Αποτελέσματα Εργασιών Θερινού Εργαστηρίου του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΔΠΘ στη νήσο Κάσο

Αποτελέσματα Εργασιών Θερινού Εργαστηρίου του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
στη νήσο Κάσο με θέμα:    

«Ανάδειξη της μεταβυζαντινής εκκλησίας της Παναγίας Εμπορειού, αξιοποίηση του λιμανιού του Εμπορειού και επανασχεδιασμός του περιβάλλοντος οικιστικού χώρου»

Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης ολοκλήρωσε με επιτυχία τις εκπαιδευτικές του δράσεις στη νήσο Κάσο, οι οποίες ήταν αφιερωμένες – ως συμβολή του Δ.Π.Θ. – στα 70 χρόνια Ελεύθερα Δωδεκάνησα, στα πλαίσια του εορτασμού του 2017 ως έτους Δωδεκανήσου, μετά τη σχετική ανακήρυξη  από την Βουλή των Ελλήνων.

Το Θερινό Εργαστήριο πραγματοποιήθηκε στο διάστημα από τις 25 Ιουλίου έως 5 Αυγούστου 2017, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Αλκιβιάδη Πρέπη, καθηγητή του ΤΑΜ του ΔΠΘ, στο πλαίσιο του μαθήματος «Αποκατάσταση, Επανασχεδιασμός και Αναβίωση Ιστορικών Κτιρίων και Συνόλων Ι-ΙΙ».

Την επιστημονική ομάδα πλαισίωσαν διδάσκοντες του Τμήματος και εξειδικευμένοι νέοι αρχιτέκτονες.  

Οι 19 συμμετέχοντες φοιτητές χωρίστηκαν σε 4 ομάδες, αναλαμβάνοντας η κάθε μία ένα ξεχωριστό θέμα στο κύριο παραθαλάσσιο τμήμα του νησιού, όπως αυτό οριοθετείται από τον Εμπορειό και τον οικισμό του Φρυ.

Στόχος των προτάσεων ήταν η ανάδειξη του οικιστικού χώρου, με βασικούς άξονες την προστασία των υφιστάμενων αρχιτεκτονικών και κοινωνικών δομών, τις ανάγκες και τις προοπτικές του τόπου και τον ρεαλισμό.

Οι τελικές εργασίες παρουσιάστηκαν στο κοινό του νησιού, που εντυπωσιάστηκε από την πληρότητά τους, αλλά κυρίως από το γεγονός, ότι οι προτάσεις αυτές μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης της Κάσου.

Συγκεκριμένα, οι ομάδες των φοιτητών με την καθοδήγηση των καθηγητών και εποπτών μελέτησαν και παρουσίασαν τα ακόλουθα θέματα:

1. Ανάδειξη – ανάπλαση παλαιού λιμανιού Εμπορειού
Επιβλέποντες: Κατερίνα Περτσελάκη, Ιορδάνης Σιναμίδης
Φοιτητές: Βαλσαμίδου Σοφία, Δημόκας Γεώργιος-Δαμιανός, Θεοδωρίδης Αβραάμ, Καραγκιοζίδου Μαρίνα, Κολόζη Αντωνία, Ρόμπη Άννα


Ο Εμπορειός βρίσκεται 500 μέτρα ανατολικά του οικισμού του Φρυ και αποτελεί το παλαιό λιμάνι της Κάσου, ενώ σήμερα είναι πόλος έλξης συγκεντρώνοντας τους περισσότερους λουόμενους του νησιού.

Στην περιοχή εντοπίζονται καταστήματα εστίασης, κατοικίες και γειτονικά ο ναός της Παναγίας Εμπορειού. Παράλληλα, η ανυπαρξία ουσιαστικής διαμόρφωσης προκαλεί προβλήματα κίνησης, στάθμευσης, προσβασιμότητας, έλλειψη σκίασης και υποδομών.

Η πρόταση στοχεύει στην ενοποίηση των ελεύθερων χώρων κίνησης, στάσης και συνάθροισης σε ένα ενιαίο σύνολο, όπου οι επιμέρους χώροι ορίζονται και διαμορφώνονται ανάλογα με τη δυναμικότητα των χρήσεων.

Για τον λόγο αυτό, κατά τον σχεδιασμό δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στις στάθμες του εδάφους και στην επιλογή – τοποθέτηση των υλικών.

Συγκεκριμένα, στο δυτικό τμήμα δημιουργείται μία πλατεία στο σημείο εισόδου και διαμορφώνεται ένας χώρος στάθμευσης, καθώς και μία ξύλινη εξέδρα με αμφίπλευρη θέαση. Στο κύριο μέτωπο η κίνηση των οχημάτων περιορίζεται, διαμορφώνεται ζώνη περιπάτου (διαχωρισμένη από τη παραλία με κλίσεις και αναβαθμούς) και εγκαταστάσεις για λουόμενους.   


2. Ανάπλαση περιβάλλοντος χώρου Παναγίας Εμπορειού
Επιβλέπουσα: Άλκηστη Πρέπη 
Φοιτητές: Μπαπρικίδου Ραφαέλα-Φωτεινή, Ντίκινς Ευγενία-Γουίνιφρεντ, Σκετόπουλος Γεώργιος  



Ο ναός της Παναγίας Εμπορειού ανεγέρθηκε το 1847 πλησίον παλαιοχριστιανικής βασιλικής, από την οποία χρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη (spolia). Στον όμορο αγρό δυτικά σώζονται λείψανα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής και του βαπτιστηρίου.

Η πρόσβαση στον περιβάλλοντα χώρο του ναού γίνεται από βορά (από το ανατολικό άκρο του παλαιού λιμανιού του Εμπορειού), ενώ πλησίον της εισόδου λειτουργεί αναψυκτήριο.
Η πρόταση επιχειρεί την ανάδειξη του χώρου, των τριών αυτών ενοτήτων, μέσω ήπιων και σύγχρονων επεμβάσεων, εναρμονισμένων με τον μνημειακό χαρακτήρα.


Συγκεκριμένα προτείνεται η ανάδειξη των παλαιοχριστιανικών λειψάνων (ανασκαφή, συλλογή, δημιουργία υπαίθριου αρχαιολογικού πάρκου) και η δημιουργία μίας πορείας που θα οριοθετεί την περιηγητική διαδρομή.

Ο περιβάλλοντας χώρος του ναού διαμορφώνεται με το παραδοσιακό κοχλάκι, αποκαθίστανται τα συνοδευτικά κτίρια και ανακατασκευάζεται το καμπαναριό σε μορφή συμβατή με το ιστορικό λεξιλόγιο.

Τέλος, στο γειτονικό αναψυκτήριο επίσης προτείνεται ο ανασχεδιασμός και η ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου του.     




3. Ανάλυση και προτάσεις επέμβασης σε παραδοσιακό τμήμα του οικισμού Φρύ
Επιβλέπων: Σοφοκλής Κωτσόπουλος 
Φοιτητές: Δεμερούκης Νικόλαος, Κοψιδάς Τιμόθεος, Λυμπέρη Χαρίκλεια, Σταγάκη Άννα, Χρυσοβέργη Μαρία-Άννα

Καθώς ο μικρός πυρήνας του Εμπορειού δεν αποτελεί ένα συνεκτικό οικιστικό σύνολο και για την αρτιότερη τεκμηρίωση μίας παρέμβασης σε παραδοσιακό τμήμα, η πρόταση εστίασε στον οικισμό του Φρυ.
Συγκεκριμένα επιλέχθηκε το ιστορικό τμήμα της περιοχής της “Μπούκας”, το οποίο παράλληλα αποτελεί ένα από τα κομβικά και πλέον χαρακτηριστικά σημεία του οικισμού, συγκεντρώνοντας αντιπροσωπευτικά στοιχεία.

Στόχος της ομάδας ήταν αφενός η ανάλυση του οικιστικού τμήματος, ως αρχιτεκτονική (τυπολογία, μορφολογία, κατασκευή) και ως υφιστάμενο πολεοδομικό σύνολο (διαδρομές, δομημένο/αδόμητο, υλικά, εξοπλισμός), αφετέρου η κατάθεση προτάσεων για την ανάπλαση και ανάδειξή του.

Ακολουθώντας τη διεθνή μεθοδολογία οι προτάσεις διαχωρίστηκαν σε α. παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο (κινήσεις, δαπεδοστρώσεις, σημεία ενδιαφέροντος) με έμφαση στην περιοχή – λιμανάκι της “Μπούκας” και β. κατευθυντήριες αρχές για την ιδιωτική πρωτοβουλία.

Ως προς το δεύτερο, επισημάνθηκε η ανάγκη αποκατάστασης και ανασχεδιασμού των ιστορικών κτιρίων, καθώς και η ύπαρξη αρκετών κενών οικοπέδων, στα οποία ο σύγχρονος σχεδιασμός θα πρέπει να εντάσσεται στο ιστορικό περιβάλλον.




4. Αποτύπωση, ανάλυση και τεκμηρίωση παραδοσιακής οικίας στο Φρυ
Επιβλέπων: Κωστής Μασούρας
Φοιτητές: Αμπεριάδου Μαρία, Κωτούδη Σταυρούλα-Κατερίνα, Μηλίγκου Φωτεινή, Παπαδάκη Μαρία, Τζίμπας Ιωάννης

Εστιάζοντας στο καθ’ εαυτό ζήτημα των εγκαταλειμμένων ιστορικών κτιρίων της Κάσου, στόχος της ομάδας ήταν η τεκμηρίωση και η προκαταρκτική πρόταση αποκατάστασης μιας αξιόλογης οικίας στον οικισμό του Φρυ.

Μετά την αρχιτεκτονική αποτύπωση, έγινε η ανάλυση του κτιρίου σε επίπεδο κατασκευαστικής δομής και παθολογίας, ενώ διερευνήθηκε ως τύπος και ως μορφή και συσχετίστηκε με τα συμπεράσματα της ομάδας

Στο κτίριο εντοπίστηκε έντονη παθολογία, που οφείλεται τόσο σε φυσικούς παράγοντες (έκθεση σε καιρικά και φυσικά φαινόμενα), όσο και σε ανθρωπογενείς (νεώτερες ασύμβατες επεμβάσεις με σκυρόδεμα, τροποποιήσεις ανοιγμάτων).

Ως προς την αποκατάσταση, επισημάνθηκε η ανάγκη διατήρησης του τοπικού αρχιτεκτονικού λεξιλογίου (διατήρηση υλικότητας και τεχνολογίας, αφαίρεση ασύμβατων επεμβάσεων, υπόμνηση ιστορικών φάσεων) και η ανάδειξη και προσαρμογή του ιστορικού κτιρίου στις σύγχρονες ανάγκες κατοίκησης (λειτουργίες χώρων, δίκτυα και εγκαταστάσεις, δομοστατική επάρκεια).  
     

Παράλληλα, και με τη συμβολή και άλλων προσκεκλημένων ομιλητών, οι συμμετέχοντες φοιτητές είχαν την ευκαιρία να ειδικευτούν αφενός σε θέματα προστασίας και ανάδειξης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, μέσω σύγχρονων προσεγγίσεων αποκατάστασης και αναβίωσης ιστορικών κτιρίων και συνόλων, αφετέρου στο ιστορικό, πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο της Κάσου.

Οι εισηγήσεις του Σεμιναρίου, με αφορμή την παρουσίαση του εργοταξίου και των εργασιών αποκατάστασης του μεταβυζαντινού ναού της Παναγίας του Εμπορειού, που βρίσκονται σε εξέλιξη, ήταν ανοικτές στο κοινό του νησιού.  

Όλοι οι τοπικοί φορείς που στήριξαν και συνδιοργάνωσαν το πρώτο αυτό Εργαστήριο και Σεμινάριο του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης στην Κάσο εξέφρασαν την πεποίθηση να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε μέσω της συνεργασίας με το Δ.Π.Θ. να καθιερωθούν αυτές οι δράσεις, οι οποίες μόνο οφέλη μπορούν να προσφέρουν στο ακριτικό νησί.