Λίγο πριν τη βράβευσή του στα φετινά Lifetime Achievement Awards, ανατρέχουμε στη ζωή του Δημήτρη Αντωνακάκη.
O Δημήτρης Αντωνακάκης, μαζί με τον Κυριάκο Κυριακίδη, τον Δημήτρη Φιλιππίδη και τη Ρένα Παπασπύρου βραβεύονται στα Archisearch Lifetime Achievement Awards 2023 από την Design Ambassador και το Archisearch, στο πλαίσιο της φετινής ΕΣΩ με γενικό τίτλο MULTIVERSE. Τα βραβεία που θα αποδοθούν για 5η χρόνια, αναδεικνύουν το έργο και την προσωπικότητα σπουδαίων ανθρώπων από το χώρο του σχεδιασμού και της αρχιτεκτονικής, όπως, σε προηγούμενες διοργανώσεις, ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, ο Γιάννης Βικέλας, ο Θεοδώσης Τάσιος, ο Γιάννης Τσεκλένης, η Σέβα Καρακώστα, η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη και η Νέλλα Γκόλαντα.
-γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Η προπώληση εισιτηρίων ξεκίνησε. Κλείστε τώρα τα εισιτήριά σας, εδώ!
Το χαμηλό προφίλ του, ένα εγγενές χαρακτηριστικό του που ξεπερνάει την προφανή έννοια της μετριοφροσύνης, δεν μπορεί να κρύψει τον μύθο που τον ακολουθεί.
Ο Δημήτρης Αντωνακάκης είναι η χαρακτηριστική περίπτωση του αρχιτέκτονα διανοούμενου. Από το 1958 εργάστηκε μαζί με τη σύζυγό του Σουζάνα Αντωνακάκη, επίσης αρχιτέκτονα. Μια τρανή περίπτωση συνεργασίας που από τη ζωή επεκτάθηκε και γονιμοποιήθηκε σε σημαίνοντα έργα.
Το 1965 ήταν μια χρονιά σταθμός και για τους δύο, καθώς μαζί με τη Ελένη Γούση-Δεσύλλα ίδρυσαν το Atelier66, στο οποίο προστέθηκαν τα επόμενα χρόνια συνάδελφοι τους αρχιτέκτονες ως ισότιμοι συνεργάτες.
Ακολούθησε μια 20ετία εργώδους προσπάθειας με κτίρια, εκδόσεις, συμμετοχές σε διαγωνισμούς, ενώ συνέβαλαν στη διαμόρφωση των σύγχρονων αρχιτεκτονικών τάσεων, έχοντας δημιουργήσει ένα χαρακτηριστικό στυλ που κατέστησε το ύφος του Atelier απόλυτα αναγνωρίσιμο. Το να κάνεις αναδρομή σ’ αυτή την πορεία δεν είναι εύκολο. Μια συζήτηση δεν φτάνει, εντούτοις το προσπαθήσαμε. Όσο βοηθούν οι λέξεις, που συνήθως βοηθούν.
Μπορείτε να ανακαλέσετε παιδικές μνήμες που με κάποιο τρόπο σας επηρέασαν στον μετέπειτα επαγγελματικό σας δρόμο;
Οι παιδικές μνήμες είναι μια πλούσια παρακαταθήκη με πάρα πολλά στοιχεία. Είναι δύσκολο να πει κανείς ποια από αυτά τα στοιχεία διαμόρφωσαν έναν χαρακτήρα, ο οποίος, τελικά, εκφράζεται με την αρχιτεκτονική.
Τι παιδί ήσασταν; Σας άρεσε να ασχολείστε με κάτι συγκεκριμένο;
Μου άρεσε να κάνω κατασκευές. Τα καλοκαίρια που είναι εποχές χωρίς ιδιαίτερες εντάσεις, ιδιαίτερα όταν είμαστε μικροί, επιτρέπουν την πλήρη ελευθερία. Παραθερίζαμε στη Νάξο από όπου ήταν η μητέρα μου.
Το σπίτι που μέναμε, ένας παλιός πύργος, με έχει σημαδέψει. Ο τρόπος που μπαίναμε, που συναντούσαμε την πόρτα, ο εξώστης.
Όλα αυτά είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που μας επιτρέπει ο οικοδομικός κανονισμός. Προσπαθήσαμε, πάντως, στη συνέχεια να ερμηνεύσουμε ορισμένα από αυτά.
Πότε μπήκε ουσιαστικά η αρχιτεκτονική στη ζωή σας;
Ουσιαστικά ασχολήθηκα σοβαρά από το 1952 στο φροντιστήριο του Κώστα Ζαχαράκη που μας έκανε σχέδιο. Ήταν ένας άνθρωπος που είχε πολύ μεγάλη διάθεση να μεταδώσει στους μαθητές ό,τι ήξερε και ό,τι μπορούσε από τη ζωή στο Πολυτεχνείο όπως θα την αντιμετωπίζαμε, αλλά και ως προς την ίδια τη δουλειά μας. Τότε, λοιπόν, ήταν μια πρόκληση για ‘μένα να σκεφτώ κάποια πράγματα. Δεν ξέρω, ίσως τότε, κατά κάποιο τρόπο, είχα σοβαρέψει. Αν σοβαρεύουμε ποτέ στη ζωή.
Ποια είναι τα βασικά σας ερεθίσματα; Από πού αντλείτε «υλικό» για τα έργα σας;
Τα ερεθίσματα είναι πράγματα που εξελίσσονται. Πιστεύω πως όλοι μας, σε κάποιο βαθμό, έχουμε εμμονές στον τρόπο που προσεγγίζουμε τα πράγματα.
Για μας (μιλάω πάντα στον πληθυντικό γιατί ήταν πάντα κοινές οι προσπάθειες μου με εκείνες της Σουζάνας Αντωνακάκη), θεωρούσαμε ότι ήταν ουσιαστικό πρόβλημα να κατανοήσουμε το πρόγραμμα και να γνωρίσουμε τους μελλοντικούς κατοίκους.
Βλέπετε, η αρχιτεκτονική δεν σχεδιάζεται χωρίς κάποιος να την παραγγείλει. Εκεί είναι και το μεγάλο πρόβλημα με τα δημόσια έργα που είναι απρόσωπα και γίνεται πολύ δυσάρεστη αυτή η έλλειψη επικοινωνίας. Όταν, όμως, υπάρχει είναι ευλογία. Εμείς προσπαθούσαμε πάντα και προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε φιλικές σχέσεις με τους ανθρώπους που μας εμπιστεύονται το σπίτι τους, τον χώρο των ονείρων τους. Είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προσεγγίσουμε αυτά τα όνειρα εξηγώντας τους όσο μπορούμε καλύτερα τι μπορεί να γίνει. Γι’ αυτό και έχουμε κρατήσει φιλία με τους περισσότερους ιδιοκτήτες των σπιτιών που φτιάξαμε.
Εκεί είναι, άλλωστε, η ευθύνη των αρχιτεκτόνων. Να προτείνουν και όχι να επιβάλουν την άποψή τους.
Τι είναι η αρχιτεκτονική για εσάς;
Η ζωή μου! Τόσο απλά. Ανεξάρτητα αν έχω πολλά ενδιαφέροντα, η Αρχιτεκτονική είναι κάτι που με απασχολεί διαρκώς. Θυμάμαι τη Σουζάνα πάντα με ένα βιβλίο στο χέρι. Παρακολουθούσαμε κινηματογράφο, θέατρο, μουσική με όσο μεγαλύτερη συχνότητα γινόταν, πράγματα που τροφοδοτούσαν συνέχεια την αρχιτεκτονική. Ακόμη και οι φίλοι μας ήταν άνθρωποι που μπορούσαμε να συζητάμε μαζί τους γύρω από την αρχιτεκτονική ή τη διαχείριση του χώρου.
Ποιος είναι ο αρχιτέκτονας που θεωρείτε πως έχει καθορίσει με το έργο του τη σύγχρονη αρχιτεκτονική;
Υπάρχουν πολλοί, δεν θα μπορούσα να σας πω έναν ή δύο. Ο καθένας από τη δική του όχθη μας τροφοδοτούσε με πράγματα, με σκέψεις, με ιδέες. Άλλωστε, από παλιά προσπαθούσαμε να παρακολουθούμε τι γίνεται στον κόσμο. Αν κι αυτό δεν ήταν τότε πολύ εύκολο. Διαβάζαμε πολύ. Η Σουζάνα είχε μεταφράσει στα ελληνικά τη περίφημη συζήτηση του Λε Κορμπυζιέ με τους φοιτητές. Ένα βιβλίο που εκείνη την εποχή, μέσα στη δικτατορία, ήταν ουσιαστικά επαναστατικό. Τώρα, πόσοι το κατάλαβαν αυτό είναι άλλο θέμα. Είχαμε επαφή μέσω των περιοδικών και των βιβλίων με πολλούς αρχιτέκτονες. Ιδιαίτερα φιλική σχέση είχαμε, με τους Ολλανδούς αρχιτέκτονες, τονΑldo van Eyck, τον Herman Herzberger. Βέβαια, και με Έλληνες αρχιτέκτονες τον Γιώργο Κανδύλη, τον Γιάννη Δεσποτόπουλο, και άλλους που μας τίμησαν με τη φιλία και τη συνεργασία τους. Φτιάξαμε αυτό το εργαστήριο αρχιτεκτονικής από πολύ νωρίς με συμμαθητές της Σουζάνας, αλλά και με μικρότερους ακόμη. Το οργανώσαμε και πήγε καλύτερα από όσο φανταζόμασταν.
Πώς είναι να εργάζεστε δίπλα στη σύζυγό σας; Υπήρξαν στιγμές έντασης ή ανταγωνισμοί;
Με ρωτούν πολλοί γι’ αυτό νομίζοντας πως είναι απλή η απάντηση. Δεν είναι! Τα πράγματα είναι εξαιρετικά στη συνεργασία, όταν ισχύουν και τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Ευτυχώς ήμουν πολύ τυχερός. Η Σουζάνα ήταν ένας άνθρωπος που δεν κρατούσε τίποτα για τον εαυτό της. Πάντα ήθελε να μεταδώσει αυτά που είχε διαβάσει. Δεν επέμενε ποτέ σε κάτι χωρίς να το σχεδιάσει και να το προωθήσει με τέτοιο τρόπο που δύσκολα μπορούσες να έχεις αντίρρηση. Η εργατικότητά και η δημιουργικότητά της ήταν απίστευτη. Δύσκολα μπορούσαμε να την συναγωνιστούμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν διαφωνίες αλλά όλα αυτά ξεπερνιούνται όταν υπάρχει εμπιστοσύνη και αλληλοεκτίμηση.
Άρα, υποθέτω βάσιμα πως το Α66 ήταν αποτέλεσμα καθημερινής ώσμωσης.
Ακριβώς όπως το λέτε! Προσπαθήσαμε αυτή την ώσμωση να την μεταφέρουμε και στους συνεργάτες μας. Στην αρχή ήταν 3-4 και σιγά σιγά περισσότεροι όταν πήραμε κάποια βραβεία ή κάναμε κάποιους διαγωνισμούς.
Όλα αυτά ήταν φοβερές εμπειρίες συνεργασίας και προσφοράς προς τους άλλους κι από τους άλλους προς εμάς. Κι όλα αυτά μέσα σε ένα κλίμα που δεν υπήρχε ανταγωνισμός.
Στιγμές έντασης υπήρξαν, αλλά ήταν στιγμές που δυσκολευόμαστε να αποφασίσουμε ανάμεσα σε διάφορες προτάσεις ποια είναι η βέλτιστη. Αυτό καταλαβαίνετε ήταν μια δημιουργική ένταση. Διαφωνίες υπήρξαν προς το τέλος, που οδήγησαν και στον πολυμερισμό του εργαστηρίου σε μικρότερα γραφεία.
Συχνά αναφέρεστε στην αίσθηση του μέτρου που οφείλουν οι αρχιτέκτονες να ακολουθούν. Τι σημαίνει για εσάς αυτό;
Καταρχήν το μέτρο αναφέρεται στο ανθρώπινο σώμα και είναι πολύ σημαντικό να το έχουμε στο νου μας στην διαδικασία οργάνωσης του χώρου. Όχι μόνο λόγω των διαστάσεών του, αλλά και για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το χώρο με τις αισθήσεις του. Είναι κάτι πολύπλοκο που επηρεάζει τις αρχιτεκτονικές επιλογές για την ποιότητα και την υφή των υλικών, αλλά και τις διαστάσεις των χώρων, τα καθίσματα, τα έπιπλα κλπ.
Αυτό που επιχειρούμε τελικά είναι να σκηνοθετούμε με όλα αυτά διαφορετικές προσεγγίσεις του χώρου.
Πλην της τάξης μεγέθους, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην ανέγερση μιας πολυκατοικίας ή της παρέμβασης σε έναν δημόσιο χώρο;
Είναι αρκετό δύσκολο να πει κανείς ότι αντιμετωπίζει με άλλο τρόπο τον δημόσιο χώρο από τον ιδιωτικό. Η κλίμακα, βέβαια, είναι διαφορετική. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων είναι πιο συγκεκριμένες στον ιδιωτικό χώρο. Στο μικρό έργο, αφιερώνεις κάποιο χρόνο, ο οποίος επεκτείνεται στην κατασκευή, κι αυτό είναι αρκετά σημαντικό, παίζει ουσιαστικό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα. Για την πολυκατοικία έχει προκύψει μια τυπολογία-στερεότυπο, ένας τρόπος που ο καθένας μπορεί να αναγνωρίσει πράγματα και να βελτιώσει. Στο δημόσιο χώρο και ιδιαίτερα στην Ελλάδα υπάρχει συχνά μια απαξίωση της αρχιτεκτονικής μελέτης. Συνήθως έχεις να αντιμετωπίσεις μια αδιάφορη τεχνική υπηρεσία η οποία θα επιβλέψει το έργο.
Στο δημόσιο χώρο πρέπει να φανταστείς πράγματα που δεν τα έχεις ζήσει και δεν έχεις ανθρώπους για να συζητήσεις μαζί τους.
Δεν είχαμε δημόσιες σχέσεις, επομένως ό,τι καταφέραμε να σχεδιάσουμε σε δημόσια έργα, έγινε μέσα από συμμετοχές σε διαγωνισμούς με κριτικές επιτροπές που κατάλαβαν αυτό που προτείναμε, αλλά και με κριτικές επιτροπές που δεν το κατάλαβαν. Ο παράγων τύχη, είναι πολύ σημαντικός αν και εξαρτάται από τον τρόπο που την χειρίζεται κανείς. Πολλές φορές συμφωνούσαμε με το αποτέλεσμα μιας κρίσης ανεξάρτητα αν η πρότασή μας είχε διακριθεί. Υπήρξαν, όμως, και φορές που διαφωνούσαμε, κάτι πολύ ανθρώπινο.
Για ποιο έργο σας αισθάνεστε υπερήφανος;
Περήφανος δεν μπορώ να πω. Τη δουλειά μας κάναμε, όπως την κάνουν και όλοι οι συνάδελφοι.
Φυσικά, υπάρχουν έργα που τα αγαπάμε περισσότερο, αλλά κι αυτά είναι συσχετισμένα πάντα με τους ανθρώπους.
Ένα παράδειγμα που δεν είναι το μοναδικό, για να μην αδικήσω άλλα, είναι οι κατοικίες που σχεδιάσαμε στον Οξύλιθο και στην οδό Πινότση για το ζευγάρι του Παύλου και της Μίνας Ζάννα. Θα μπορούσα να πω και για την πολυκατοικία που μένουμε και είναι το γραφείο μας. Λίγο πολύ κι εδώ μπορέσαμε να κάνουμε αυτό που ήταν εφικτό εκείνη την εποχή, μέσα στα οικονομικά πλαίσια που υπήρχαν και στις δυνατότητές μας.
Σας πικραίνει το γεγονός ότι κάποια έργα σας με τα χρόνια άλλαξαν και όχι απαραίτητα επί τα βελτίω;
Δεν με πικραίνει απλώς. Δεν ξέρω αν μπορείτε να το φανταστείτε, αλλά στη δική μας δουλειά οι επεμβάσεις όταν δεν γίνουν με σεβασμό καταστρέφουν το πρωτότυπο. Έχουν ταλαιπωρηθεί έργα μας με τις επεμβάσεις που έχουν κάνει. Όπως στη Βιβλιοθήκη της Σχολής Καλών Τεχνών, όπου ενώ είχαμε προβλέψει σχεδιάσει και συνεννοηθεί με την βιβλιοθηκάριο για τα έπιπλα της βιβλιοθήκης, χωρίς να ερωτηθούμε ανατέθηκαν αλλού και έγιναν με έναν τρόπο που ζημιώνουν τους χώρους.
Επίσης, το ξενοδοχείο Λύττος στην Κρήτη, ένας «συνάδελφος» το άλλαξε τελείως χωρίς να μας ρωτήσει ή να επικοινωνήσει μαζί μας έτσι ώστε να βγάζαμε τουλάχιστον πρόσθετες φωτογραφίες πριν το αλλάξει. Το χειρότερο συνέβη σε ένα έργο για το οποίο πραγματικά πενθώ, είναι η καταστροφή της πλατείας Κολωνακίου από το Δημόσιο ή το Αττικό Μετρό… κανείς δεν μας δίνει απάντηση για τον υπεύθυνο.
Εκεί αντιμετωπίσατε πολλά προσκόμματα.
Πολλά και δεν το περίμενα. Πίστευα πως σ’ αυτή την περιοχή μένουν άνθρωποι καλλιεργημένοι και με καλή ανατροφή. Μας φέρθηκαν όμως κάποιοι από αυτούς με απαράδεκτο τρόπο. Η πλατεία έπρεπε να τελειώσει πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Όλες οι εγκρίσεις και οι καθυστερήσεις πλησίαζαν προς την τελική παράδοση του έργου, η οποία ήταν αμετακίνητη. Οι εργάτες, οι μάστορες και οι εργολάβοι έπρεπε να δουλεύουν 24 ώρες το 24ώρο. Πηγαίναμε για επίβλεψη στις 10 και στις 11 το βράδυ. Τη στιγμή που οι Κολωνακιώτες έπιναν τα ουζάκια τους σταματούσαν και μας έβριζαν, δεν υπερβάλλω. Ταλαιπωρηθήκαμε από αυτό το έργο, αλλά τελικά εκείνο κατάφερε να κερδίσει τον κόσμο και να γίνει στο τέλος αποδεκτό. Έρχονταν πανεπιστημιακοί από ξένα πανεπιστήμια και ένα από τα έργα που επισκέπτονταν με τους φοιτητές τους στην Αθήνα ήταν η πλατεία Κολωνακίου, η οποία συμπεριλήφθηκε σε ένα πολύ σημαντικό βιβλίο που κυκλοφόρησε στη Γερμανία με τις 1000 πλατείες του κόσμου. Ώσπου ένα πρωί μάθαμε ότι έκοψαν νύχτα όλα τα δέντρα, και εκείνα που είχαμε φυτέψει που είχαν γίνει ήδη πελώρια και τα παλιά για τα οποία είχε γίνει σκοτωμός να μην τα κόψουμε. Όλα αυτά είναι παρελθόν.
Αυτή την διάκριση του Archisearch την εισπράττω οσάν συμμετοχή του περιοδικού στο πένθος μας για την καταστροφή της πλατείας Κολωνακίου.
Σκέφτομαι την πολυκατοικία στην Μπενάκη και τη συγκρίνω με τα γκρίζα κουτιά που χτίζονται ακόμη και στις μέρες μας. Γιατί καταλήξαμε να ζούμε κυρίως σε τέτοια;
Είχα κάνει μια διάλεξη στο Τεχνικό Επιμελητήριο μετά τον μεγάλο σεισμό στην Αθήνα με θέμα «Η πολυκατοικία: όνειρο ή εφιάλτης». Ξαφνικά τότε άνθρωποι που είχαν μάθει να ζουν σε 100-150 τετραγωνικά, βρέθηκαν να έχουν απλά ένα ποσοστό σε οικόπεδο. Αυτή η ομιλία με εκφράζει ακόμη και μάλλον είναι ένας λόγος που δεν είμαι πολύ συμπαθής σε πολλούς ανθρώπους. Υπάρχουν πολύ μεγάλες ευθύνες, οι οποίες τον τελευταίο καιρό έχουν μετατεθεί στον τρόπο που φτιάχτηκε η πολυκατοικία από τους ανθρώπους που ήρθαν από την επαρχία, όταν η μόνη δουλειά που μπορούσαν να βρουν στην Αθήνα ήταν στην οικοδομή. Αυτοί οι άνθρωποι που ήταν εργολάβοι ή μάστορες, πήραν σε κάποιο βαθμό τα πράγματα στα χέρια τους. Όμως μηχανικοί υπέγραφαν όλα αυτά που χτίζονταν. Υπάρχουν λοιπόν πολύ μεγάλες ευθύνες για τον τρόπο που χτίστηκαν αυτές οι πολυκατοικίες και για την φροντίδα που δεν επιχειρήθηκε για την βελτίωσή τους.
Συνακόλουθα: τι πρέπει να γίνει για να ξεδιαλύνει μέσα του ο μέσος άνθρωπος πως είναι άλλο πράγμα ο εργολάβος, άλλο ο μηχανολόγος κι άλλο ο αρχιτέκτονας;
Είναι ντροπή που το Τεχνικό Επιμελητήριο δεν αποσαφηνίζει τα πράγματα, και επιτρέπει στο σύλλογο των πολιτικών μηχανικών να καλλιεργεί αυτή την σύγχυση. Είναι μια αχαρακτήριστη κατάσταση της διοίκησης που δέχεται και νομιμοποιεί αυτή την απάτη καθώς οι πολιτικοί μηχανικοί ασχολούνται στις σπουδές τους με την αρχιτεκτονική για ένα ή δύο εξάμηνα των σπουδών τους, για να μάθουν να συνεργάζονται με τους αρχιτέκτονες και όχι για να τους αντικαθιστούν. Είναι μια παθογένεια που δεν ξέρω αν μπορεί να διορθωθεί. Αν και οι αρχιτέκτονες, γυναίκες και άνδρες είναι τώρα πολλοί και ίσως κάποτε θα μπορέσουν να επιβάλλουν την άποψή τους.
Βέβαια, έχουμε και εμείς ευθύνη γιατί δεν έχουμε καταφέρει να εξηγήσουμε στον κόσμο το αντικείμενο της δουλειά μας.
Η δουλειά των αρχιτεκτόνων προβάλλεται επαρκώς;
Το παράδειγμα του Κολωνακίου είναι ενδεικτικό. Δεν ασχολείται κανένας με το αρχιτεκτονικό έργο, αν και επίσημα στόματα λένε πως η αρχιτεκτονική είναι το κύριο χαρακτηριστικό πολιτισμού σε μια χώρα. Ευτυχώς ή δυστυχώς έτσι είναι. Αυτό το θέμα δεν το έχει καταλάβει το ελληνικό Δημόσιο. Δεν φροντίζει καθόλου ούτε τη συντήρηση σημαντικών αρχιτεκτονικών έργων ούτε την προστασία της πλούσιας αρχιτεκτονικής παράδοσής μας που έχει καταλήξει τελικά να αντιγράφεται με τον χειρότερο τρόπο.
Υπάρχει αρχιτεκτονική σχολή στη χώρα μας; Μια κοινή γλώσσα;
Όχι δεν έχουμε και δεν θα μπορέσουμε να έχουμε αν δεν καταφέρουμε ως αρχιτέκτονες να αποτελέσουμε ένα σώμα που να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον, να συνεργαστούμε, να συζητήσουμε μαζί. Πάντα υπάρχει μια ελπίδα ότι οι νεότεροι αρχιτέκτονες και αρχιτεκτόνισσες, ειδικά τώρα που η απασχόλησή τους έχει μετατραπεί συχνά σε υποβαθμισμένες υπαλληλικές σχέσεις, θα καταφέρουν να γίνουν μεταξύ τους πραγματικοί «συνάδελφοι».
Μέσα από συζητήσεις και προτάσεις θα μπορούσε να προκύψει κάτι, που θα πρέπει να έχει σχέση με τον τόπο, το περιβάλλον και το κλίμα.
Τι γνώμη έχετε για τους αρχιτέκτονες – σταρ;
Η λέξη «σταρ» με ενοχλεί. Υπάρχουν αρχιτέκτονες σταρ παγκοσμίως που προσπαθούν να κάνουν κάτι για να εντυπωσιάσουν. Ξεκίνησαν σαν καλοί αρχιτέκτονες, αλλά έχουν γίνει διευθυντές υπουργείων. Όταν έχεις προσωπικό 100 ή και 500 άτομα, δεν είναι δυνατόν να ελέγχεις τα έργα που αναλαμβάνεις. Έχουμε κι εμείς εδώ μερικά παρόμοια θέματα. Γιατί πηγαίνουμε στους ξένους αρχιτέκτονες; Μήπως κάνουν τα καλύτερα έργα τους στην Ελλάδα; Το μουσείο της Ακρόπολης είναι το χειρότερο έργο του Τσουμί. Ο Ρέντζο Πιάνο, επίσης, δεν ξέρω αν έχει κάνει χειρότερο έργο από το τεχνολογικά ίσως άρτιο, αλλά αρχιτεκτονικά αμφίβολο έργο στο Φάληρο.
Στην Αρχιτεκτονική, όπως και σε κάθε τέχνη έχει πολύ μεγάλη σημασία η προσωπική επαφή με το έργο. Πώς μπορούν να θεωρούν ότι ένα έργο είναι δικό τους επειδή έκαναν ένα σκίτσο;
Πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που έχει 200 υπαλλήλους και πρέπει να τους κατευθύνει να κάνει καλά τη δουλειά του; Γιατί λοιπόν δεν αναθέτουμε τα έργα σε Έλληνες αρχιτέκτονες; Γιατί να αναλάβει τα νοσοκομεία ο Πιάνο που δεν θα ασχοληθεί; Αφού μετά οι υπάλληλοί του θα σχεδιάσουν τα νοσοκομεία, τα οποία θα σχεδίαζε με πάθος και αφοσίωση ο Έλληνας συνάδελφός του, που έχει αποδείξει ότι γνωρίζει και έχει σχεδιάσει εξαιρετικά νοσοκομεία. Αυτός είναι ο δικός μας πολιτισμός; Γιατί ο πολίτης θα σεβαστεί την ελληνική αρχιτεκτονική; Όλη αυτή η ξενομανία δείχνει μια δειλία της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στον εαυτό της. Σας πληροφορώ πως έχουμε πολύ καλούς αρχιτέκτονες.
Συμβιβασμούς έχετε κάνει; Ακόμη κι αν συγκρούονται με κάποιες βασικές αρχές σας;
Εξαρτάται τι εννοούμε συμβιβασμούς. Υπάρχουν κάποιοι που είναι απαράδεκτοι κι άλλοι που είναι πολύ λογικοί. Παραδείγματος χάριν: Εμείς δεν κάνουμε δημόσιες σχέσεις, αλλά έχω συμβιβαστεί να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη.
Όλοι προσπαθούμε να φτιάξουμε αυτό που έχουμε σχεδιάσει στο 100%. Σπάνια το καταφέρνουμε.
Συνήθως προσπαθούμε να προσεγγίσουμε όσο γίνεται αυτό το στόχο. Για το υπόλοιπο 10% ή 20%, φυσικά, συμβιβαζόμαστε.
Τι σημαίνουν για εσάς οι βραβεύσεις;
Ακούστε, για ποιο λόγο δίνονται οι βραβεύσεις; Κι αυτός που τις δίνει για ποιο λόγο τις δίνει; Είναι δύο ερωτήματα που τον τελευταίο καιρό με τριγυρίζουν. Μας υπενθυμίζουν ίσως μερικά πράγματα που έχουμε κάνει καλά. Ας είναι καλά οι άνθρωποι που μας θυμούνται, αλλά έχει μεγάλη σημασία για ποιο λόγο επιθυμεί κανείς να βραβεύσει κάποιους και πως. Φυσικά, υπάρχουν άνθρωποι που βραβεύουν κάποια πρόσωπα επειδή θεωρούν πως έτσι βοηθούν την αρχιτεκτονική. Την περίοδο που η Σουζάνα ήταν πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Τεχνικού Επιμελητηρίου, είχε προσπαθήσει να κάνει κάποιες εκθέσεις αρχιτεκτόνων. Δεν έγιναν. Ήταν τότε ένα είδος διάκρισης ενός φορέα. Οι εκθέσεις, είναι μια διάκριση που κάποιοι αποφασίζουν για να προβάλλουν ένα έργο. Έχει γίνει μια υπεύθυνη επιλογή, η οποία όμως τίθεται στην κρίση του κοινού. Αυτό σίγουρα βοηθά την αρχιτεκτονική. Είναι κατά κάποιο τρόπο μια «πρόταση» για διάκριση.
Ο Γκυστάβ Κουρμπέ, ένας μεγάλος ζωγράφος του 19ου αιώνα, έγραψε ότι «η τιμή δεν βρίσκεται ούτε στους τίτλους ούτε στα παράσημα. Βρίσκεται στις πράξεις και στα κίνητρά τους». Αυτό τα λέει όλα.
*** Όλα τα έργα που παρουσιάζονται στα πλαίσια της συνέντευξης του κυρίου Δ. Αντωνακάκη έχουν σχεδιαστεί και πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του Αtelier 66 από τους αρχιτέκτονες Σουζάνα και Δημήτρη Αντωνακάκη. Συνεργάστηκαν: Στην μελετη της ΑΣΚΤ η αρχιτέκτων Ματίνα Καλογεράκου και στην μελέτη της Πλατείας Κολωνακίου η αρχιτέκτων Χριστίνα Πλαϊνη.
Η προπώληση εισιτηρίων ξεκίνησε. Κλείστε τώρα τα εισιτήριά σας, εδώ!
Αποσπάσματα από τηλεοπτικές εμφανίσεις και παρουσιάσεις του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη.
https://www.youtube.com/watch?v=WwDyuILJHWs
READ ALSO: Seeds Restaurant, Athens | by ICD Designers