Η ομάδα Urbana ξεκίνησε ως μια πρωτοβουλία της αρχιτέκτονος Εύας Γρηγοριάδου που εξελίχθηκε σε μια ευρύτερη ομάδα αρχιτεκτόνων, μηχανικών, εκπαιδευτικών και κοινωνικών επιστημόνων που οραματίζονται, ερευνούν και υλοποιούν αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές παρεμβάσεις με βάση μια έμφυλη προσέγγιση της πόλης και του δημόσιου χώρου σύμφωνα με τις αρχές του συμμετοχικού σχεδιασμού και της συμπερίληψης.
Δώστε μας μια πρώτη σύσταση για την ομάδα Urbana. Πότε δημιουργήθηκε, από ποιους και με ποια βασική αφορμή και στόχευση;
Η Urbana ξεκίνησε με μια ιδέα της Εύας Γρηγοριάδου που ζώντας και σπουδάζοντας αρχιτεκτονική στην Βαρκελώνη εμπνεύστηκε από αντίστοιχες πρωτοβουλίες και καινοτόμες πρακτικές που εφαρμόζονται για την ανάπτυξη της πόλης, βασισμένες σε μεθόδους συμμετοχικού σχεδιασμού, προάγοντας τις αρχές της ισότητας και της συμπερίληψης. Στο όραμα αυτό εντάχθηκαν και το στήριξαν και άλλοι άνθρωποι χωρίς τους οποίους δεν θα είχε γεννηθεί η Urbana. Η Γεωργία Μανουσογιαννάκη επίσης αρχιτεκτόνισσα, ο Αθανάσιος Ζερβόπουλος, ηλεκτρονικός μηχανικός, η Μαρία Ξανθοπούλου, αρχιτεκτόνισσα, ενώ ένα ευρύτερο δίκτυο μηχανικών, εκπαιδευτικών και κοινωνικών επιστημόνων υποστηρίζουν επίσης στενά και συμμετέχουν στη διαμόρφωση και την υλοποίηση των προγραμμάτων της Urbana.
Η δράση μας ξεκίνησε το 2018 ενώ από τα τέλη του 2019 λειτουργούμε ως Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ) με έδρα την Αθήνα. Η Urbana εστιάζει σε δύο άξονες: την υλοποίηση προγραμμάτων και δράσεων με στόχο την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στην χωρική και κοινωνική αναδιαμόρφωση των ελληνικών πόλεων και την ανάπτυξη αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών προτάσεων με άξονα την ισότητα και την συμπερίληψη στον δημόσιο χώρο.
Επιχειρείτε μια έμφυλη προσέγγιση στον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου, σημειώνοντας ότι οι πόλεις που ζούμε είναι κατά κύριο λόγο σχεδιασμένες και κατασκευασμένες από άνδρες. Ποιες είναι οι πλέον εμφανείς συνέπειες αυτής της “ανδροκρατίας” στην καθημερινή ζωή στην πόλη και πως θα ορίζατε έναν γυναικείο αντίλογο σε επίπεδο σχεδιασμού αλλά και εμπειρίας για τον πολίτη;
Η προσέγγισή μας βασίζεται στο ότι ένας σχεδιασμένος χώρος δεν είναι ένα ουδέτερο πεδίο με ίσες ευκαιρίες για όλες και όλους. Ένας χώρος έχει σχεδιαστεί θέτοντας συγκεκριμένες προτεραιότητες διευκολύνοντας έτσι συγκεκριμένες δραστηριότητες.
Αν αναλογιστούμε ότι παραδοσιακά ήταν κυρίως άνδρες εκείνοι που τις προηγούμενες δεκαετίες έλαβαν αποφάσεις για τη χωρική ανάπτυξη των πόλεων, συμπεραίνουμε ότι οι χώροι στους οποίους ζούμε μέχρι και σήμερα έχουν σχεδιαστεί με βάση προτεραιότητες που εκείνοι αρχικά έθεσαν. Αυτό δεν το χαρακτηρίζουμε ως κάτι αρνητικό αλλά αντιλαμβανόμαστε ότι χρειάζεται να διευρυνθεί η αντίληψη και οι προσδοκίες που έχουμε από τους χώρους που ζούμε ώστε να ανταποκρίνονται σε ένα ευρύτερο φάσμα επιθυμιών και αναγκών των ανθρώπων και τελικά να είναι πιο φιλόξενοι για όλες και όλους μας.
Για παράδειγμα, έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες (όπως και οι νέοι/ες και οι ηλικωμένοι/ες) κυκλοφορούν περισσότερο με τα πόδια στην πόλη και χρησιμοποιούν περισσότερο τα ΜΜΜ σε σύγκριση με τους άνδρες. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει μία διαφορετικότητα στα μοντέλα μετακίνησης στην πόλη που έχει έμφυλο πρόσημο και συνδέεται και με τις δραστηριότητες που ακόμη και σήμερα επωμίζονται περισσότερο οι γυναίκες, τις δραστηριότητες φροντίδας (φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων, του σπιτιού). Για την εκπλήρωση των δραστηριοτήτων φροντίδας, οι γυναίκες διευκολύνονται περισσότερο να κινούνται με τα πόδια ή με τα ΜΜΜ.
Ο αστικός σχεδιασμός από την οπτική του φύλου θέτει στο επίκεντρο αυτές τις ανάγκες της καθημερινής ζωής, τις υποστηρίζει και τις διευκολύνει ώστε να έχουμε την αίσθηση μίας πόλης που μας φροντίζει και μας βοηθά να φροντίζουμε τους άλλους. Όπως χαρακτηριστικά έχει αναφέρει η ακτιβίστρια Jane Jacobs “Οι πόλεις έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν κάτι για όλους και όλες, μονάχα όταν δημιουργούνται από όλους και όλες”.
Με βάση αυτό εστιάζουμε στην ενίσχυση συμμετοχικών μεθόδων σχεδιασμού όπου όλες και όλοι υποστηρίζονται στο να εκφράσουν τη γνώμη τους, τις εμπειρίες τους στον χώρο, τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους από αυτόν.
Σχεδιάζετε και υλοποιείτε αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές παρεμβάσεις που βασίζονται στις αρχές της “συμπερίληψης”. Μιλήστε μας λίγο παραπάνω γι’ αυτό τον όρο και τις αρχές του.
Η συμπερίληψη είναι ένας όρος ο οποίος υπήρχε στο λεξιλόγιο των παιδαγωγών και των κοινωνικών επιστημόνων από παλαιότερα, ενώ στον τομέα της αρχιτεκτονικής και του αστικού σχεδιασμού άρχισε να εμφανίζεται πιο πρόσφατα. Παράλληλα τα τελευταία χρόνια γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο μία προσπάθεια συμπερίληψης στη γλώσσα.
Στον τομέα της αρχιτεκτονικής η συμπερίληψη εκφράζει την ικανότητα ενός σχεδιασμένου χώρου να ανταποκρίνεται σε ένα μεγαλύτερο εύρος αναγκών και επιθυμιών των ανθρώπων. Ένας συμπεριληπτικός χώρος είναι προσβάσιμος από όλες και όλους (παιδιά, ηλικιωμένοι, αμεα), ενθαρρύνει μία ποικιλομορφία παράλληλων δραστηριοτήτων και παρέχει τον κατάλληλο εξοπλισμό για την ενίσχυση της αίσθησης άνεσης και ασφάλειας των ανθρώπων (καθιστικά, πόσιμο νερό, σκιά, επαρκής φωτισμός κ.ά.).
Ένας συμπεριληπτικός χώρος όμως δεν μπορεί να σχεδιαστεί μόνο “από τα πάνω”. Οι αρχιτέκτονες και αρχιτεκτόνισσες χρειάζεται να βασίσουμε τις σχεδιαστικές μας προτάσεις στις ανάγκες της καθημερινής ζωής των ανθρώπων για τους οποίους σχεδιάζουμε. Μέσα από εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού με ομάδες κατοίκων δίνουμε την ευκαιρία να ακουστούν οι διαφορετικές οπτικές και υποστηρίζουμε την ουσιαστική εμπλοκή των πολιτών στην αναδιαμόρφωση των χώρων της πόλης.
Την άνοιξη του 2019 υλοποιήσατε πιλοτικά στο 45ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών το πρόγραμμα δράσεων “Αυλές συμπερίληψης”. Περιγράψτε μας το αντικείμενο του προγράμματος και κάποια από τα βασικά συμπεράσματα που αποκομίσατε από την πρώτη εφαρμογή του.
Το πρόγραμμα “Αυλές Συμπερίληψης” υλοποιήθηκε πιλοτικά στο 45ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών την άνοιξη του 2019. Το πρόγραμμα βασίζεται στη μεθοδολογία “Εl pati de l’escola en igualtat” (H σχολική αυλή ένας χώρος ισότητας) που αναπτύχθηκε και εφαρμόζεται από την ομάδα Equal Saree στη Βαρκελώνη της Ισπανίας με την οποία συνεργαζόμαστε. Το πρόγραμμα βασίζεται στην παρατήρηση ότι σε μία τυπική αυλή δημοτικού σχολείου τα μοναδικά συνήθως στοιχεία εξοπλισμού που υπάρχουν είναι μπασκέτες και τέρματα ποδοσφαίρου. Τα στοιχεία αυτά υπονοούν μία συγκεκριμένη χρήση του χώρου που σχετίζεται με αυτά τα αθλήματα. Έτσι παρατηρούμε παιδιά που επιθυμούν να παίξουν μπάσκετ, ποδόσφαιρο ή παρόμοιες δραστηριότητες μεγάλης έντασης, συνήθως αγόρια, να καταλαμβάνουν το κέντρο της αυλής, ενώ παιδιά τα οποία επιθυμούν μία χαμηλότερης έντασης δραστηριότητα να εκτοπίζονται στην περιφέρεια του χώρου με σημαντικά λιγότερες επιλογές για παιχνίδι.
Η σχολική αυλή είναι ο πρώτος δημόσιος χώρος για το παιδί και παρατηρούμε ότι ήδη σε αυτόν τον χώρο δημιουργούνται συγκεκριμένες δυναμικές και ιεραρχίες οι οποίες σχετίζονται και με μία ευρύτερη έμφυλη διάσταση στη χρήση του χώρου ήδη από αυτή την ηλικία.
Μέσα από τη δράση “Αυλές Συμπερίληψης” συνεργαστήκαμε με τα παιδιά της δ’ δημοτικού και τις εκπαιδευτικούς Δήμητρα Γαβανά, Ιωάννα Αγγελή, τη διευθύντρια Μαρία Σκόμπα και είχαμε την υποστήριξη του αρμόδιου γραφείου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Τα παιδιά πήραν τον ρόλο ερευνητών και ερευνητριών, παρατήρησαν την χωρική αλλά και την κοινωνική διάπλαση της αυλής, αντιλήφθηκαν δυναμικές, εξοικειώθηκαν με μεθόδους συμμετοχικού σχεδιασμού και έκαναν προτάσεις ανασχεδιασμού της αυλής (με τη χρήση αρχιτεκτονικών μέσων όπως κολάζ, σχέδιο, χάρτες, μακέτα κ.ά.) με στόχο να γίνει πιο συμπεριληπτική και να μπορεί να υποστηρίζει ισάξια μία πολλαπλότητα παιχνιδιών και δραστηριοτήτων. Αυτό το διάστημα είμαστε στη διαδικασία διερεύνησης πηγών χρηματοδότησης για την υλοποίηση των κατασκευαστικών/αρχιτεκτονικών προτάσεων που αναπτύχθηκαν από τα παιδιά και τη δημιουργία μίας “πρότυπης” συμπεριλητπικής αυλής στο παραπάνω δημοτικό σχολείο.
Εκτός από το σχολικό περιβάλλον, σε ποιες άλλες χωρικές δομές θα σας ενδιέφερε να εστιάσετε για την εφαρμογή μιας αντίστοιχης ερευνητικής και σχεδιαστικής προσέγγισης;
Τη σχολική αυλή την προσεγγίζουμε ως μία μικρογραφία του δημόσιου χώρου της πόλης, ως τον πρώτο δημόσιο χώρο για ένα παιδί. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιούμε στο πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά, ωστόσο βασίζεται στις αρχές του συμμετοχικού σχεδιασμού και της συμμετοχικής λήψης αποφάσεων για τον δημόσιο χώρο εν γένει.
Μας ενδιαφέρει η συνεργασία μας με φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης που επιθυμούν να εντάξουν μεθόδους συμμετοχικού σχεδιασμού με τους πολίτες στα σχέδιά τους για ανάπτυξη της πόλης και από κοινού να προχωρήσουμε στον σχεδιασμό αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών προτάσεων που θα διέπονται από τις αρχές της ισότητας και της συμπερίληψης, κάνοντας τους δημόσιους χώρους πιο φιλικούς και ευχάριστους ενισχύοντας εν τέλει την ποιότητα ζωής μας στην πόλη.
Στοιχεία επικοινωνίας Urbana Lab
Facebook urbana_lab
Instagram urbana_lab
Email [email protected]
Website www.urbana.gr
READ ALSO: International Architecture Ideas Competition: Redefine the western waterfront of Thessaloniki