ΕΣΩ 2024: "DOWN TO EARTH" // 'Mining Matter': Αρετή Μαρκοπούλου - Architect & Urban Technologist Academic Director, IAAC

Ένα από τα πεδία εργασίας της Αρετής Μαρκοπούλου αποτελεί η υλική ισορροπία της γης. Σύμφωνα με την ίδια, το 2020 υπήρξε η χρονιά όπου το συνολικό βάρος των ανρωπογενών υλικών (μπετόν, τούβλα, μέταλλο), ξεπέρασε παγκοσμίως το βάρος όλης της ζωής της γή, της χλωρίδας και της πανίδας δηλαδή. Η αυξηση της μάζας των ανρθωπογενών υλικών, που περιλαμβάνει και τα απόβλητα, προβλέπεται να είναι εκθετική. Είναι πλέον επιβεβλημένο, οι νέες κατασκευές που είναι απαραίτητες για την κάλυψη των αναγκών του αυξανόμενου παγκόσμιου πλυθησμού, να γίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο ενσωματωμένος συνολικός άνθρακας και να περιοριστεί η εξαγωγή υλικών και φυσικών πόρων.

Με ποιον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο;

“Μπορούμε να στρέψουμε την προσοχή μας στην ανθρωπόσφαιρα ως πηγή επεξεργασμένων αγαθών, αντί απλώς ως προορισμό επεξεργασμένων αγαθών; Τότε ίσως έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε τα γραμμικά πρότυπα κατασκευής”. 

Η έννοια της “αστικής εξόρυξης” -urban mining”, παροτρύνει την εκμετάλλευση του αποθέματος υλικών που εντοπίζονται στα αστικά σύνολα. Οι πόλεις εμπεριέχουν τόνουν υλικών τα οποία θα μπρούσαν να προσφερθούν προς επανάχρηση. Τέτοια είναι απόβλητα κατασκευής ή κατεδαφίσεων έως και οργανικά γεωργικά απόβλητα. “Πρέπει να καταλάβουμε ότι είμαστε περιτριγυρισμένοι από αξία“.

“Σε αυτό το πλαίσιο, τα απόβλητα μας μπορούν να μετατραπούν στα μελλοντικά οικοδομικά υλικά μας”.

Ένα από τα ερευνητικά προγράμματα που είναι επικεφαλής η Αρετή Μαρκοπούλου στο IAAC της Βαρκελώνης, έχει αυτόν ακριβώς το στόχο. Αρχικά επικεντρώνονται στα απόβλητα κατεδαφίσεων και κατασκευών. “Συγκεκριμένα τα απορρίματα από τούβλα και κεραμικά στην Ισπανία μετράνε 10.000.000 τόνους ετησίως που καταλήγουν σε χωματερές“. Έτσι, στο συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα γίνεται χρήση κονιοποιήμενων τούβλων από κατεδαφίσεις με σκοπό τη δημιουργία ενός νέου βιώσιμου και ανακυκλώσιμου “γεωπολυμερούς”, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην αρχιτεκτονική και την κατασκευή. 

“Η τεχνική που αναπτύξαμε με ερευνητές και φοιτητές επιτρέπει τη δημιουργία νέων πλακιδίων, δεμένων με το ίδιο το υλικό. Χωρίς δηλαδή την ανάγκη τσιμέντου ή αλλου συνδετικού υλικού, που αποτελεί το κυριαρχο πρόβλημα στην ανακύκλωση. Μελετούμε την εφαρμογή αυτών των υλικών σε προσόψεις κτιρίων, καθώς και τις δυνατότητες της τρισδιάστατης εκτύπωσης για μαζικά προσαρμοσμένα δομικά στοιχεία”. 

Έπειτα η Αρετή Μαρκοπούλου αναφέρθηκε λεπτομερώς στα “γεωργικά απορρίματα” που περιλαμβάνουν υλικά όπως το “βιοκάρβουνο” -“biochar”-. Πρόκεται ουσιαστικά για ένα στερεό υλικό που αποτελείται κυρίως από απομονωμένο άνθρακα. 

“Εδώ μελετούμε το σχεδιασμό και την κατασκευή δομικών στοιχείων όπως υποστυλώματα, δοκοί και δομικοί τοίχοι, αποτελούμενα είτε από 100% βιοκάρβουνο, είτε σε συνδυασμό με ανακυκλωμένο σκυρόδεμα, με στόχο την επίτευξη κτιρίων που είναι κατασκευασμένα από CO₂, αντί να το εκπέμπουν. Δοκιμάζουμε διαφορετικές κατασκευαστικές μεθόοδυς όπως χύτευση ή τρισδιάστατη εκτύπωση”.

Σύφωνα με την Α. Μαρκοπούλου, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της έρευνας είναι ότι το βιοκάρβουνο αποτελεί εξαιρετικό λίπασμα. Εδώ λοιπόν δίνεται η δυνατότητα κατασκευής κτιρίων “αρνητικού άνθρακα, μέρος των οποίων μπορούν να επιστρέψουν στο έδαφος και να το τροφοδοτήσουν αυξάνοντας τη γεωργική παραγωγή“.

Ένα ακόμα σημείο στο οποίο εστίασε η Α. Μαρκοπούλου κατα την ομιλία της ήταν η χρήση υλικών που προέρχονται από την ίδια τη φύση, όπως ο άργυλος ή το χώμα. Οπως επισημαίνει η δόμηση με πυλό είναι σημαντικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής παραγωγής εδω και αιώνες. 

“Σε ένα από τα ερευνητικά προγράμματα στο IAAC μελετούμε τη δόμηση με πυλό και τη βελτιώνουμε τεχνολογικά για να κατασκευάσουμε οικονομικές και κυκλικές κατοικίες. Το υλικό που χρησιμοποιούμε δεν απαιτεί θερμική επεξεργασία, είναι βιοδασπώμενο, βρίσκεται τοπικά στον εκάστοτε χώρο κατασκευής”. 

Τέτοια υλικά κατασκευής, λόγω της έλλειψης θερμικής επεξεργασίας προσφέρονται προς άμεση επανάχρηση. Με το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα έχουν δημιουργηθεί prototypes όπως ένα περίπτερο, χτισμένο real time εντός τεσσάρων ημερών στη Βαρκελώνη, αλλά και μικρότερα με σκοπό τον έλεγχο της θερμικής και δομικής απόδοσης τέτοιων κατασκευών. 

Σχετικά με το απόθεμα υλικών στα υπάρχοντα κτίρια η Αρετή Μαρκοπούλου μας μίλησε για το πρόγραμμα “Robotics and advanced constructions” του ΙΑΑC, όπου μελετάται η αυτοματοποίηση της καταγραφής υλικών σε κτίρια που προορίζονται για κατεδάφιση ή ανακαίνιση. Με τη χρήση ρομπότ, σκανάρονται και σαρώνονται τα δομικά στοιχεία  των κτιρίων, κι έτσι δημιουργόυνται “ψηφιακές βιβλιοθήκες υλικών” που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν.  Έτσι δημιουργείται το ερώτημα: “Μπορούμε να εισάγουμε νέα κριτήρια αξιολόγησης για τα κτίρια, όπως για παράδειγμα “διαβατήρια υλικών”, όπου θα περιγράφεται η υλική αξία ενός κτιρίου μετά το τέλος του κύκλου ζωής του”; 

Την προσπάθεια αυτή έρχεται να βοηθήσει και να ενισχύσει το “City Material Library”. Πρόκειται για ένα project όπου χρησιμοποιούνται “μη δομημένα δεδομένα” από το “open street view, και χωρίς να βρεθούμε στα κτίρια, όπως στο προηγούμενο project, μπορούμε να αναλύσουμε, να εκτιμήσουμε να σκανάρουμε τα υλικά των προσόψεων, αλλά και την ποσότητα και την κατάστασή τους“. 

Η εφαρμογή αυτή γίνεται πλέον ένα εργαλείο που μπορεί να επεκταθεί σε πολλές πόλεις, εκδημοκρατίζοντας με αυτόν τον τρόπο την πρόσβαση σε δεδομένα, ακόμα και σε περιοχές με λιγότερο προσβάσιμα ανοιχτά δεδομένα. Ταυτόχρονα τοπικοί φορείς θα μπορούν πια να εφαρμόσουν πολιτικές και πρακτικές για την κυκλική κατασκευή, βασισμένοι σε πληροφορίες. 

“Ας φανταστούε τις πόλεις μας ως απέραντες αποθήκες πολίτιμων πόρων, ως τεράστια ορυχεία, ας αλλάξουμε την προοπτική μας από την έλλειψη στην αφθονία. Αυτή η αλλαγή πρίσματος, όχι μόνο μπορεί να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα απόβλητα, αλλά κυριώς τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να οραματιστούμε, να σχεδιάσουμε, και να κτίσουμε το μέλλον μας”. 

Διαβάστε περισσότερα για την ημερίδα ΕΣΩ 2024, ‘Down To Earth’: ο ρόλος της αρχιτεκτονικής στο Νέο Κλιματικό Καθεστώς, εδώ!