Με οδηγό τις απόψεις, τις επιθυμίες, τις προσδοκίες και το κοινό όραμα για ένα βιώσιμο μέλλον για τον λόφο του Λυκαβηττού, ο δήμος Αθηναίων εκπόνησε το Πρόγραμμα Λυκαβηττός: το παρόν και το μέλλον του αστικού δάσους της Αθήνας. Από τον Δεκέμβριο του 2016, οπότε ξεκίνησε η πρώτη φάση του Προγράμματος Λυκαβηττός, ο Δήμος Αθηναίων απηύθυνε πρόσκληση συνεργασίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ώστε να συμβάλλει στην διεξαγωγή του προγράμματος με την εκπόνηση ενός πρωτότυπου ερευνητικού έργου που θα διασφαλίζει την ανάδειξη της ταυτότητας του λόφου ως πνεύμονα πρασίνου και κοιτίδας βιοποικιλότητας για την Αθήνα.
Επιστημονικός Υπεύθυνος του ερευνητικού έργου, που τιτλοφορείται “Ανάλυση Τοπίου του Λόφου του Λυκαβηττού και Ανάπτυξη Στρατηγικής για την Ανάδειξη της Ταυτότητας του Λόφου και την Αειφορική του Διαχείριση”, είναι η Καθηγήτρια Δρ. Μαρία Παπαφωτίου, Πρόεδρος του Τμήματος Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ανθοκομίας & Αρχιτεκτονικής Τοπίου και του Διετούς Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Αρχιτεκτονική Τοπίου» του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το ερευνητικό έργο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών υποστηρίχθηκε από την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη.
–κείμενο από τους δημιουργούς
Οι Αρχές
«Μελετούμε το πνεύμα που αναδίνεται απ’ τους τόπους»
Δημήτρης Πικιώνης, Συναισθηματική Τοπογραφία, 1935
Για το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ο συγκερασμός φυσικής, ιστορικής και πολιτισμικής αξίας του Λόφου του Λυκαβηττού οφείλει να αποτελεί τη βάση σε οποιαδήποτε πρόταση ανάπλασης –αναζωογόνησης του Λόφου, προστατεύοντας το χαρακτήρα του Αττικού Τοπίου.
H ολοκληρωμένη αειφορική προσέγγιση πιθανών επεμβάσεων στο Λόφο οφείλει εκ των προτέρων να στοχεύει στην ισορροπία μεταξύ των επεμβάσεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του τοπίου.
Η «ανθεκτικότητα» του φυσικού περιβάλλοντος του Λόφου του Λυκαβηττού σε δραστηριότητες και επισκεψιμότητα αποτελεί κομβικό στοιχείο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της βιοκλιματικής προσφοράς του Λόφου στην πόλη των Αθηνών.
Με βάση την ανάγνωση του τοπίου γίνεται μία ενδεικτική ζωνοποίηση του λόφου με στόχο την ανθεκτικότητα και την ισορροπία μεταξύ λειτουργιών και βιοποικιλότητας λαμβάνοντας υπόψη αφενός την αλληλεπίδραση του ανθρωπογενούς στοιχείου με το φυσικό στοιχείο και τη βιοποικιλότητα και αφετέρου τη γεωμορφολογία του Λόφου και τις κλίσεις των διαφόρων περιοχών (και ως εκ τούτου την προσβασιμότητα).
Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το φυσικό στοιχείο εξαρτάται από την προσβασιμότητα των περιοχών, την ύπαρξη δημοφιλών σημείων-τοπόσημων, τις προσφερόμενες δραστηριότητες, τη ροή επισκεπτών κοκ.
Οι κλίσεις του εδάφους, πέραν της επίδρασης στην προσβασιμότητα των εκάστοτε περιοχών, χαρακτηρίζουν και τον πλούτο της φυσικής χλωρίδας του Λόφου, καθώς οι περιοχές που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη κλίση είναι οι βραχώδεις πλαγιές, στις οποίες παρατηρείται υψηλή βιοποικιλότητα χαρακτηριστική της φυσικής χλωρίδας του Λόφου, κυρίως λόγω της μεγάλης ποικιλίας χασμοφύτων.
Οι Παρεμβάσεις
Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, αναλύοντας το τοπίο του Λυκαβηττού, θέτει ως στρατηγική βάση για την αρμονική ένταξη του αρχιτεκτονήματος στον τόπο:
- Την ανάδειξη και προστασία της χλωρίδας
- Την ανάδειξη του στοιχείου του νερού και τη σύνδεσή του με με ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία
- Την ανάδειξη των ιδιαίτερων γεωλογικών στοιχείων του Λόφου
Η στρατηγική πρόταση για την ενεργοποίηση του Λόφου αφορά στη δημιουργία τριών θεματικών Διαδρομών, βασισμένων πάνω σε υπάρχοντα μονοπάτια, που θα αναδεικνύουν τα φυσικά χαρακτηριστικά του Λόφου. Αυτές είναι: η Βοτανική Διαδρομή, η Γεωλογική Διαδρομή και η Διαδρομή του Νερού.
Οι Διαδρομές εκτείνονται σε όλη την έκταση του Λόφου και σε κάποια σημεία αλληλοεπικαλύπτονται.
Τρεις Είσοδοι, που επιλέγονται για την συμβολική τους σχέση με τα τρία στοιχεία του χαρακτήρα του τοπίου, ενημερώνουν τον επισκέπτη πριν ανηφορίσει για το Λόφο. Αντίστοιχα, τρία σημεία επάνω στο Λόφο, επιλέγονται ως Κόμβοι Ενημέρωσης των τριών θεματικών Διαδρομών. Αυτοί οι κόμβοι βρίσκονται σε σημαντικά για το Λόφο σημεία, το μπαλκόνι της Πράσινης Τέντας, την εκκίνηση της διαδρομής για τον Αη-Γιώργη από την πλατεία και τον Αποσπερίτη. Στις τρεις Διαδρομές εντοπίζονται Σημεία Ενδιαφέροντος, που αναδεικνύουν τα πολλαπλά τοπία του Λόφου και τη θεματική της κάθε Διαδρομής. Οι Διαδρομές τέμνονται σε οκτώ σημεία του Λόφου, τα οποία ορίζονται ως Κόμβοι Προσανατολισμού στα οποία προβλέπεται η απαιτούμενη σήμανση για κάθε διαδρομή.
Η Βοτανική Διαδρομή
Η προτεινόμενη Βοτανική Διαδρομή αποσκοπεί στην ανάδειξη του βοτανικού στοιχείου, καθώς επίσης στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των χρηστών του χώρου σε θέματα που αφορούν στην ιδιαίτερη φύση και αισθητική του τοπίου.
Εντοπίζονται και αναδεικνύονται χαρακτηριστικές φυτοκοινωνίες του Λόφου με ελληνικά ενδημικά και αυτοφυή είδη με ιδιαίτερη σημασία για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του Αττικού τοπίου, οι οποίες αποτυπώνονται ενδεικτικά σε χάρτες που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό.
Νταμάρι – Βοτανικό Εργαστήριο (Βοτανικός Κήπος Αυτοφυών)
Προτείνεται η φύτευση υπάρχοντος νταμαριού, μέρους της Βοτανικής Διαδρομής, με σκοπό τη δημιουργία μικρού Βοτανικού Κήπου με αυτοφυή είδη της χλωρίδας του Λόφου, με έμφαση στα ελληνικά ενδημικά είδη. Σε αυτόν τον βοτανικό κήπο – εργαστήριο μπορεί να φιλοξενούνται προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, που αφορούν στην ελληνική χλωρίδα.
Η Γεωλογική Διαδρομή
O Λυκαβηττός έδωσε τα «σπλάχνα» του για το χτίσιμο της νεοκλασικής Αθήνας. Η Γεωλογική Διαδρομή θα συνδέει τον επισκέπτη με αυτό το κομμάτι της ιστορίας του Λόφου.
Θα αναδεικνύει σημεία του λόφου που προσφέρουν στον επισκέπτη μια ιδιαίτερη σχέση με το βράχο, καθώς και τη γνωριμία με τα διαφορετικά είδη πετρωμάτων του, την ανώτερη ασβεστολιθική βαθμίδα, τα καρύματα κλιτύων έκλυτα, τους μαργαϊκούς ασβεστόλιθους και τους αθηναϊκούς σχιστόλιθους.
Νταμάρι – Γεωλογικός Κήπος
Σε υπάρχον νταμάρι, μέρος της Γεωλογικής Διαδρομής, προτείνεται η δημιουργία ενός Γεωλογικού “Κήπου”, όπου ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα γνωριμίας με λατομευμένα εκθέματα από τα πετρώματα του Λόφου. Παράλληλα διαμορφώνεται ένα αμφιθέατρο με υλικό λατομευμένο από τα βράχια του Λόφου. Ο Γεωλογικός Κήπος μπορεί να φιλοξενήσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες με αντικείμενο τη γεωλογία ή/και τη διαδικασία της λατόμευσης.
Η Διαδρομή του Νερού
Στην Διαδρομή του Νερού υπογραμμίζεται η αίσθηση του επισκέπτη σε σχέση με τα στοιχεία του νερού. Διατρέχει σημεία στρατηγικής επιλογής, όπως το περιμετρικό ρείθρο, αύλακες, κανάλια, κρήνες, όπου τα ιστορικά στοιχεία και ο τρόπος διαχείρισης των ομβρίων στο Λόφο είναι επισκέψιμα για να έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
Προτείνεται η Διαδρομή να περιλαμβάνει την Αδριάνειο Δεξαμενή στο Κολωνάκι, καθώς και το τμήμα του Αδριάνειου Υδραγωγείου στους πρόποδες του Λόφου. Πραγματοποιήθηκε ανάλυση τοπίου σχετικά με την απορροή ομβρίων υδάτων και δημιουργήθηκαν χάρτες σχετικά με τις κλίσεις του εδάφους, των εκτιμώμενων ροών ομβρίων και τις εκτιμώμενες ροές απόθεσης φερτών υλικών.
Νταμάρι – Κήπος Βροχής (Raingarden)
Σε νταμάρι, μέρος της Διαδρομής του Νερού, προτείνεται να δημιουργηθεί ένας Κήπος Βροχής (Raingarden) από αυτόχθονα φυτά, με σκοπό τη μείωση της απορροής των ομβρίων μέσω της απορρόφησής τους από το έδαφος.
Νταμάρι Ελεύθερου Καθιστικού
Στο νταμάρι «Ελεύθερο Καθιστικό», το οποίο βρίσκεται σε κοινό τμήμα των τριών θεματικών διαδρομών, προτείνεται η δημιουργία λίθινων καθιστικών, με υλικά από τους βράχους του Λόφου με σκοπό την εναρμόνιση της παρέμβασης με το τοπίο, ως φυσικά στοιχεία εναποτεθειμένα μπροστά από το βράχο προέλευσής τους.
Η Διαδρομή στην Κοιλάδα της Χαρουπιάς
Η διαδρομή – μονοπάτι στην Κοιλάδα της Χαρουπιάς αποτελεί βασικό άξονα και στις τρεις προτεινόμενες Θεματικές Διαδρομές. Στην φυτεμένη με χαρουπιές κοιλάδα υπάρχει ένα φυσικό μονοπάτι, το οποίο αναδεικνύεται.
Η προτεινόμενη διαδρομή δημιουργείται στο κέντρο της κοιλάδας, ελαφρώς υπερυψωμένη, τόσο για λόγους ασφάλειας σε περίπτωση έντονης απορροής υδάτων, όσο και για να υπάρχει η δυνατότητα παρατήρησης του ίχνους του νερού στο έδαφος.
Ανάμεσα στις χαρουπιές δίνεται η δυνατότητα παρατήρησης των εντυπωσιακών χρωμάτων του βράχου, που υποδηλώνουν διαφορετικά γεωλογικά υποστρώματα, μέσα από τα φυλλώματα των δέντρων.
Επίλογος
Η οριοθέτηση περιοχών προστασίας της βιοποικιλότητας στο Λόφο του Λυκαβηττού αποτελεί και μία πρόθεση σύνδεσης του μύθου με το σήμερα. Όπως η θεά Αθηνά, για να προστατεύσει τον Ερεχθέα, τον έκλεισε σε ένα πιθάρι, η σχεδιαστική πρόταση οριοθετεί τις ευαίσθητες περιοχές και προστατεύει τη χλωρίδα τους δημιουργώντας θύλακες με ενότητες διαφορετικής βαρύτητας στο Λόφο.
Η αντιστοιχία των περιοχών αυτών στο μύθο είναι η χρήση των ερπετών από τη θεά. Το μυστικό της θεάς Αθηνάς προστατεύεται, όπως προστατεύεται η βιοποικιλότητα. Άλλωστε, σύμφωνα με το μύθο το μυστικό αποτέλεσε το έναυσμα για την δημιουργία του Λόφου. Σε αντιστοιχία, τα πολύπλοκα οικοσυστήματα αποτελούν την απαρχή κάθε γεωλογικού στρώματος, κάθε ξεχωριστού φυτού, κάθε μοναδικού λόφου, όπως ο Λόφος του Λυκαβηττού.
Credits
Eρευνητική ομάδα
Δρ. Μαρία Παπαφωτίου, Καθηγήτρια
Δρ. Αναστασία Ακουμιανάκη, Αναπλ. Καθηγήτρια
Δρ. Αγγελική Παρασκευοπούλου, Επίκ. Καθηγήτρια
Δρ. Άννα_Μαρία Βισίλια, Λέκτορα του Εργαστηρίου Ανθοκομίας & Αρχιτεκτονικής Τοπίου
Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του Διετούς Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Αρχιτεκτονική Τοπίου» του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών:
Στην φάση Α’ “Ανάλυση τοπίου του Λόφου του Λυκαβηττού για την ανάδειξη της ταυτότητας αυτού και την αειφορική διαχείρισή του”
Ανδρεοπούλου Χ., Αρχιτέκτων
Γαλάτη Μ., Αρχιτέκτων
Μυροφορίδου B., Αρχιτέκτων
Γόγολος Δ., Αρχιτέκτων
Κόντος Ι., Γεωπόνος
Παπακωνσταντίνου Ε., Γεωπόνος
Πορφυράκη Θ., Γεωπόνος
Χούντας Κ., Αρχιτέκτων
Χρηστάρα-Παπαγεωργίου Φ., Γεωπόνος
Στην φάση Β’ “Σενάρια ενεργοποίησης του Λόφου του Λυκαβηττού”
Ανδρεοπούλου Χ., Αρχιτέκτων
Γαλάτη Μ., Αρχιτέκτων
Μυροφορίδου B., Αρχιτέκτων.
Ευχαριστούμε τους Αντώνη Ζώη, κ. Τάκη Στεφάνου και κ. Σταύρο Αποστόλου για την πολύτιμη βοήθειά τους.
Ευχαριστούμε το Ίδρυμα Λεβέντη που με ευγενική χορηγία του στήριξε το Έργο.
Θέλετε να μάθετε περισσότερα για το Πρόγραμμα Λυκαβηττός; Γνωρίστε καλύτερα τους συμμετέχοντες εταίρους και συγκεκριμένα το Γραφείο Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας του δήμου Αθηναίων, εδώ!
READ ALSO: Χριστουγεννιάτικες ιδέες διακόσμησης για το μπάνιο από την Ideal Standard