Α’ Βραβείο • Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Προσχεδίων "Βιοκλιματική Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Εισόδου στο Ιστορικό Κέντρο του Ηρακλείου" | Αρχιτεκτονική μελέτη: Γιάννης Γιαννούτσος

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 

Παρουσίαση Α’ Βραβείου στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Προσχεδίων

Γιάννης Γιαννούτσος ∙ Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ ∙ Εικαστικός ΑΣΚΤ

-κείμενο από τον δημιουργό 

Η πρώτη σκέψη όταν προκηρύχθηκε ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός που αφορά στην “καρδιά” του Ηρακλείου, πήγε σε μια δυνατή ανάμνηση: στην προ δεκαετίας επίσκεψή μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου όπου ξεχώρισα το αγαλματίδιο της “Θεάς των Όφεων” (1600 π.Χ. Bρέθηκε νότια της αίθουσας του θρόνου του ανακτόρου της Κνωσού).

Η ιδέα για τη σύνθεση του χώρου, εξαρχής στρέφεται γύρω από την ιδιαίτερη φορεσιά του ειδωλίου, η οποία είναι σαν να “φέρει τον κόσμο όλο” με δομές, χρώματα, ύλες και καταβολές από την Κρήτη. Τούτη η επιθυμία γεννά σκέψεις για την ώσμωση της Αρχιτεκτονικής, της Τέχνης και της ίδιας της κοινωνίας.

Πώς μπορεί ο ιστορικός πυρήνας του Ηρακλείου να μπολιαστεί από τη φορεσιά της “Θεάς των Όφεων”; Πώς θα ερμηνευθεί στον αρχιτεκτονικό χώρο ώστε όταν περπατάμε στην πόλη να είναι “σαν να βαδίζουμε στη φορεσιά του αγαλματιδίου”; Και κυρίως: Τί σημαίνει να περιπλανιόμαστε επάνω σε κάτι βαθιά ριζωμένο στη συλλογική μνήμη του τόπου;

Η δυνατή αυτή επιθυμία συνταιριάχτηκε με την αγάπη για τον δημόσιο χώρο, για τον “κοινό τόπο” της πόλης που οφείλει να είναι δυναμικός · ελεύθερος · φιλόξενος και να υποδέχεται κάθε πτυχή της ζωής.

Δημιουργείται μια δυναμική “χωρική σκηνή” προς τα Ενετικά Τείχη που ενώνει: συγκεντρώνει τον κόσμο, συνδέει το κέντρο με την υπόλοιπη πόλη και στρέφει τον κάτοικο προς τα ιστορικά ίχνη.

Το αγαλματίδιο της ‘Θεάς των Όφεων’ ερμηνεύεται στη σύνθεση του δημόσιου χώρου. Αρχ. Μουσείο Ηρακλείου.

Το σύνολο της περιοχής μελέτης: Πλ. Ελευθερίας, Καζαντζάκη, Δασκαλογιάννη, Μουσείου, Λ. Δημοκρατίας, Δ. Μποφώρ, Λ. Ικάρου.

ΙΔΕΑ – ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

Η κεντρική ιδέα της πρότασης περιγράφεται πολύ εύστοχα από την επιτροπή που την αξιολόγησε, και κρίνεται σκόπιμο να παρατεθεί αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα:

«Με αφετηρία την εικαστικής μεγαλοπρέπειας περιβολή της ‘Θεάς των Όφεων’ που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, η μελέτη χρησιμοποιεί ένα ενιαίο και συνεπές λεξιλόγιο υψηλής αισθητικής για να δομήσει μία επιδερμίδα που θα εφαρμοστεί σε όλη την έκταση του χώρου παρέμβασης στοχεύοντας στην ενοποίηση και την αμεσότητα του κοινωνικού και χωρικού γίγνεσθαι. Με την πρωτότυπη δημιουργία μιας χρωματικής παλέτας από την φορεσιά του ειδωλίου και τη χρήση ενός γεωμετρικού εμβάτη ανασχεδιάζει τον χώρο και τον καθιστά τη βάση λειτουργίας και ανάδειξης όλων των περιμετρικών κτισμάτων ανατρέποντας τα στερεότυπα της αστικής πλατείας. Δημιουργεί έναν υπερχώρο (μεγιστοποίηση του sharedspace) με έκταση εννοιολογικά μεγαλύτερη από αυτήν που καταλαμβάνει χωρίς να ακολουθεί άξονες ή γενέτειρες χαράξεων από υφιστάμενες κατασκευές και καλεί τα κτήρια να συμβάλλουν στον κοινό ανοιχτό χώρο που δημιουργείται.

Η αρχιτεκτονική γραφή έχει συνέχεια και συνέπεια και διαβάζεται με έναν μοναδικό τρόπο που πηγάζει από τον κανόνα της χάραξης χωρίς να γίνεται βαρετή λόγω επανάληψης ή προβλέψιμη. Οι τονικότητες που προσδίδουν τα υλικά στην δαπεδόστρωση και η επιλογή των διαβαθμίσεων ανάλογα με τις περιοχές και το είδος της φύτευσης δημιουργούν επίπεδα ανάγνωσης με εξαιρετικό ενδιαφέρον».

Διάγραμμα ιδέας.

Σκαριφήματα ιδέας.

Γενικό Τοπογραφικό της περιοχής μελέτης.

ΧΩΡΙΚΗ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Δημιουργείται ένας ζωτικός δυναμικός χώρος που μπολιάζεται από ιστορικά ίχνη και συγκεντρώνει τη ζωή του τόπου.

Ο σχεδιασμός στοχεύει τόσο στη ευρεία κλίμακα της πόλης όπου ο κάτοικος αντιλαμβάνεται τον δημόσιο χώρο ως ενιαία οντότητα, όσο και στην κλίμακα της άμεσης περιοχής όπου βιώνει τον ειδικό δομικό – χωρικό – λειτουργικό χαρακτήρα των επιμέρους τόπων. Η “καρδιά” του Ηρακλείου συνδέεται άρρηκτα με την υπόλοιπη πόλη ενώ ταυτόχρονα οι επιμέρους τόποι-λειτουργίες γίνονται τοπόσημα που φιλοξενούν τον κάτοικο.

Γενικό Τοπογραφικό.

 Άποψη του συνόλου της σύνθεσης. 

Μακέτα της σύνθεσης και Τομή του αναγλύφου.

• Καθιστικό – περατζάδα

Οι υψομετρικές διαφορές εν γένει (π.χ. σκαλιά πλ. Ελευθερίας), εξαλείφονται για να διευκολυνθεί η προσπέλαση – ροή των πεζών στο σύνολο της περιοχής μελέτης. Οι διαφορές του εδάφους προεκτείνονται προς τα Ενετικά Τείχη όπου μετασχηματίζονται σε κερκιδωτό ανάγλυφο διατηρώντας σημαντική απόσταση από αυτά. Η ζώνη που δημιουργείται περί των Τειχών τονίζεται με κατάλληλη δενδροφύτευση, δομή, ύλη και φωτισμό για να δηλωθεί ότι εκεί είναι το σήμαντρο της περιοχής που λειτουργεί ως υπαίθριο καθιστικό και ως περατζάδα.

Το κερκιδωτό “καθιστικό πόλης” περί των Ενετικών Τειχών γίνεται τοπόσημο τονίζοντας τη θέαση προς το σύνολο της περιοχής και προς το λιμάνι.

Σημειώνεται ως στόχος και η οπτική – λειτουργική σύνδεση του Αρχαιολογικού Μουσείου, της Λ. Μποφώρ και του Ημιπρομαχώνα Αγ. Φραγκίσκου στον κόμβο όπου συναντώνται.

• Πλατεία

Οι πλατείες Καζαντζάκη, Δασκαλογιάννη, Ελευθερίας και Αρχαιολογικού Μουσείου συγκοινωνούν δυναμικά ως δίκτυο ορίζοντας μια ολότητα χώρου, διατηρώντας όμως τα ειδικά χωρικά, δομικά και λειτουργικά τους χαρακτηριστικά. Στον πυρήνα της πλατείας Ελευθερίας δημιουργείται ένας ελεύθερος δυναμικός χώρος δράσης. Τα ξέφωτα – μικρότοποι που δημιουργούνται εντός της πλατείας λειτουργούν ως χώροι συνάθροισης και συνοδεύονται από κατάλληλη δενδροφύτευση, φωτισμό, στοιχεία στάσης (πέργκολες – καθίσματα στη βάση των δένδρων).

• Ζώνη αναψυχής

Εκεί όπου οι πλατείες συναντούν τα κτήρια της πόλης προτείνεται ένας ξύλινος φορέας – κατασκευή που δημιουργεί έναν σκιασμένο χώρο στάσης όπου φιλοξενούνται οι ισόγειες εμπορικές λειτουργίες / χώροι αναψυχής. Η κατασκευή αυτή διατρέχει ως συνδετικό νήμα και τις τέσσερις πλατείες διασφαλίζοντας μια ημιυπαίθρια πορεία υπό αυτής και ένα ενιαίο ύφος για τις λειτουργικές ανάγκες των χώρων. Τα σκέλη της ελαφριάς αυτής ευμετάβλητης κατασκευής ανάλογα με τα καιρικά φαινόμενα παρέχουν σκίαση ή ηλιασμό.

Διαμόρφωση του εδάφους της περιοχής μελέτης, του εξοπλισμού και της κυκλοφορίας.

Δενδροφύτευση της περιοχής παρέμβασης.

ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Με γνώμονα την προσβασιμότητα, τη βιοκλιματική συμπεριφορά και την ανάδειξη των ιστορικών ιχνών δημιουργούνται πολλαπλοί αμφιθεατρικοί χώροι γύρω από μια χωρική σκηνή.

Η πόλη συνδέεται σε όλες της τις διευθύνσεις με πυρήνα το δίκτυο πλατειών και τη ζώνη του Ενετικού Τείχους. Προς αυτή την κατεύθυνση συνεισφέρουν:

Άποψη του συνόλου της σύνθεσης.

Προτεινόμενη παρέμβαση.

Η ύλη του Δημόσιου χώρου που συνυφαίνεται με ύλες συγγενικές του τείχους και της ευρύτερης περιοχής. Η δαπεδόστρωση ενοποιεί το σύνολο της περιοχής μελέτης, τις πλατείες Ελευθερίας, Καζαντζάκη, Δασκαλογιάννη, Αρχαιολογικού Μουσείου, τη ζώνη περιμετρικά των τειχών, καθώς και τις Λεωφόρους Ικάρου – Μποφώρ – Δημοκρατίας.

Αξιοποιούνται ύλες από τον τόπο της Κρήτης συγγενικές μεταξύ τους που όταν πλησιάζουν ιστορικά ίχνη, παραλλάσσονται ώστε να σημάνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους -λειτουργούν ως χωρικά σινιάλα-.

Επαναχρησιμοποιούνται τα μάρμαρα της υφιστάμενης πλατείας – υφιστάμενα υλικά δαπεδόστρωσης και επεξεργάζονται ώστε να εξοικονομηθούν πόροι. Η κατεργασία τους προκειμένου να χαθεί η ολισθηρότητα – θάμβωση, κρίνεται αναγκαία, όπως και η επανατοποθέτησή τους στα κατάλληλα σημεία. Τα υφιστάμενα φωτιστικά της πλατείας (σχεδιασμός υφιστάμενης πλατείας Ελευθερίας και φωτιστικών ιστών: Νίκος Σκουτέλης – Φλάβιο Ζανόν), επισκευάζονται και χωροθετούνται περί των Ενετικών Τειχών (στο ύψος της πλ. Ελευθερίας), για να τονίσουν την κεντρική περιοχή στάσης.

Σημειώνεται πως διευκολύνεται η πρόσβαση ΑΜΕΑ. Η διέλευση και η πρόσβαση των πεζών στο σύνολο της πρότασης αποτέλεσε επίσης προτεραιότητα κατά τον σχεδιασμό. Η ιδέα για την δενδροφύτευση είναι η πλήρης διατήρηση και εμπλουτισμός της υφιστάμενης φύτευσης της πλατείας Ελευθερίας ώστε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο πρασίνου που τείνει να ενοποιηθεί με το γειτονικό πάρκο Γεωργιάδη.

Δημιουργείται έτσι μια ενιαία περιπατητική διαδρομή που συνδέει την πόλη σε όλες τις διευθύνσεις με πυρήνα την πλατεία και τη ζώνη του Ενετικού Τείχους.

Οι οικογένειες δενδροφυτεύσεων οργανώνονται σύμφωνα με τις ειδικές χωρικές και λειτουργικές απαιτήσεις της κάθε υποπεριοχής αλλά και σύμφωνα την βαθύτερη εννοιολογική τους σημασία και λειτουργία.

Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις γίνονται προς την κατεύθυνση της Ήπιας Κινητικότητας. H προοδευτική υλοποίηση σε δύο φάσεις διασφαλίζει την ήπια προσαρμογή των κατοίκων στις νέες συνθήκες και τη δυνατότητα τυχόν αναπροσαρμογών του αρχικού σχεδιασμού με βάση την χρήση που κάνουν οι κάτοικοι. Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις Ήπιας Κινητικότητας και η ανασύνθεση του εδάφους δίνουν την εντύπωση της συνέχειας του δημόσιου χώρου και συνεισφέρουν στην προσβασιμότητα των πεζών (δομική και οπτική ένωση).

Σχετικά με τη βελτίωση της βιοκλιματικής συμπεριφοράς, στόχος είναι να επιτευχθεί η αίσθηση θερμικής άνεσης μέσω συνδυασμού: ελέγχου θερμοκρασίας αέρα (δενδροφύτευση και κατασκευές – πέργκολα), ελέγχου έντασης του αέρα μέσω κατάλληλης δενδροφύτευσης περιμετρικά των τειχών αλλά και επί της πλατείας, επιλογής δενδροφύτευσης με κατάλληλα είδη, κατάλληλης επιλογής υλικότητας. Οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις που προτείνονται στοχεύουν να ικανοποιήσουν πλήρως τους βιοκλιματικούς στόχους που θέτει ο διαγωνισμός. Στηρίζονται ενεργειακά σε δύο κυρίως πυλώνες: α) στο μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα της πλατείας με χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), και β) σε έξυπνες λύσεις φωτισμού κοινόχρηστων χώρων, χωρίς εκπτώσεις όμως στην καλαισθησία, και διαδραστικές προσεγγίσεις ενημέρωσης των δημοτών. 

 Άποψη προς τη Λεωφόρο Δημοκρατίας και τα Ενετικά Τείχη.

 Άποψη της σύνθεσης από τη Λεωφόρο Δημοκρατίας προς το Αρχαιολογικό Μουσείο.

 Άποψη της πλατείας Ελευθερίας.

“Οφείλουμε να δίνουμε τον καλύτερο μας εαυτό στον δημόσιο χώρο καθώς ο χώρος αυτός συνυφαίνεται με τα βιώματα και τις αναμνήσεις όχι μόνο του ενός ατόμου αλλά της κοινωνίας ολόκληρης.”

Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου  Βιοκλιματική Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Εισόδου στο Ιστορικό Κέντρο της πόλης του Ηρακλείου
Τυπολογία  Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Προσχεδίων
Αρχιτεκτονική μελέτη  ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥΤΣΟΣ, Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ ∙ Εικαστικός ΑΣΚΤ, Ποσοστό συμμετοχής 100%
Διακρίσεις  Α’ Βραβείο
Ειδικοί σύμβουλοι Αρχιτεκτονικής Μελέτης  Μαρία-Ειρήνη Κωνσταντινίδη-Μάνεση (Αρχιτέκτων Μηχανικός-Ειδικός Σύμβουλος στη διαδικασία ψηφιακής μοντελοποίησης), Ηλίας Γεωργακόπουλος (Αρχιτέκτων, Βιομηχανικός Σχεδιαστής-Ειδικός σύμβουλος στη διαδικασία τρισδιάστατων απεικονίσεων), Ζωή Χριστοφόρου (Συγκοινωνιολόγος-Ειδικός Σύμβουλος κυκλοφοριακής μελέτης), Μαρία Γιαννουλάκη (Πολιτικός Μηχανικός -Ειδικός Σύμβουλος κυκλοφοριακής μελέτης), Θάνος Βλαστός (Συγκοινωνιολόγος-Πολεοδόμος-Ειδικός Σύμβουλος κυκλοφοριακής μελέτης), Παναγής Βοβός (Ηλεκτρολόγος Μηχανικός-Ειδικός Σύμβουλος ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης), Αλκιβιάδης Οικονομίδης (Αρχιτέκτων Μηχανικός-Ειδικός Σύμβουλος περιβαλλοντικής μελέτης) Καλλιόπη Ραδόγλου (Δασολόγος-Ειδικός Σύμβουλος διαχείρισης περιβαλλοντικής μελέτης), Δημήτρης Παπάζογλου (Φυσικός-Ειδικός Σύμβουλος Τεχνολογίας Υλικών), Έρση Λαβαρη (Ειδικός Σύμβουλος-Αρχαιολόγος).

Διοργανώτρια αρχή του Διαγωνισμού είναι ο ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ και αρμόδια υπηρεσία διεξαγωγής του Διαγωνισμού είναι η Διεύθυνση τεχνικών Έργων & Μελετών του Δήμου.

Αντικείμενο και Σκοπός του Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Προσχεδίων

Το αντικείμενο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού προσχεδίων αφορά στην ευρύτερη ανατολική περιοχή (εντός του κηρυγμένου – οριοθετημένου αρχαιολογικού χώρου) της πόλης του Ηρακλείου και πλησίον των ενετικών τειχών συνολικής έκτασης 53.000,00 τ.μ. Η περιοχή μελέτης επικεντρώνεται στην αναμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας και στη σύνδεσή της με τις πλατείες Δασκαλογιάννη, Αρχαιολογικού Μουσείου και Ν. Καζαντζάκη, καθώς επίσης και την ανάπλαση των οδών Δούκος Μποφώρ, τμήμα της Λ. Δημοκρατίας και της Λ. Ικάρου, δρόμοι που οριοθετούν την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής εισόδου στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Ο ήπιος εξωραϊσμός της πλατείας Ελευθερίας που έχει προαναγγείλει ο Δήμος Ηρακλείου διαφέρει από τον Πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που έχει προκηρύξει. Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, όπως τον χαρακτηρίζει κι ο Δήμος Ηρακλείου, είναι το μακροπρόθεσμο πλάνο σύμφωνα με τον οποίο όλη η εικόνα της περιοχής μελέτης θα αναθεωρηθεί εν τέλει με βάση το αποτέλεσμά του.

Κριτική επιτροπή Διαγωνισμού

• ΣΑΚΑΝΤΑΜΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (Αρχιτέκτων Μηχανικός, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ),
• ΔΙΓΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Ελεύθερος επαγγελματίας),
• ΚΟΚΚΙΝΙΔΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Ελεύθερος επαγγελματίας),
• ΚΟΥΝΤΑΝΤΟΥ ΟΛΓΑ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Αναπληρωματικό μέλος, υπάλληλος της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων & Μελετών),
• ΝΤΑΦΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, επιλαχόν μέλος, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ).