Πρόταση για τον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου και της ευρύτερης περιοχής του Νέου Σταθμού Μετρό Κυψέλη | Δ. Ζούπας, Α. Χελιδώνη, Σ. Παντελιά, Ι. Ευμολπίδης, Γ. Παπασταματίου

Πόταμι ανθρώπων. Πρόθεση της πρότασης είναι να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία της κατασκευής σταθμού ΜΕΤΡΟ, στην πλατεία Κυψέλης, ώστε να αναφερθεί στη γεωγραφική και κοινωνική ιστορία της πόλης, και να υποδείξει τρεις ουσιώδεις αναφορές. Η πρώτη αναφορά της πρότασης που παρουσιάζεται, παραπέμπει στη γεωγραφική ιστορία: του ρέματος Λεβίδη, όπου διέρρεε τη σημερινή οδό Φωκίωνος Νέγρη, κατά τον άξονά της. Το ρέμα καλύφθηκε, κρυμμένο στα έγκατα της πόλης, ακολουθώντας τη σκοτεινή μοίρα των περισσότερων φυσικών υδάτινων φορέων της μητροπολιτικής περιοχής της πρωτεύουσας. Στην πρόταση που παρουσιάζεται, η αναφορά στο ρέμα επισημαίνεται στην επιφάνεια της νέας διαμόρφωσης της πλατείας, χαρίζοντας στη ροή κίνησης των κατοίκων της πόλης, τις γραμμές που υπενθυμίζουν τη ροή υπόγειων υδάτων.

Η δεύτερη αναφορά της πρότασης παραπέμπει τόσο σε φυσικές απαιτήσεις όσο και στην περιβαλλοντική μας εγρήγορση. Αναφέρεται στην προσπάθεια διατήρησης της υπάρχουσας αστικής φύτευσης, και το κυριότερο στην ενίσχυση της φυσικής εικόνας του χώρου. Προτείνεται η ανάπλαση τμημάτων με εκτενή εδαφοκάλυψη και περιοχών με χαμηλή θαμνώδη φύτευση αρωματικών κατά προτίμηση φυτών. Ακόμη η πλαισίωση με υψηλή φύτευση δένδρων, ιδιαίτερα περιμετρικά στον χώρο ή σε σημεία χρήσης, όπου απαιτείται φυσική σκίαση.

Η τρίτη βασική αναφορά της πρότασης αναφέρεται στην κοινωνική – πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής, στην οποία το παρελθόν της αστικής οικιστικής ποιότητας και αναψυχής, οφείλει να συσχετιστεί με νέα πολύ-πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ενσωματώνοντας επιπλέον, στο μέλλον, τη νέα πραγματικότητα του σταθμού ΜΕΤΡΟ. Συνθέτοντας δηλαδή το εγγεγραμμένο στην αστική μνήμη παρελθόν με το σήμερα και προβάλλοντας δυναμικά τον νέο κοινωνικό – πολιτισμικό χαρακτήρα της περιοχή – τα χαρακτηριστικά μιας πόλης πολυεθνοτικής με χαρακτηριστικά ανεκτικότητας και αποδοχής της διαφορετικότητας.

Η νέα πλατεία Κυψέλης «σχίζεται» συνθετικά, ώστε να αναδειχθεί το ρέμα που χάθηκε, μετασχηματίζοντάς το «ποτάμι» του νερού σε «ποτάμι ανθρώπων». Τονίζοντας δηλαδή την αναμενομένη έντονη κινητικότητα, λόγω της λειτουργίας του ΜΕΤΡΟ και το «κοινωνικό ποτάμι» των πολυπολιτισμικών χρωμάτων. Την άμεση αναφορά στην αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών κοινοτήτων, ανεξάρτητα από το φύλο, το χρώμα και εθνικότητα.

Μετασχηματίζεται επομένως ο «ποταμός», σε «ποτάμι αστικής μνήμης», «ποτάμι νέων αισθήσεων» και «ποτάμι κοινωνικότητας». Στα θεωρητικά, ίχνη του πρώην ρέματος Λεβίδη η πρόταση οριοθετεί την σύγχρονη κοίτη του ποταμού των ανθρώπων που θα παραλάβει τόσο τον όγκο των επιβατών του Μετρό, όσο και την ροή των κατοίκων της Άνω Κυψέλης που διαμέσου της Πλατείας θα καταλήξει στην Φωκίωνος Νέγρη.

Η έκταση και σημασία της τελευταίας  σαν πνεύμονας πρασίνου και παραδοσιακός χώρος κοινωνικής έκφρασης είναι τέτοιες που αυτομάτως καθιστούν τον σχεδιασμό της Πλατείας «δέσμιο» μιας οργανικής σχέσης με την Φωκίωνος. Η αντίληψη της πρότασης μας είναι πως η πλατεία οφείλει να ενσωματωθεί μέσα στο δίκτυο της Φωκίωνος χωρίς να χάσει εντελώς την αυτοτέλεια της. Η αναφορά στον ποταμό διατυπώνει εξάλλου μια σχέση διάχυσης του ενός χώρου μέσα στον άλλο, αφήνοντας υπόνοιες ότι η προτεινόμενη σχεδιαστική προσέγγισή θα μπορούσε μελλοντικά να επεκταθεί αναμορφώνοντας εντέλει και τμήμα του πεζοδρόμου της Φωκίωνος. 

Στα επιμέρους στοιχεία της σχεδιαστικής πρότασης, τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του προτεινόμενου «ποταμού» ποικίλουν ανάλογα με την επιθυμητή – εκτιμώμενη ροή του κόσμου, ενώ η έμμεση σχεδιαστική αναφορά στην φυσική γεωμορφολογία και φυσική ιστορία του τόπου επεκτείνεται και στα πλευρικά όρια της κοίτης – τις δύο «όχθες» του ποταμού καθώς και στην επιλογή και διαμόρφωση των φυτεύσεων. 

Η αναφορά εντέλει στη έννοια του ποταμού είναι πολύ-επίπεδη και χρησιμοποιείται άλλοτε εννοιολογικά και άλλοτε σχεδιαστικά. Στον πυρήνα της σύνθεσης κυριαρχεί η έννοια της ροής –  κοινού, γεωγραφικής και κοινωνικής ιστορίας – και η αντίληψη του δημόσιου χώρου σαν ένα δυναμικό εξελισσόμενο τοπίο σε αντιπαραβολή με άλλα στατικά μοντέλα. Είναι μια Πλατεία για την Κυψέλη και όχι μια πλατεία στην Κυψέλη, αναγνωρίζοντας την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πόλης και τους συνεχείς κοινωνικούς μετασχηματισμούς των τελευταίων δεκαετιών.

Σχέδια

Στοιχεία έργου

Τυπολογία: ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ «Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών για την ανάπλαση του κοινόχρηστου χώρου και της ευρύτερης περιοχής του νέου σταθμού Μετρό ΚΥΨΕΛΗ»

Διοργανώτρια Αρχή: ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΘΗΝΑ Α.Ε.

Ομάδα Μελέτης:

Δημήτριος Ζούπας-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Οval studio
Αικατερίνη Χελιδώνη-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Αrsis Αrc
Στέλλα Παντελιά-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Stella Pantelia
Ιωάννης Ευμολπίδης-Αρχιτέκτων Μηχανικός Χωροταξίας Πολεοδομίας και περιφερειακής ανάπτυξης
Γεώργιος Παπασταματίου-Τοπογράφος Μηχανικός, Συγκοινωνιολόγος

Ομάδα Συνεργατών: Γεώργιος Ζούπας-Αρχιτέκτων Μηχανικός, Σπυριδούλα Τσαπατσάρη-Πολιτικός Μηχανικός, Αναστάσιος-Δαμιανός Μαΐστρος-Ηλεκτρολόγος Μηχανολόγος Μηχανικός, Ζωή Λαδά-Μηχανικός Υδραυλικών Έργων, Ευγενία Λαγκαδινού-Περιβαλλοντολόγος, Εύα Παπαδημητρίου-Γεωπόνος, Ελένη Βλαχογιάννη-Καθηγήτρια ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Μωραΐτης-Καθηγητής ΕΜΠ, Ανδρόνικος Πετίδης-Φοιτητής αρχιτεκτονικής, Λευτέρης Σακκούλας-Φοιτητής αρχιτεκτονικής, Μαριάνθη Κρούσκου-Φοιτήτρια αρχιτεκτονικής

Τοποθεσία: Kυψέλη, Αθήνα, Ελλάδα

Κείμενο: από την αρχιτεκτονική ομάδα