνθη – XZA Architects, Σ. Γιωτάκης, Μ. Ζακυνθινού-Ξάνθη, Ν. Ζακυνθινού-Ξάνθη, Γ. Λάριος, Θ. Σακελλαριάδη, Μ. Βέλλης και Α.Μ. Βισίλια κέρδισαν το Α’ Βραβείο στον ανοιχτό διαγωνισμό για το νέο σταθμό Αλεξάνδρας, με μια πρόταση που μεθοδολογικά ακολουθεί περιβαλλοντικές, ενεργειακές και βιοκλιματικές αρχές, επιτρέπει την άρση των ορίων, προσφέρει συνοχή ανάμεσα στα δίκτυα και τις ροές και ενισχύει την κοινωνικότητα των μικρότερων κέντρων και περιοχών, με την ταυτόχρονη παρουσία του αστικού πρασίνου.
-κείμενο από τους δημιουργούς
Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας αποτελεί τη μία από τις 3 πλευρές του μεγάλου πολεοδομικού τριγώνου που ορίζει παραδοσιακά την κεντρικότητα της αθηναϊκής πόλης. Η εξάπλωση των σταθμών του μετρό, ένα νέο συνδετικό υπόγειο δίκτυο που εμφανίζεται στην οριζοντιογραφία του αστικού ιστού, θα δημιουργήσει νέους συνδέσμους μέσα στην πόλη, νέα κέντρα και επίκεντρα, δίνοντας την ευκαιρία επανασχεδιασμού μέρους του δημόσιου χώρου που βρίσκεται σε αφάνεια, «εν υπνώσει», και εντοπίζεται ανάμεσα σε κεντρικές αρτηρίες, αποκομμένους χώρους πρασίνου, μέτωπα ή και γειτονιές.
Νησίδες όπως η περιοχή μελέτης αποτελούν ενδιάμεσους χώρους της πόλης, οι οποίοι από «παρόχθια συμπληρώματα», καλούνται να γίνουν μικρά κέντρα και φέρουν το φόρτο ενός ευρύτερου σχεδιασμού, ο οποίος οφείλει να απαντάει στα σύγχρονα αιτήματα περιβαλλοντικής και κοινωνικής αειφορίας.
Προτείνεται μια μεθοδολογία προσέγγισης και σχεδιασμού, που ακολουθεί περιβαλλοντικές, ενεργειακές και βιοκλιματικές αρχές, επιτρέπει την άρση των ορίων, προσφέρει συνοχή ανάμεσα στα δίκτυα και τις ροές και ενισχύει την κοινωνικότητα των μικρότερων κέντρων και περιοχών, με την ταυτόχρονη παρουσία του αστικού πρασίνου.
Δύο είναι οι συνθήκες που οριοθετούν και επηρεάζουν την περιοχή διαμόρφωσης. Από τη μία, η βουερή ευθυτενής λεωφόρος, και από την άλλη, η παρακείμενη γειτονιά. Για αυτό και ο ρόλος της νησίδας είναι διττός· να συνδυάσει το υπερτοπικό και το τοπικό χαρακτήρα και να συγκεράσει τη μεγάλη κλίμακα της πόλης με τις κοντινότερες γειτνιάσεις. Η πρόταση στοχεύει, έτσι, τόσο στην ανάδειξη του σταθμού πάνω στον υπερτοπικό άξονα της Αλεξάνδρας, όσο και να ρυθμίσει τις ποιότητες του δημόσιου κοινόχρηστου χώρου, επιτρέποντας να συνυπάρχουν οι συνέχειες του αστικού πρασίνου μαζί με τις δραστηριότητες της καθημερινότητας.
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός της πρότασης είναι συνυφασμένος με τον περιβαλλοντικό. Προτείνονται η ανάπτυξη πράσινων δικτύων, η ενίσχυση των φυτεύσεων στην Λ. Αλεξάνδρας (συστηματική φύτευση ενδιάμεσης νησίδας και διπλή φύτευση στο μέτωπο των πλευρικών πεζοδρομίων), η χρήση ΜΜΜ και ποδήλατου (με περιορισμό των λωρίδων αυτοκινήτου 3.00μ αντί 3.50μ. και με τη διαπλάτυνση λεωφορειολωρίδας για ένταξη ζώνης ποδηλατοδρόμου) και, η σύνδεση περιοχών για την προαγωγή της κοινωνικής κινητικότητας.
Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται η αναμόρφωση του άξονα της οδού Θερειανού με σκοπό τη σύνδεση της διαμόρφωσης με την πύλη του Πεδίου του Άρεως, με ενέργειες όπως η διαπλάτυνση και φύτευση του βόρειου πεζοδρομίου της αλλά και τη διαμόρφωση κεντρικής νησίδας για φύτευση και οργανωμένη στάθμευση οχημάτων. Ακόμα, προτείνεται να διευκολυνθεί η προσπέλαση στη διαμόρφωση από και προς το λόφο Φινοπούλου, του Στρέφη και της περιοχής του Γκύζη, με σχετική διαπλάτυνση των πεζοδρομίων και συστηματική γραμμική φύτευση.
Ως χωρικά και αστικά εργαλεία της μικρής κλίμακας, χρησιμοποιούνται: 1. οι τρεις διαβαθμιζόμενες ζώνες «μητροπολιτικού» πεζοδρομίου μεγάλης κυκλοφορίας, του πάρκου και του πεζόδρομου, 2. το στέγαστρο τριών τυπολογιών, ως εργαλείο σύνταξης κανόνα αστικής ομοιογένειας και οδηγό για τη μετάβαση από την υπερτοπική κλίμακα στη τοπική, 3. οι μικρότεροι τόποι συμπερίληψης, ανοιχτοί και προσβάσιμοι, που αναφέρονται σε όλες τις ηλικίες και κοινωνικές ομάδες και επιτρέπουν την πολυλειτουργικότητα (ανάπαυλα, άθληση, αναψυχή, παιχνίδι), και 4. ο αστικός εξοπλισμός και δημόσιες υποδομές.
Πρωταγωνιστικό στοιχείο αλλά και μεθοδολογικό εργαλείο της πρότασης είναι το στέγαστρο, που σχηματοποιείται με μία οικονομία χειρισμών.
Σε αστικό επίπεδο λειτουργεί ως αναγνωρίσιμο συμβάν, χωρίς να επιβάλλεται στην πόλη με ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία · υφαίνει τον ιστό, τον χρωματίζει, τον σκιάζει και πολλαπλασιάζει τη δυναμική του, σημαίνοντας ταυτόχρονα τις εισόδους στο μετρό, τις στάσεις των ΜΜΜ ή τους καθιστικούς χώρους.
Τοποθετείται είτε γραμμικά, είτε ανά ομάδες, με πολλαπλές δυνατότητες, σχηματίζοντας μικρότερους ή μεγαλύτερους τόπους αναφοράς. Με τη σκίαση και την επικάλυψή του, είτε με ηλιακό φωτοβολταϊκό πάνελ (solar umbrella), είτε με τη δυνατότητα εξάπλωσης αναρριχητικού φυτού, συμμετέχει στον ενεργειακό και βιοκλιματικό σχεδιασμό του χώρου, ενισχύοντας την ποιότητα του μικροκλίματος της διαμόρφωσης. Η επιλογή υλικών που επιτρέπουν τις διαπνοές και την απορρόφηση υδάτων, η εντατική φύτευση ψηλών δέντρων τα οποία επιτρέπουν στον αέρα να διαπεράσει τα χαμηλότερα στρώματα του αστικού πάρκου, συμβάλλουν στο φυσικό δροσισμό και στην αποφυγής του φαινομένου της θερμικής νησίδας, ενώ συγχρόνως διατηρούν τη βιοποικιλότητα της πανίδας και της χλωρίδας.
Η αρχιτεκτονική του τοπίου και της φύτευσης ακολουθεί, εντείνει και πλουτίζει τη χωρική λογική του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Στηρίζεται στις αρχές της βιοποικιλότητας και της ισορροπίας της μεσογειακής βλάστησης. Πρόταγμα αποτελεί η οικονομία των πόρων, η ανθεκτικότητα των ειδών και η χαμηλή συντήρηση.
Συμπερασματικά, η πόλη χρειάζεται και επανα-προσλαμβάνουσες ερεθισμάτων, και τα στέγαστρα στην επανάληψή τους διαγράφουν ένα αχνό αστικό γλυπτό πάνω στη γραμμικότητα του άξονα της Αλεξάνδρας. Εκτός του ότι οφείλουν να σημάνουν, να στεγάσουν και να εξοπλίσουν το δημόσιο χώρο, μπορεί να συμμετάσχουν στην εναλλαγή του βιώματος μιας επιτελεστικής καθημερινότητας, να φωταγωγηθούν τις επίσημες μέρες, να φιλοξενήσουν μία έκθεση ή ένα αστικό συμβάν και να συνδεθούν με διακριτές μνήμες και νέα αστικά βιώματα.
Βίντεο με την πρόταση μπορείτε να βρείτε εδώ
Στοιχεία έργου
Τυπολογία: ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ «Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου και της ευρύτερης περιοχής του νέου σταθμού Μετρό ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ»
Διοργανώτρια Αρχή: ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΘΗΝΑ Α.Ε.
Βραβεύσεις: 1ο βραβείο
Αρχιτεκτονική μελέτη: Theoni Xanthi – XZA Architects, Θεώνη Ξάνθη (lead architect), Μαργαρίτα Ζακυνθινού-Ξάνθη, Σπύρος Γιωτάκης, Νικολέττα Ζακυνθινού-Ξάνθη, Γεώργος Λάριος, Θεοδώρα Σακελλαριάδη, Μάνος Βέλλης
Αρχιτέκτων τοπίου: Άννα-Μαρία Βισίλια
Μηχανικός Πολεοδόμος Χωροτάκτης: Κωνσταντίνος Ζέκκος
Μηχανικός Συγκοινωνιολόγος: Παρασκευή Τριβυζά
Πολιτικός μηχανικός: Δανιήλ Σούσσης
Ηλεκτρολόγος – Μηχανολόγος μηχανικός: Νικόλαος Ξηρουδάκης
Μηχανικός Υδραυλικών Έργων: Βασιλική Αγραφιώτου
Περιβαλλοντολόγος: Θεοδώρα Μπαρτζή
Γεωπόνος: Κώστας Ζηλεμένος
Τοποθεσία: Αλεξάνδρας, Αθήνα, Ελλάδα
-text by the authors
The Avenue of Alexandra is one of the three sides of the large urban triangle traditionally defining the centrality of the city of Athens. The expansion of the metro stations – a new underground network that emerges in the urban fabric-, will create new links within the city, new centers and focal points, providing the opportunity to redesign parts of the public space that are in neglect, and located between main arteries, disconnected green spaces and neighborhoods.
“Islands” such as the study area constitute intermediate spaces in the city, whichare called upon to evolve from “peripheral supplements” into small centers and to bear the burden of a broader design that must respond to modern environmental and social sustainability demands.
A methodology for approaching and designing is proposed, following environmental, energy, and bioclimatic principles, allowing the lifting of boundaries, offering coherence between networks and flows, and enhancing the community of smaller centers and areas, while simultaneously incorporating urban greenery. Two conditions delineate and influence the shaping of the area. On one hand, the wide straight boulevard, and on the other, the adjacent neighborhood. Therefore, the role of the island is twofold: to combine the supralocal and local character and to blend the large scale of the city with the nearby neighborhoods. The proposal aims to highlight both the station on the supralocal axis of Alexandras Avenue and regulate the qualities of the public shared space, allowing the coexistence of urban green continuity with everyday activities. The urban planning of the proposal is intertwined with environmental considerations. The proposal includes the development of green networks, the enhancement of plantings on Alexandras Avenue (systematic planting of intermediate urban islands and double planting on the front of the side sidewalks), the use of public transportation and bicycles (with a restriction of car lanes to 3.00m, instead of 3.50m, and the widening of the bus lane to incorporate a bicycle lane), and the connection of areas to promote social mobility.
More specifically, the proposal suggests the reconfiguration of the axis of Thereianou Street with the aim of connecting the study area to the entrance of the park “Pedio tou Areos”. This involves actions such as widening and planting on the northern sidewalk and the creation of a central islet for planting and organized vehicle parking. Furthermore, it is proposed to facilitate access to and from the metro station to the hills of Finopoulou, Strefi, and the area of Gkizi, with the widening of sidewalks and systematic linear planting.
The following are used as spatial and urban tools of the small scale, : 1. three graded zones, the “metropolitan” pedestrian sidewalk of high traffic, the park, and the promenade, 2. the canopy of three typologies that serves as a tool for drafting a rule of urban homogeneity and a guide for the transition from supralocal to local scale. 3. smaller inclusive spaces, open and accessible to all ages and social groups, are referred to, allowing multifunctionality (rest, sports, recreation, play). 4. urban equipment and public infrastructure are also utilized. A prominent element and methodological tool of the proposal is the bioclimatic canopy. At an urban level, it operates as a recognizable event, weaving the web, coloring it, shading it, and multiplying its dynamics, signifying the entrances to the metro, public transportation stops, or sitting areas. It is placed either linearly or in groups, with multiple possibilities, forming smaller or larger reference points. Through shading and overlay, either with solar photovoltaic panels (solar umbrella) or with the potential spread of climbing plants, it participates in the energy and bioclimatic design of the space, enhancing the quality of the microclimate.
The choice of materials that allow breathability and water absorption, the intensive planting of tall trees that allow air to penetrate the lower layers of the urban park, contribute to natural cooling and avoiding the heat island phenomenon, while at the same time preserving the biodiversity of the fauna and flora. The landscape and planting architecture follow, intensify, and enrich the spatial logic of architectural design. It is based on the principles of biodiversity and the balance of Mediterranean vegetation. The guiding principles include resource efficiency, species resilience, and low maintenance. In conclusion, the city needs revitalizing stimuli, and the canopies, in their repetition, trace a faint urban sculpture along the axis of Alexandras. Apart from signifying, sheltering, and equipping public space, they can also participate in the alternation of the experience of an executive daily life, be illuminated on everyday life, host an exhibition or an urban event, and connect with distinct memories and new urban experiences.
You can find a video of the proposal here
Facts & Credits
Typology: OPEN ARCHITECTURAL IDEAS COMPETITION “Architectural Design Competition for the renovation of the common space and the wider area of the New Alexandras Metro Station
Organiser: ATHENS ANAPLASIS S.A.
Awards: 1st prize
Architectural Design:
Theoni Xanthi – XZA Architects, Theoni Xanthi (lead architect), Spyros Yiotakis, Margarita Zakynthinou Xanthi, Nikoletta Zakynthinou Xanthi, Giorgos Larios, Theodora Sakellariadi, Manos Vellis
Landscape architect: Anna-Maria Vissilia
Urban Spatial Planning Engineer: Konstantinos Zekkos
Traffic Planning Engineer: Paraskevi Triviza
Civil Engineer: Danny Soussis
Mechanical Electrical Engineer: Nikolaos Xiroudakis
Hydraulic Engineer: Vasiliki Agrafiotou
Environmentalist: Theodora Bartzi
Agriculturalist: Kostas Zilemenos
Location Alexandras, Athens, Greece
READ ALSO: 11η Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων 16.12.2023-14.01.2024 | στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ