Ο διεθνούς κύρους Έλληνας αρχιτέκτονας τοπίου, Θωμάς Δοξιάδης, μιλά για την «μεγάλη ευκαιρία αλλά και ευθύνη» των δημιουργών «των περιοχών, των πόλεων, των κτιρίων του μέλλοντος»
Συνέντευξη στη Λήδα Δεληγιάννη
Η αλήθεια είναι πως η Αρχιτεκτονική Τοπίου στην Ελλάδα είναι ακόμη ένας – θα λέγαμε- niche κλάδος. Ποιες προοπτικές βλέπετε ωστόσο; Και ποιες είναι οι δυναμικές και τάσεις αυτή τη στιγμή;
Η αρχιτεκτονική τοπίου καθώς και η σύζευξη της αρχιτεκτονικής με την αρχιτεκτονική τοπίου μέχρι και πριν λίγα χρόνια έμοιαζε απαγορευτική. Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα το ’99 από την Αμερική μιλούσα για διαμόρφωση τοπίου έβλεπα να με κοιτάνε με ένα βλέμμα απορίας, σαν να μην καταλάβαιναν τι έλεγα. Όμως αυτό που παρατηρώ είναι ότι μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια έχει γίνει πάρα πολύ μεγάλη πρόοδος σε πολλά επίπεδα. Σε κάθε βήμα μάς οι doxiadis+ συμβάλλουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην αλλαγή αυτής της νοοτροπίας τόσο διαμέσου των έργων μάς όσο και μέσου των διαλέξεων που δίνουμε τόσο εντός της Ελλάδας όσο και στο εξωτερικό. Σε προσωπικό επίπεδο θα σας δώσω ένα παράδειγμα στους Ολυμπιακούς 2004 εργάστηκα στην Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας ως υπεύθυνος για θέματα πρασίνου και υπήρξα διευθυντής Τομέα Εικόνας της Πόλης, μέχρι και πριν από τους Ολυμπιακούς του 2004 ήταν μόδα, σε όλους τους δήμους, να φυτεύονται φοίνικες, ύστερα σταμάτησαν να βάζουν φοίνικες και ξεκίνησαν να φυτεύουν επιτέλους ελιές συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην αλλαγή αυτής της νοοτροπίας.
Το αρχιτεκτονικό σας γραφείο δραστηριοποιείται τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, με μεγάλα έργα όπως το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού και συμμετοχές σε διεθνείς εκθέσεις. Θα θέλατε να μας πείτε ποιo θεωρείτε έως τώρα το πιο αντιπροσωπευτικό σας έργο και γιατί;
Το πιο σημαντικό έργο, αυτό για το οποίο είμαι πιο περήφανος, είναι η ανάπτυξη μιας ομάδας παθιασμένων και εξειδικευμένων συνεργατών, με βάση την Ελλάδα, που ομαδικά δημιουργούμε διεθνή πρωτοπορία, στα οικολογικά έργα αρχιτεκτονικής και τοπίου.
Ως αντιπροσωπευτικά έργα, μία ομάδα είναι τα Landscapes of Cohabitation, 350 περίπου στρέμματα πανέμορφου κυκλαδικού τοπίου με βίλλες στην Αντίπαρο. Το ξεκινήσαμε το 2000, και συνεχίζει. Τότε, μας κοιτούσαν περίεργα που σχεδιάζαμε με ιθαγενή φυτά, σε αρμονία με το υφιστάμενο τοπίο. Εν τω μεταξύ διαμέσου των έργων μας έχουμε καταφέρει να αλλάξουμε τις νοοτροπίες, και όπως διαφαίνεται κατά το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότεροι προσπαθούν να πετύχουν την ένταξη στο τοπίο. Το έργο αυτό έχει αποτελέσει για εμάς ευκαιρία για βαθιά σκέψη γύρω από την σχέση του ανθρώπου και της φύσης στον χώρο και το χρόνο καθώς και έρευνας διαμέσου των πειραμάτων που μας είχε επιτρέψει να αναπτύξουμε τεχνογνωσία. Σαν αποτέλεσμα, το έργο έχει λάβει πάμπολλες διεθνείς διακρίσεις, ήταν φιναλίστ για το κορυφαίο διεθνές βραβείο αρχιτεκτονικής τοπίου (Rosa Barba), ενώ έχει γίνει αφιέρωμα στο Financial Times.
Μια άλλη ομάδα είναι τα έργα για την Αθήνα, όπου με προσεκτικά στοχευμένες κινήσεις διαμέσου συγκεκριμένων έργων επιδιώκουμε να φέρουμε μεγάλα αποτελέσματα, τόσο σε επίπεδο οικολογίας όσο και στην ποιότητα ζωής. Δυστυχώς στην Ελλάδα επιβιώνει μια νοοτροπία που βλέπει το “πράσινο” σαν συμπλήρωμα. Ως γνήσιοι αρχιτέκτονες και αρχιτέκτονες τοπίου που δημιουργούμε από κτίρια μέχρι αστικούς χώρους, πάρκα και κήπους, αντιμετωπίζουμε τον χώρο, το μπετόν, την πέτρα, το νερό, το φυτό και τον άνθρωπο σαν σύνολο, που του αξίζει να σφύζει από ζωή. Τα πάρκα Στρέφη, και βεβαίως το Ελληνικό, θα είναι πιστεύουμε πρωτοπόρα και θα αγαπηθούν.
Η βασική φιλοσοφία του αρχιτεκτονικού σας γραφείου είναι η φράση “Forming Symbiosis”. Θα θέλατε να μας πείτε περισσότερα γι’ αυτό; Πώς μπορεί για εσάς η αρχιτεκτονική να συμβάλλει στην αρμονικότερη συμβίωση ενός κοινωνικού συνόλου;
Ξεκινάμε από την αξία: Όλα συνδέονται, και όλα αλληλεξαρτούνται. Αποτελούμε μέρος ενός δικτύου ζωής, που συνδέει τους ανθρώπους, τα ζώα, τα φυτά, τους μύκητες, τα πρώτα, τα έμβια και τα ανόργανα. Αποτελούμε μέρος ενός δικτύου Συμβίωσης, σε έναν πλανήτη πεπερασμένο. Αυτό το δίκτυο έχει διαρραγεί, και πρέπει να αποκατασταθεί. Ας επανασυνδεθούμε με την φύση, με τους άλλους και με τους εαυτούς μας.
Σαν αρχιτέκτονες, σαν δημιουργοί των περιοχών, των πόλεων, των κτιρίων του μέλλοντος, έχουμε μια μεγάλη ευκαιρία αλλά και ευθύνη. Να αποκαθιστούμε ή να επαναδιαπραγματευόμαστε την Συμβίωση, ενοποιώντας ανθρώπους, τοπίο, αρχιτεκτονική και φύση. Τόσο σαν κτισμένο αποτέλεσμα, όσο και σε επίπεδο νοοτροπίας.
Στα μεγάλα πάρκα που σχεδιάζουμε, όπως για παράδειγμα στην Θεσσαλονίκη (Ευκαρπία) και στην Αθήνα (Βάρκιζα, Ελληνικό), το πάρκο συνολικά λειτουργεί σαν οικοσύστημα, αποτελούμενο από ζωντανές περιοχές που αναπαράγουν τους οικοτόπους της βόρειας ή της νότιας Ελλάδας. Στους ιδιωτικούς κήπους, “δανειζόμαστε” το γύρω τοπίο στον σχεδιασμό, κι έτσι τόσο οι κάτοικοι αισθάνονται να τους αγκαλιάζει η φύση, όσο και τα ζώα και τα φυτά βρίσκουν ένα περιβάλλον που τους ταιριάζει και όπου γεμίζουν ζωή.
Στα κτίρια η πρόκληση είναι μεγαλύτερη. Σε μεγάλη κατοικία στην Σκύρο για παράδειγμα, χρησιμοποιούμε συνδυασμό ψηλής τεχνολογίας και παραδοσιακών τεχνικών για οικολογική και ευχάριστη ατμόσφαιρα. Ενθαρρύνουμε έτσι την ασυναίσθητη συνύπαρξη των κατοίκων, που αλλιώς θα ήταν παγιδευμένοι σχεδόν σε ερμητικούς κλιματιζόμενους χώρους.
Ποια πρότζεκτ «τρέχει» η ομάδα doxiadis+; Μπορείτε να μας μιλήσετε για κάποια έργα που αναμένεται να δούμε από εσάς προσεχώς;
Σύζευξη ελληνικότητας και του παγκόσμιου
Είναι σημαντικό που μας επιλέγουν – ως Έλληνες – για μεγάλα διεθνή έργα. Αναγνωρίζουν αυτό που η εθνική μας ανασφάλεια συχνά δεν μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε. Ότι η Ελλάδα φέρει παγκόσμιες αξίες, τόσο στο παρελθόν της, όσο και στο παρόν της. Μας επιλέγουν γιατί συνδυάζουμε τεχνογνωσία διεθνούς επιπέδου – κάποια από την οποία έχουμε δημιουργήσει οι ίδιοι, με τις βασικές αρχές του Ελληνικού πολιτισμού: απλότητα, έμφαση στην ουσία, αρμονία και ισορροπία, πάθος, πόθο για ανακάλυψη, αγάπη για τους ανθρώπους και για την φυσικότητα, και την αρχή της Συμβίωσης σαν βάση για τα πάντα.
Στην Πορτογαλία είμαστε οι site planners & landscape architects του μεγαλύτερου νέου οικολογικού θέρετρου, έκτασης 3.000 στρεμμάτων, εντός περιοχής Natura με αυστηρούς όρους. Αποτελεί επένδυση γνωστής Ισπανικής επιχειρηματικής οικογένεια, και θα ανοίξει το 2025. Είναι κορυφαία τιμή για Ελληνικό γραφείο να έχει επιλεγεί ως κύριος μελετητής από έναν πελάτη που επιλέγει τους καλύτερους διεθνώς, και οφείλεται στην αναγνωρισμένη πλέον μας εμπειρία στον συνδυασμό υψηλού design με οικολογικό σχεδιασμό.
Στην Πορτογαλία επίσης μελετάμε κατοικία 300 στρεμμάτων, επίσης σε περιοχή Natura. Οι ιδιοκτήτες είναι Άγγλοι, και το αποτέλεσμα βγαίνει εξαιρετικό. Ξέρουν να εκτιμούν την ποιότητα, και να την υποστηρίζουν.
Στην Αμερική τελειώσαμε πέρσι έργο στο Beverly Hills, ενώ εκτελούμε τώρα ένα μακροχρόνιο έργο στο Hudson River Valley βόρεια της Νέας Υόρκης. ‘Ένα πανέμορφο κτήμα 300 στρεμμάτων που δημιούργησε το 1850 η οικογένεια Astor, το οποίο έχει ξεπέσει και το οποίο επαναφέρουμε στην παλιά του ομορφιά, εντάσσοντας και νέες χρήσεις όπως λίμνες, χώρους στάθμευσης, πλατώματα δεξιώσεων, όλα σχεδιασμένα με τρόπο που εξαφανίζονται μέσα στο τοπίο.
Τοπικά τα δύο πιο αναγνωρισμένα έργα φιλοξενίας είναι το Amanzoe, το υψηλότερης ποιότητας θέρετρο στην Ελλάδα, καθώς και το Four Seasons Αστέρας Βουλιαγμένης, όπου εκτελέσαμε τόσο την μελέτη του 2003-2004 όσο και την πρόσφατη ολοκληρωτική ανακαίνιση, με ευθύνη όλους τους υπαίθριους χώρους με εξαίρεση τα εστιατόρια, με άλλα λόγια ότι είναι έξω από το αυστηρό όριο των κτηρίων. Και στα δύο αυτά θέρετρα, μας δίνουν μεγάλη ευχαρίστηση και δύναμη τα συνεχή θετικά σχόλια, και η αναγνώριση των πελατών ότι βγαίνει ότι καλύτερο από Ελλάδα + ποιότητα.
Από δημόσια έργα ξεχωρίζω το Αχίλλειο στην Κέρκυρα, όπου με τον διεθνή ειδικό Louis Benech μελετήσαμε την αναβίωση των 80 στρεμμάτων των κήπων του Ανακτόρου. Η μελέτη έχει εγκριθεί από το ΚΣΝΜ και αναμένει υλοποίηση. Και το αρχαιολογικό πάρκο της Μήλου, ένα μακρόπνοο σχέδιο που συνδυάζει την σταδιακή αποκάλυψη της σημαντικότατης αυτής αρχαίας πόλης, και την διατήρηση και επισκεψιμότητα του ιστορικού τοπίου που την καλύπτει εδώ και χιλιετίες.
Στον σχεδιασμό κτιρίων ξεχωρίζω δύο έργα. Το ένα στην Άνδρο εντάσσει την κατοικία μέσα στην βραχώδη πλαγιά, και η ίδια η κατοικία έχει την αίσθηση του βράχου, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Το άλλο στην Πάρο που ολοκληρώνεται συνδυάζει σύγχρονες και ελληνορωμαϊκές μορφολογικές αρχές για να δημιουργήσει ένα συγκρότημα – κήπο.
Τέλος δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στο Πάρκο του Ελληνικού. Πιστεύω θα είναι μια μεγάλη ευχάριστη έκπληξη για τους Αθηναίους.
Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός και το οικολογικό πρόσημο της δουλειάς σας ήταν κάτι που ανέκαθεν σας χαρακτήριζε. Πώς κρίνεται την Αθήνα από αυτήν την άποψη; Έργα όπως ο Μεγάλος Περίπατος βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση ή υπάρχουν ακόμη πολλά να γίνουν ώστε η πόλη να γίνει πιο πράσινη;
Η Μητροπολιτική Αθήνα έχει προϋποθέσεις για να είναι μια εξόχως “πράσινη” πόλη. Έχει γίνει πρόοδος σε επίπεδο έρευνας, όπως με την Athens Resilience Strategy for 2030 του Δήμου Αθηναίων / Rockefeller Foundation, και σε επίπεδο υλοποίησης, όπως με την βελτίωση των δημόσιων συγκοινωνιών και την επαναφορά της φροντίδας για τους πράσινους χώρους.
Μπροστά μας είναι τα περισσότερα που πρέπει να γίνουν. Έχουμε να βελτιώσουμε τις δημόσιες συγκοινωνίες, να μειώσουμε τα αυτοκίνητα – κυρίως τα σταθμευμένα, να απελευθερώσουμε τον χώρο που καταλαμβάνουν στην πόλη (έως και 30% σήμερα), να αυξήσουμε τους δημόσιους χώρους, να δημιουργήσουμε σωστές υποδομές για το πράσινο στην πόλη, στη συνέχεια να το φυτέψουμε και να το φροντίσουμε, να εξασφαλίσουμε δίκτυα κίνησης για όλους τους τρόπους μετακίνησης, να κάνουμε εύκολα προσβάσιμο το παραλιακό μέτωπο, να φροντίσουμε η κάθε γειτονιά να έχει όλες τις απαραίτητες “υποδομές πράσινης και ανθρώπινης ζωής”, να εγκαταστήσουμε τοπικά συστήματα διαλογής και διαχείρισης απορριμμάτων, να φτιάχνουμε compost και να το χρησιμοποιούμε για να εμπλουτίζουμε το φτωχό έδαφος της πόλης, αν παράγουμε τοπικά το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό ενέργειας που καταναλώνουμε, αντικαθιστώντας τα δώματά μας με ηλιακά, φωτοβολταικά, και πράσινο, καίγοντας τοπικά τη βιομάζα που παράγει η πόλη, εγκαθιστώντας ανεμογεννήτριες, να ξαναφτιάξουμε το κατεστραμμένο μας υδρογραφικό δίκτυο, να επαναφέρουμε τα ρέματα ως φυσικούς διαδρόμους για νερό, αέρα, φυτά και ζώα, να αναδασώσουμε τα βουνά και τους λόφους, να επαναφέρουμε τους υδροβιότοπους, και πολλά άλλα. Ακούγονται πολλά και δύσκολα, αλλά η ζωή μας, και πιο σημαντικά η ζωή των παιδιών μας, θα είναι αγνώριστα καλύτερη όταν το πετύχουμε.
Ο Θωμάς Δοξιάδης είναι Πρόεδρος της Επιτροπής Αξιολόγησης των Landscape Awards 2021, των πρώτων στην Ελλάδα βραβείων για την αρχιτεκτονική τοπίου, που διοργανώνει η BOUSSIAS με την στρατηγική συνεργασία του Archisearch, υπό την αιγίδα του Πανελλήνιου Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Τοπίου
Μέρος της συνέντευξης έχει δημοσιευτεί στο ηλεκτρονικό newsletter Build
READ ALSO: Συνέντευξη με τον designer Μίλτο Κοντογιάννη, ιδρυτή του Studiomateriality