Παρά τα οφέλη της νέας γραμμής μετρό για την πόλη και τους κατοίκους της, η απόφαση για τη χωροθέτηση του νέου σταθμού μετρό στην πλατεία Εξαρχείων προξένησε αντιδράσεις της τοπικής κοινότητας. Συνακόλουθα, βασικός στόχος της πρότασης από την ομάδα των: Ελένη Κουμπλή-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Ματθαίος Παπαβασιλείου-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Διονύσιος Μαυροτάς-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Σωτήριος Λιάρος-Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός, είναι η αναμέτρηση με την κριτική των πλέον προβαλλόμενων λόγων της αντίδρασης για την αστική ανάπλαση της πλατείας: την κοπή των δένδρων και την ενδεχόμενη μετατροπή της από δημόσιο χώρο συνάντησης αποκλειστικά σε χώρο κίνησης. Στο πλαίσιο αυτό, η πρόταση στηρίχθηκε αφενός στην προσεκτική καταγραφή των δέντρων και αφετέρου στην ανασυγκρότηση της ιστορικής αθηναϊκής πλατείας σε χώρο που θα μπορούσε να φιλοξενεί αυθόρμητες ή προγραμματισμένες δραστηριότητες σε συνθήκες άνεσης, καθώς και τις ανοιχτές συνελεύσεις της περιοχής, εκτός από την εξυπηρέτηση του νέου σταθμού.
-κείμενο από τους δημιουργούς
Πρώτη συνθετική αρχή της πρότασης για την ανάδειξη της ταυτότητας της πλατείας είναι η σύνδεση με την ιστορία, τη συλλογική μνήμη και την ατμόσφαιρα του τόπου. Mε την διευθέτηση των κινήσεων προτείνονται δύο χώροι στάσης εκατέρωθεν του σημείου εισόδου του μετρό, η θέση του οποίου διατηρήθηκε σεβόμενη την οδηγία του αγωνοθέτη για την διατήρηση της, που προβλήθηκε μάλιστα ως μη διαπραγματεύσιμη.
Ανασυγκροτώντας το πλάτωμα των ανοικτών συνελεύσεων της πλατείας προτείνεται το αμφιθέατρο στο κάτω μέρος της πλατείας που συγκροτείται από έναν γεωμετρικό χειρισμό – μια καμπύλη με τρεις κερκίδες από εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα και αποκτά το απαραίτητο βάθος από μια βύθιση 60 εκ. από την Θεμιστοκλέους προς τις κερκίδες. Η περιοχή μπροστά στις κερκίδες διαστρώνεται με πατημένο χώμα και τοποθετούνται 14 υδάτινοι πίδακες που θα λειτουργούν τους θερινούς μήνες συμβάλλοντας στον δροσισμό της περιοχής στάσης.
Η δεύτερη στάση βρίσκεται στο πάνω όριο της πλατείας και συγκροτείται από ένα μικρό τριγωνικό ανασήκωμα 90 εκ. με πατημένο χώμα προσανατολισμένο προς την οδό Στουρνάρη. Οριοθετείται στις δύο του πλευρές με μια συνεχόμενη κερκίδα από οπλισμένο σκυρόδεμα. Το σύστημα στάσης έχει δύο όψεις με καθίσματα προς την Στουρνάρη και ένα συνεχόμενο κάθισμα προς την έξοδο του μετρό και προς την Θεμιστοκλέους που θα μπορεί να συγκροτεί το σημείο συνάντησης (meeting point) για την στάση του metro.
Η δεύτερη συνθετική αρχή είναι η ανταπόκριση στην σύγχρονη επιταγή της βιωσιμότητας, μέσω της άρθρωσης χωρικών απαντήσεων στις πολλαπλές οικολογικές και κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις της εποχής μας. Η επίτευξη του στόχου επιτυγχάνεται με:
- συστηματική εφαρμογή υλικών δαπεδόστρωσης με ενσωμάτωση τόσο ψυχρών υλικών (cool materials) όσο και «φωτοκαταλυτικών υλικών» που συντελούν στην αποδόμηση των αερίων κυκλοφοριακών ρύπων.
- ανωκύκλωση (up–cycling) των αποβλήτων με αξιοποίηση κατ’ελάχιστο 80% ανακυκλωμένα απόβλητα της κατεδάφισης σε αντικατάσταση των φυσικών λατομικών αδρανών.
- χρήση υδάτινων στοιχείων.
- Διαχείριση των υδάτων – προστασία από τα πλημμυρικά φαινόμενα με χρήση εκτεταμένων υδατοπερατών επιφανειών.
- Διευκόλυνση των επισκευών ΟΚΩ με άρση κατά το δυνατόν περισσότερο των καθαιρέσεων: όλες οι υπόλοιπες δαπεδοστρώσεις γίνονται με δομικά υλικά τοποθετημένα εν ξηρώ που από-συναρμολογούνται και επανασυναρμολογούνται μετά την επισκευή.
- Ευφυή Αστικά Συστήματα – διαχείριση ενέργειας – παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταικά στην οροφή στου στεγάστρου του σταθμού.
Λόγω της περιορισμένης απόστασης μεταξύ της πλάκας του σταθμού και της τελικής στάθμης της πλατείας (<1μ σε μεγάλο μέρος της πλατείας) που περιορίζει την τοποθέτηση και ανάπτυξη μεγάλων δέντρων προτείνεται η μεταφύτευση δένδρων σε δοχεία, ώστε να εξασφαλίζεται ο απαραίτητος χώρος για την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των δέντρων.
Τέλος, η τρίτη αρχή της πρότασης συνδέεται με την συμπεριληπτικότητα και την ισότιμη πρόσβαση όλων των ομάδων χρηστών στο δημόσιο χώρο. Η εισαγωγή σταθμού μετρό στην πλατεία Εξαρχείων δίνει την δυνατότητα της αναθεώρησης της προσβασιμότητας της ευρύτερης περιοχής με έμφαση στα ΜΜΜ και περιορισμό της κίνησης των αυτοκινήτων. Προτείνεται η ανύψωση του δρόμου στο ύψος του πεζοδρομίου και μείωση του πλάτους του οδοστρώματος σε 3.5μ αποδίδοντας το υπόλοιπο πλάτος του δρόμου στην συγκρότηση πεζοδρομίων με ελάχιστο πλάτος 1.65μ. Η ανύψωση του οδοστρώματος προτείνεται στην οδό Αραχώβης από την διασταύρωση με την οδό Εμμ. Μπενάκη, καθώς και στα τμήματα των οδών Στουρνάρη και Σπ. Τρικούπη που συνορεύουν με την πλατεία. Η πλατεία παύει να αποτελεί μια νησίδα στον ιστό, όπου σήμερα κυριαρχεί η κυκλοφορία και η στάση του αυτοκινήτου και αποκαλύπτεται ένας μεγάλος Δημόσιος χώρος που αποδίδεται με προτεραιότητα στους πεζούς.
Στοιχεία έργου
Τυπος έργου: «Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου και της ευρύτερης περιοχής του νέου σταθμού Μετρό Εξάρχεια»
Διοργανώτρια Αρχή: Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.
Βραβεύσεις: Έπαινος (δεν απονεμήθηκαν Β΄και Γ΄ βραβεία)
Ομάδα Μελέτης: Ελένη Κουμπλή-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Ματθαίος Παπαβασιλείου-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Διονύσιος Μαυροτάς-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Σωτήριος Λιάρος-Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός
Ομάδα Συνεργατών: Σωτήριος Ρόδης-Πολιτικός Μηχανικός, Σπυρίδων Τίγκας-Μηχανολόγος Μηχανικός, Αναστάσιος Σταμάτογλου-Πολιτικός Μηχανικός, Ειρήνη-Σπυριδούλα, Στανωτά-Γεωλόγος & Γεωπεριβαλλοντολόγος, Ιωάννης Χαλκιάς-Γεωπόνος, Βάλια Χούλη-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Ορέστης Πρόνιος-σπουδαστής Αρχιτεκτονικής
Despite the benefits of the new metro line for the city and its residents, the decision to locate the new metro station in Exarcheia Square provoked reactions from the local community. Consequently, the main objective of the proposal is to confront the criticism of the most prominent reasons for the reaction to the urban regeneration of the square: the felling of trees and its possible transformation from a public meeting place exclusively into a traversal space. In this context, the proposal was based on the one hand, on the careful recording of the trees and, on the other hand, on the reconstruction of the historic Athenian square into a space that could host spontaneous or planned activities in comfortable conditions, as well as the open assemblies of the area, in addition to serving the new station.
-text by the authors
The first design principle of the proposal in order highlight the identity of the square is the connection with the history, the collective memory and the atmosphere of the place. With the arrangement of movements, two stopping areas are proposed on either side of the metro entry point, the position of which was maintained respecting the organisers’ directive to maintain it, which was even claimed as non-negotiable.
Reconstructing the area of the open assemblies of the square, the amphitheater at the lower part of the square is proposed, which consists of a geometry-curve with three tiers of exposed reinforced concrete and acquires the necessary depth from a sinking of 60 cm. from Themistokleous to the stands. The area in front of the stands is paved with beaten earth and 14 water jets are placed that will operate during the summer months contributing to the cooling of the surrounding area.
The second stop is located at the upper boundary of the square and consists of a small triangular lift of 90 cm. with beaten earth oriented towards Stournari Street. It is bounded on both sides by a continuous reinforced concrete stand. The resting area has two sides with seats to Stournari and a continuous seat to the metro exit and to Themistokleous that can constitute the meeting point for the metro station.
The second design principle is to respond to the contemporary imperative of sustainability, through articulating spatial responses to the ecological and socio-economic challenges of our time. This is achieved by:
- application of flooring materials incorporating both cool materials as well as “photocatalytic materials” that contribute to the degradation of gaseous pollutants.
- up-cycling of waste with recovery of at least 80% demolition waste in place of natural quarrying aggregates.
- use of water elements.
- Water management – flood protection by use of extensive permeable surfaces.
- Facilitation of (Public Utility Infrastructure) repairs by removing as far as possible the demolitions: All other flooring is done by placing materials dry-mounted enabling them to be disassembled and reassembled after repair.
- Smart Urban Systems – energy management – energy production from solar panels on the roof of the station’s entrance shed.
Due to the limited distance between the station’s slab and the final level of the square (<1m in a large part of the square) that limits the placement and growth of large trees, it is suggested to transplant trees into planters/containers to ensure the necessary space for the development of the root system of trees.
Finally, the third principle of the proposal relates to inclusiveness and equality of access to public space for all user groups. The introduction of a metro station in Exarcheia Square gives the opportunity to review the accessibility of the wider area with emphasis on public transport and restriction of car traffic. It is proposed to raise the road to the level of the pavement and reduce the width of the road to 3.5m, attributing the remaining width of the road to the formation of sidewalks with a minimum width of 1.65m. The elevation of the pavement is proposed on Arachovis Street from the intersection with Em.Benaki Street., as well as in the sections of Stournari and Sp. Trikoupi adjacent to the square. The square ceases to be an isolated space dominated by car traffic and a large public space is revealed that gives priority to pedestrians.
Facts & Credits
Typology: Open architectural ideas competition “Architectural Design Competition for the renovation of the common space and the wider area of the New Exarcheia Metro Station”
Organiser: Athens Anaplasis S.A.
Awards: Honorable Mention (2nd and 3rd prizes not awarded)
Design Team: Eleni Kourbali-Architect Engineer, Mattheos Papavasiliou-Architect Engineer, Dionisios Mavrotas-Architect Engineer, Sotirios Liaros-Rural, Surveying and Geoinformatics Engineer
Collaborators: Sotirios Rodis-Civil Engineer, Spiridon Tigkas-Mechanical Engineer, Anastasios Stamatoglou-Civil Engineer, Irini Spiridoula Stanota-Geologist & Geoenvironmentalist, Ioannis Chalkias-Agriculturist, Valia Chouli-Architect Engineer, Orestis Pronios-Architecture student
READ ALSO: Έπαινος στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου και της ευρύτερης περιοχής του Νέου Σταθμού Μετρό Εξάρχεια | Πάνος Δραγώνας, Αγάπη Πρωίμου