Στη μεταπανδημική εποχή, οι συσχετισμοί δυνάμεων στο αστικό τοπίο της ευρύτερης μητροπολιτικής Αθήνας μετασχηματίζονται γοργά. Tο κτηριακό απόθεμα του αθηναϊκού κέντρου αποτελούμενο, πλειοψηφικά, από πολυκατοικίες κατασκευασμένες τις δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80, με το οικοδομικό σύστημα της αντιπαροχής, ανακαινίζεται μαζικά απαντώντας στις νέες ανάγκες στέγασης που μιλούν για πολυπολιτισμικοτήτα και εκσυγχρονισμό.
Αρχιτεκτόνισσες και αρχιτέκτονες της νέας γενιάς καλούνται να δώσουν απαντήσεις στα σύνθετα ζητήματα κατοίκησης της ελληνικής πόλης μέσω της αρχιτεκτονικής τους πρακτικής αλλά και μέσα από μια σειρά θεωρητικών αναζητήσεων. Την δική της οπτική παραθέτει η αρχιτέκτονας Νεφέλη Παπαναγιώτου, ιδρύτρια του Nefelia studio, με την ανακαίνιση του διαμερίσματος στην Πλατεία Βαρνάβα στο Παγκράτι, στο κέντρο της Αθήνας, για ένα ζευγάρι από την Ιταλία.
-γράφει η Μελίνα Αρβανίτη-Πολλάτου
Οι γειτονιές του κέντρου της Αθήνας αλλάζουν φυσιογνωμία και ταυτότητα, σε δυσανάλογα μικρό χρονικό διάστημα, καθώς οι εξελίξεις στην αγορά ακινήτων οδηγούν σε μετακινήσεις πληθυσμών και αλλάξουν ριζικά το προφίλ των κατοίκων κάθε περιοχής. Ψηφιακοί νομάδες, τουρίστες και επενδυτικές εταιρείες κάνουν αισθητή την παρουσία τους στις γειτονιές, διαταράσσοντας τις καθημερινές ισορροπίες και σχέσεις μεταξύ των κατοίκων που δίνουν, παραδοσιακά, κοινωνική συνοχή στον αστικό ιστό και χαρακτηριστικές ποιότητες στη κατοίκηση.
Απουσία γενικού ρυθμιστικού σχεδίου για τις πολιτικές στέγασης, το τοπικό συγκρούεται με το υπερτοπικό και το παγκόσμιο δημιουργώντας ρηγματώσεις και ασυμφωνίες εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει επικοινωνία και διάλογος με σκοπό την συμπεριληπτική συνύπαρξη και ενσωμάτωση.
Από την κλίμακα της πόλης μέχρι την κλίμακα του διαμερίσματος, η πολεοδομική και αρχιτεκτονική κοινότητα καλείται να λειτουργήσει ενωτικά, με διορατικότητα και ενσυναίσθηση, συζητώντας τη σχέση κατοίκησης – ιδιοκτησίας με χωρικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς όρους.
Πως διασφαλίζεται η ομαλή ένταξη των νέων κατοίκων στις γειτονιές με αρχιτεκτονικούς όρους;
Πως συστήνεται η αθηναϊκή πολυκατοικία σε όσες και όσους δεν την γνωρίζουν;
Ποια είναι η σημασία της διατήρησης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της μαστορικής τέχνης που έπλασε το οικιστικό τοπίο των μεγάλων ελληνικών πόλεων;
Ποιες είναι οι σημασιοδοτήσεις που φέρει το δάπεδο ψαροκόκαλο και ποιες το μωσαϊκό;
Τι έχει να μάθει η Αθήνα από τα εναλλακτικά μοντέλα κατοίκησης του εξωτερικού με κυρίαρχο αυτό της Βαρκελώνης;
—
Μια μεταμοντέρνα ανάγνωση του ύστερου αθηναϊκού μοντερνισμού, με μπόλικη δόση ιταλικού ταπεραμέντου, γέννησε το The Italian Job από την αρχιτέκτονα Νεφέλη Παπαναγιώτου, ιδρύτρια του Nefelia studio.
Ένα τυπικό ρετιρέ 5ου ορόφου, αρχικής κατασκευής της δεκαετίας του ’70, σε μεσοαστική πολυκατοικία του Παγκρατίου γίνεται το ορμητήριο ενός ζεύγους από την Ιταλία με βασικό πρόταγμα την ανάγκη για αυθεντικότητα και εκσυγχρονισμό. Η αρχική διαμερισματοποίηση του χώρου διαφοροποιείται σημαντικά, εσωτερικές τοιχοποιίες καταργούνται και οι επιμέρους λειτουργίες του κατοικείν αναδιανέμονται σε επίπεδο κάτοψης.
Το σαλόνι, η τραπεζαρία και η κουζίνα συνυπάρχουν σε έναν ενιαίο χώρο, ανοιχτής κάτοψης, μαζί με έναν δεύτερο χώρο χαλάρωσης – ύπνου για τις κόρες του ζευγαριού, φίλους ή επισκέπτες. Σήμα κατατεθέν του χώρου, η στατική δομή, από εμφανές σκυρόδεμα, αποκαλύπτεται, ως ένα σχετικά “ακανόνιστο” σύστημα από κολόνες και τοιχία, υπερθεματίζοντας την καινούργια, θερμή παλέτα χρωμάτων και υλικών, στις αποχρώσεις της καραμέλας.
Ίχνος μνήμης και οδηγός αφήγησης της γενεαλογίας του κτηρίου μέχρι σήμερα, ο φέρων σκελετός, απογυμνώνεται στην κατασκευαστική του ειλικρίνεια, φόρος τιμής στον ύστερο αθηναϊκό μοντερνισμό που γέννησε το κτίσμα.
Υλικά, που προϋπήρχαν στο διαμέρισμα, συντηρούνται και ανακυκλώνονται σε νέες θέσεις και χρήσεις.
Ο μαρμάρινος νεροχύτης επανατοποθετείται στη νέα χωροθέτηση της κουζίνας και συνδυάζεται με έναν εντυπωσιακό πάγκο από πράσινο μάρμαρο Τήνου, άμεση αναφορά στο υλικό επένδυσης της εισόδου της πολυκατοικίας. Τα αρχικά πόμολα του διαμερίσματος, από πόρτες και ιματιοθήκες, βρίσκουν νέα θέση στα ντουλάπια της κουζίνας ενώ τέσσερις νέες πόρτες, από ξυλεία ιρόκο, ανακυκλώνονται, από μια παλιά αποθήκη, και τοποθετούνται στο εσωτερικό του διαμερίσματος.
Οι διαφορετικοί τύποι δαπέδων καταργούνται και αντικαθίστανται από ένα ενιαίο ξύλινο πάτωμα που παραπέμπει άμεσα στο χαρακτηριστικό δάπεδο «ψαροκόκαλο» των διαμερισμάτων της εποχής. Το κυρίως μπάνιο επενδύεται από λευκό μάρμαρο, με έντονα γκρι νερά, ενώ μια μαύρη μεταλλική κατασκευή, ειδικά σχεδιασμένη από την αρχιτέκτονα, διαμορφώνει το κουβούκλιο του ντουζ σε συνδυασμό με δύο κατακόρυφα πανέλα από ματ γυαλί τύπου βίντατζ, μια ακόμη σαφής αναφορά στη δεκαετία του ’70. Το μικρό wc βυθίζεται σε μια σκούρα πράσινη κυπαρισσί απόχρωση, με λευκά είδη υγιεινής, προσφέροντας μια αίσθηση απομόνωσης και βάθους.
Δεδομένου του καλλιτεχνικού ταπεραμέντου των ιδιοκτητών, η χρωματική παλέτα και η κινητή επίπλωση του διαμερίσματος αποκτά βαρύνουσα σημασία. Φωτεινές αποχρώσεις συναντούν μια επιλογή ιταλικών βιντατζ επίπλων στους βασικούς χώρους κατοίκησης που καταλήγουν στο μεγάλο ατού του διαμερίσματος: ένα ευρύχωρο γωνιακό μπαλκόνι που απολαμβάνει κόκκινες και ροζ ανταύγειες φωτός κάθε ηλιοβασίλεμα.
Αποδομώντας το μοντέρνο στα συστατικά του μέρη, η Νεφέλη Παπαναγιώτου επιχείρησε μια μεταδομιστική ανασύνθεση της κατοίκησης: ετερόκλητη, προκλητική, αμφιλεγόμενη, αντιφατική.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου The Italian Job
Τυπολογία Ανακαίνιση διαμερίσματος, Εσωτερικά, Οικιστικό
Τοποθεσία Παγκράτι, Αθήνα
Κατάσταση Ολοκληρωμένο
Αρχιτεκτονική μελέτη Νεφέλη Παπαναγιώτου – Nefelia studio
Φωτογραφία Γιώργης Γερόλυμπος
The Italian Job apartment renovation by architect Nefeli Papanagiotou, founder of Nefelia studio, resulted as a postmodern approach to late athenian modernism of 1970s.
-text by the architect
This was an ordinary mid-class penthouse of the 70’s located in Pangrati neighbourhood downtown Athens, with the architectural typology of the apartments of that class and era. It consisted of a front room with a sliding door opening to a bedroom, a corridor leading to one more bedroom, one bathroom with a storage overhead and a narrow kitchen at the other end of the social area.
Changing the plan was essential to the requirements of the clients, an Italian couple who love Greece and wanted a pied-a-terre to the city center.
They needed an open plan space, integrating living-dining and kitchen, consisting a second lounge area which could offer sleep when visited by their 2 daughters or friends. At first glance, the apartment was very bright, with all the spaces exiting to a large L shaped balcony, facing east-south, and also enjoying all the warm colors of the sunset.
The structural alterations included the demolition of all walls, and changing the positioning of various uses. So, the old wardrobe of the hallway turned into a WC and the new kitchen was placed at the adjacent wall of the original corridor. The smaller lounge area took the place of the bathroom and the original kitchen was inverted to the new bathroom.
When demolishing all walls, the original –somehow irregular- structural thought was revealed.
Serving the structural needs of the time, the contractors decided on different heights for beams. Slim columns as well as wide concrete walls were exposed so our decision was to highlight the original structure. Our thought to maintain the beauty of this apartment found common ground with the Italian clients who also wanted to celebrate the original features.
In all Athenian apartments of the 1970’s, one finds marble kitchen sinks, and so this one was polished and placed in the new kitchen. The original handles of the apartment were re-used and although the flooring was not consistent in the different rooms, we agreed with the clients to reproduce a continuous wooden floor in the classic herringbone pattern of the time. Also, the extensive use of green marble from the island of Tinos at the entrance of the building, was cherished at the kitchen’s countertop. In the bathroom, a custom designed black metal structure holds the vintage glass to separate the shower, and we decided on white marble for coating the walls. A careful search leaded to a 4-set of iroko wooden doors, that were found in an old warehouse, sanded and re-polished by hand. An extensive dialogue with the Italians was about colors. Coming from an art environment, they loved bright shades, that were incorporated in the apartment.
All furniture was shipped from Italy, celebrating the vintage style that was decided for their Greek residence.
Facts & Credits
Project title The Italian Job
Typology Apartment renovation, Interiors, Interior design, Residential
Location Pagrati, Athens
Status Completed
Architectural design Nefeli Papanagiotou – Nefelia studio
Photography Yiorgis Yerolymbos
READ ALSO: House with a garden in Sifnos island // by OFFICE MUTO