FERNANDO CARUNCHO / Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΚΗΠΟΥΡΟΣ / ΤΟΥ ΜΕΜΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ

Τον είχα δει σε φωτογραφίες και φαινόταν λίγο από άλλη εποχή. Τέτοιο ήταν το ανάστημα και το ντύσιμο του κορυφαίου ισπανού landsape designer Fernando Caruncho. Καθόλου τυχαία το site του Caruncho τον δείχνει σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία να κάθεται -σαν άγαλμα- σκεπτικός μπροστά από μια κιονοστοιχία. Από την αρχή επιχειρείται λοιπόν η σύνδεση, το πρόσωπο του δημιουργού με την κλασική αρχιτεκτονική. Το site του ισπανού είναι το πρώτο που συναντώ όπου ξεδιπλώνεται μόνο του, χωρίς την οποιαδήποτε δική μας παρέμβαση: Σε τόνους του μπεζ διαθέτει το δικό του ρυθμό, στους ήχους της αγγλικής σουίτας ΒWV 808 του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Δεν σου δίνει καμία επιλογή να πατήσεις κάποιο επιμέρους μενού –είναι μια ξενάγηση σε λίγες εικόνες και τίτλους –επιγραμματικά: τίτλοι περιοδικών όπου δημοσιεύτηκε έργο του, ονομασίες έργων. Έχει δηλαδή παραμεριστεί η γνωστή εμπορική διάσταση των site (όπου διαλέγεις κατηγορίες προϊόντων και υπηρεσιών) και έχει σκηνοθετήσει μια αυστηρά επιλεγμένη πορεία.

 

Από κοντά ο Caruncho διατηρεί την αύρα των φωτογραφιών -η προσοχή στην ένδυση του μάλλον θα απορρέει από μια οικογενειακή παράδοση: Ο παππούς του ασχολιόταν με την υψηλή ραπτική με επαφές με τους οίκους ραπτικής του Παρισιού ενώ η μητέρα του ήταν δημοσιογράφος που κάλυπτε θέματα μόδας. Και όταν μιλάει δεν κρύβονται οι φιλοσοφικές του καταβολές -πριν στραφεί στην κηποτεχνία, σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Autonoma της Μαδρίτης. Δηλώνει για παράδειγμα ότι η μέριμνα για τους κήπους μιας πόλης προδίδει και τη φροντίδα της πολιτείας για την κοινωνία. Ή ότι ο κήπος δεν είναι, όπως έχουμε συνηθίσει, απλά ένας χώρος αναψυχής αλλά ο τόπος όπου ο άνθρωπος βρίσκει τη θέση του μέσα στον κόσμο.

 

Οι απόψεις του Caruncho αποκαλύπτονται σταδιακά όπως και η ίδια του η κατοικία: Μένει στο κατάφυτο προάστιο Ciudalcampo, 24 χιλιόμετρα έξω από τη Μαδρίτη, ανάμεσα σε βίλες (τυπικά) με πισίνες. Το αλλόκοτο πλέγμα δρόμων του προαστίου διακλαδίζεται συνέχεια ώστε να μην έχεις μεγάλες ευθείες –η κατοικία του Caruncho διακρίνεται πίσω από έναν απλό φράχτη. Μάλλον αυτό που διακρίνεις είναι ένας τεράστιος (ξεπερνά τα 30 μέτρα μήκος) μονώροφος τοίχος χωρίς το παραμικρό άνοιγμα. Στο μέσο του μια χάλκινη πόρτα μαυρισμένη από την πατίνα του χρόνου, τόσο λιτός είναι ο σχεδιασμός. Ίσως πρόκειται για το πιο απλό σπίτι στη γειτονιά (σε σχέση με τις μεταμοντέρνες τούρτες με στέγες ολόγυρα), σχεδιασμένο μάλιστα από τον ίδιο. Αριστερά ο επισκέπτης θα βρει βρυσούλες που ρίχνουν νερό σε μια στενόμακρη λίμνη/αναβαθμό. Ο Caruncho απολογείται για την απόλυτη ιδιωτικότητα: «Οι κήποι στην Ισπανία είναι εσωστρεφείς». Οι τοίχοι της κατοικίας του δεν είναι απλά οι λευκοί τοίχοι ενός Alvaro Siza αλλά χοντροκόκκινοι, με πλούσια ματιέρα, οι τοίχοι ενός κτίσματος που θα μπορούσε να είναι πολύ παλιό. Την ματιέρα από τους τοίχους του την είχαμε μεν ξανασυναντήσει στην περίφημη βίλλα του Claudio Silvestrin και του John Pawson στη Μαγιόρκα (ένα από τα ελάχιστα έργα συνεργασίας τους) αλλά από εκεί και πέρα πλησιάζουν σε απόσταση αναπνοής τους κατά πολύ παλιότερους τοίχους τους περίφημου κήπου Ryoan-ji στο Κιότο. Ο γιαπωνέζικος αυτός κήπος είναι ένας στον οποίο ο Caruncho αναφέρεται με ιδιαίτερο θαυμασμό -οι τοίχοι του που φτιάχτηκαν από λάσπη ψημένη σε λάδι διαθέτουν μια πλούσια χρωματική πατίνα με ιδιαίτερα σκούρες περιοχές.

 

Η χάλκινη πόρτα δεν ανοίγει όπως θα περίμενε κάνεις στην ίδια την κατοικία του Caruncho αλλά σε ένα στενόμακρο αίθριο που καλύπτεται περιστασιακά με μια συρομένη διαφώτιστη λευκή τέντα. Από τον χώρο αυτό διακρίνεται ο κήπος -το κατεξοχήν έργο του ισπανού-αλλά μέσα από ένα μεταλλικό πλέγμα. Άλλο λοιπόν ένα δίκτυο “προστασίας” μεσολαβεί, μετά από τους ψηλούς μονολιθικούς τοίχους που περικλείουν τον κήπο. Γύρω από τον κήπο αναπτύσσεται μια στοά και ο ίδιος ο κήπος διαθέτει μια μεγάλη υδάτινη επιφάνεια η οποία είναι πράσινη: σε αντιπαράθεση με όλες τις γαλάζιες πισίνες της γειτονιάς, η υδάτινη αυτή επιφάνεια έχει πολύ μεγαλύτερη σχέση με τις λίμνες νερού στα ιστορικό συγκρότημα της Αλάμπρα. Το νερό αυτό αποτελεί και ένα από τα βασικότερα στοιχεία του κήπου για τον Ισπανό, αποδίδοντας αυτό που χαρακτηρίζει την «ταλάντωση του φωτός» το οποίο είναι «εκείνο που κάνει μια φυτεμένη έκταση κήπο». Στο βάθος, ένα υπερυψωμένο belvedere επιθεωρεί τον κήπο -στη βάση του θάμνοι βιομορφικά κουρεμένοι θυμίζουν τους θάμνους του κήπου Daichi-ji. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτός ο προσωπικός του κήπος αποτελεί κλειδί για την κατανόηση των υπολοίπων έργων μεγάλης κλίμακας του ισπανού, μιας πλειάδας ιδιωτικών και δημόσιων κήπων, μεταξύ των οποίων η La Terraza de los Laureles στον Βοτανικό Κήπο της Μαδρίτης. Εδώ μάλιστα και μια δεκαετία έχει περάσει τα σύνορα της πατρίδας του αναλαμβάνοντας έργα στις ΗΠΑ, τη Νέα Ζηλανδία, την Ιταλία, τη Γαλλία και στην Ιαπωνία.

 

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ισπανός δεν θέλει να αποκαλείται αρχιτέκτων τοπίου, ότι προτιμά να τον αποκαλούν κηπουρό. Την ίδια στιγμή το έργο του Caruncho διακρίνεται από μια ισχυρή αρχιτεκτονική θα έλεγες δομή με κανάβους και συμμετρίες που ορίζονται από συστοιχίες κυπαρισσιών και νερά. Δεν έχει καμία σχέση με το “αντίπαλο δέος” των landscape designers που ποντάρουν σε μια “αρμονία χρωμάτων” ιμπρεσιονιστικής αισθητικής (κάτι που μάλλον συγκινεί πιο εύκολα). Εδώ αναφέρομαι για παράδειγμα στο έργο του Piet Οudolf στον οποίο εμπιστεύτηκε τον κήπο του ο Peter Zumthor στο φετινό Serpentine Pavilion στο Λονδίνο. Απεναντίας η γεωμετρική του αυστηρότητα προέρχεται από τους ισλαμικούς κήπους της Ισπανίας και από γαλλικούς κήπους που θαυμάζει όπως ο Vaux-le-Vicompte κοντά στο Παρίσι. Πέρα από αυτήν την ευδιάκριτη προτίμηση του ισπανού για τη γεωμετρία (σε σχέση με χρωματική παλέτα), ο τρόπος που μιλά για κήπους αλλά και οι αναφορές του είναι συχνά αρχιτεκτονικές: αποκαλεί τους κήπους «ένα κουτί φωτός» και του αρέσει να δηλώνει ότι εμπνέεται από τα αραβικά λουτρά στη Γκιρόνα. Ένα ιστορικό κτίσμα που γίνεται κατά τον ισπανό, δείγμα του «ζωντανού παρελθόντος» και όπου το νερό στο κέντρο δίνει με τις αδιόρατες αντανακλάσεις του, μια μοναδικότητα στον χώρο αυτό.Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά ο Ισπανός, “Για να ταξιδέψει κανείς στο μέλλον, είναι αναγκαίο να περπατήσει προς την απόλυτη καθαρότητα του παρελθόντος”.