Είναι το Ελληνικό Καλοκαίρι είδος υπό εξαφάνιση; | the Architect Show 4

Ο όρος Ελληνικό Καλοκαίρι είναι μοναδικός. Δεν υπάρχει δηλαδή κάτι αντίστοιχο για την Κροατία ή την Ισπανία.
Έχει γίνει τίτλος βιβλίου, του Jacques Lacarriere και αν κρίνουμε από τις τουριστικές εισροές του 2022 έχει καταλάβει τις συνειδήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων από ολόκληρο τον πλανήτη. Μήπως η μαζική και άκριτη, μερικές φορές, ανάπτυξη που πάει μαζί με τον εισερχόμενο τουρισμό, απειλεί μια αισθητική κι έναν τρόπο ζωής που έκανε τον πλανήτη να ονειρεύεται;

-κείμενο από τον Θανάση Διαμαντόπουλο

Τη δεύτερη μέρα του συνεδρίου The Architect Show ο Στάθης Καλύβας πολιτικός επιστήμονας, συγγραφέας και τακτικός καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης από το 2018, ανέλαβε το συντονισμό τριών πάνελ με θέμα το Ελληνικό Καλοκαίρι. Η επιλογή του προσώπου δεν είναι καθόλου τυχαία αφού, για όσους δε γνωρίζουν, εν μέσω των πανηγυρισμών από πλευράς ελληνικού κράτους-κάτι που θα συνέβαινε ανεξαρτήτως κυβερνητικής παρατάξεως- για τα έσοδα από τον τουρισμό που υποστηρίχθηκε ότι έφτασαν τα 20 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσό καθόλου αμελητέτο για την οικονομία της Ελλάδας, o Καλύβας με το άρθρο του “Μια Ελλάδα δίχως Καλοκαίρι;” στην Καθημερινή, έγειρε συζητήσεις.

Μέσα στο άρθρο θίγεται το φαινόμενο της κατακόρυφης αύξησης του τουριστικού ρεύματος που απειλεί και τον θερινό βίο, ως στοιχείο της ελληνικής κουλτούρας. Είτε στο κέντρο της πόλης με την ερήμωση του από το νεανικό πληθυσμό λόγω αύξησης των ενοικίων και των πολλών κατοικιών βραχυχρόνιας μίσθωσης, κοινώς airbnb, είτε στα νησιά που γίνονται όλο και λιγότερο προσβάσιμα στον τοπικό πληθυσμό λόγω της μεταστροφής της τουριστικής πολιτικής σε “τουρισμό VIP” τελικά απειλείται η ίδια η ιδέα του ελληνικού Καλοκαιριού που αποτελεί το “ιερό δισκοπότηρο” των ξένων που κατακλύουν τη χώρα μας κυρίως κατά τους θερινούς μήνες.

 Στο πρώτο panel για το ελληνικό καλοκαίρι συζήτησαν οι: Θοδωρής Γεωργακοπουλος, διευθυντής περιεχομένου της ΔιαΝΕΟσις, η Ιωάννα Δρέττα, διευθύνουσα σύμβουλος της Marketing Greece, ο Ιάσων Τσάκωνας, ιδρυτής της Oliaros και ο Nίκος Καραφλός, ιδρυτής του Dexamenes Seaside Hotel.

“Αυτό που ονομάζουμε τουρισμός, αλλάζει με δραματικό και πολύ γρήγορο τρόπο τα πάντα στο διάβα του. Ο τουρισμός είναι ένα φαινόμενο με τρομερές αντιφάσεις. Από τη μία πλευρά υπάρχει η ανάγκη εσόδων και ανάπτυξης και από την άλλη η ταυτότητα και οι διαγεννεακές αξίες. Τι κληρονομείς και τι κληροδοτείς. Πως αλλάζει ο τόπος και οι αξίες των ανθρώπων” είπε ο κύριος Καλύβας στην εισαγωγή του. 

Η κυρία Δρέττα, πιο θετικά σκεπτόμενη είπε “Η χώρα μας είναι μια ηγέτιδα δύναμη στον τουρισμό κι αυτό είναι ένα επίτευγμα συλλογικό. Τουρισμός είναι η εμπειρία που προσφέρει η χώρα μας. Οι πάροχοι της εμπειρίας σε κάθε σταθμό της επίσκεψης του τουρίστα είναι διαφορετικοί. Πάντως, οι μεγαλύτερες τάσεις παγκοσμίως ταυτίζονται με αυτό που είμαστε καλοί. Την αυθεντικότητα και τον άνθρωπο”. 

Ενώ ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος τόνισε πως “δεν είναι υγιές να είναι ο τουρισμός το Νο1 σε μια οικονομία. Περίπου το 1/4 του ΑΕΠ εξαρτάται έμμεσα ή άμεσα από τον τουρισμό. Αν ήμασταν 100% εξαρτημένοι από τον τουρισμό το 2020-21 θα είχαμε φαληρίσει. Ο τουρισμός δημιουργεί εποχικές θέσεις εργασίας κι όχι ακριβοπληρωμένες. Σίγουρα όμως, πρέπει να του δώσουμε έμφαση. Θα είναι ένα κομβικό κομμάτι της οικονομίας. Όλη η πολιτική που σχετίζεται με τον τουρισμό πρέπει να λάβει υπόψιν τις νέες συνθήκες. Δεν υπάρχει όμως η δυνατότητα κεντρικού σχεδιασμού σε αυτόν τον τομέα. Το μόνο που μπορεί να κάνει το κράτος είναι να επιβάλει κάποιους κανόνες με σταθερότητα σε βάθος χρόνου. Και να μπουν κανόνες συγκεκριμένοι κι ευέλικτοι”.

Το μάρκετινγκ δε σημαίνει μόνο προβολή αλλά και τοποθέτηση. Πρώτα γίνεται η τοποθέτηση και ακολουθεί η προβολή. Αυτό το “σύνθετο” που είμαστε σαν χώρα είναι και η ομορφιά του πράγματος. Η βασική έννοια για τους φορείς του τουρισμού αυτή τη στιγμή δεν είναι η προβολή, αλλά η διαχείριση των προορισμών. Η φέρουσα ικανότητα υποδοχής έχει να κάνει με τις υποδομές. Αυτά ήταν τα κεντρικά σημεία της ομιλίας της κυρίας Δρέττα που συνέχισε τη συζήτηση. 

Ο άνθρωπος πίσω από το θαύμα της Αντιπάρου και την εταιρεία Oliaros, Ιάσωνας Τσάκωνας τόνισε μεταξύ άλλων: “ …Η Ελλάδα έχει να προσφέρει μια κουλτούρα κι έναν τρόπο ζωής που είναι πέρα του ηλίου και της θάλασσας. Αυτό αν το ορίσουμε σωστά και το διαφυλάξουμε θα είναι ένα πρώτο μεγάλο βήμα. Κι αυτό αφορά κυρίως τους ξένους επενδυτές του τουρισμού”.

Το πολυβραβευμένο ξενοδοχείο Dexamenes ήταν ένα οινοποιείο που μετέτρεπε τη μαύρη σταφίδα σε κρασί. Ιδρυτής του ο Νίκος Καραφλός, αρχιτεκτονες το γραφείο k-studio. “Δουλέψαμε με κεραμίδια τοπικής βιοτεχνίας, με τοπικά συνεργεία. Θέλουμε να έχουμε ένα θετικό impact είτε στην τοπική κοινωνία είτε στο περιβάλλον. Κι αυτό πρέπει να κάνει κάθε επιχείρηση. Οι νεότεροι αρχιτέκτονες και η ευκολότερη πρόσβαση σε πληροφορία κάνει τους ελληνικούς προορισμούς πιο design. H υπεραξία σήμερα όμως, δεν είναι τόσο το όμορφο design αλλά η ηθική διαχείριση”.

Ακολούθησε η συζήτηση: “Ελληνικό καλοκαίρι: Ταυτότητα και κοινωνία”. Ο Αρίστος Δοξιάδης, οικονομολόγος και επενδυτής, η Μυρτώ Κιούρτη, αρχιτέκτονας, ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ, συνέχισαν τη συζήτηση για το ελληνικό καλοκαίρι.

Η κουβέντα ξεκίνησε από την εγχώρια γαστρονομία. Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος είπε ανάμεσα σε άλλα: “Αυτό που θεωρείται ως φαγητό της μαμάς είναι κάτι που κωδικοποιήθηκε μέσα από τον τουρισμό των 70ς. Τώρα παίζει η έθνικ κουζίνα, σερβίρουν σεβίτσε στη Βέροια”. Ενώ ο Αρίστος Δοξιάδης τόνισε: “Οι δημοκρατίες συνδυάζονται με πολύ εξωστρεφείς κοινωνίες. Η μορφή του τουρισμού από τον οποίο ζει πολύς κόσμος τροφοδοτεί τη δημοκρατία και την εξωστρέφεια. Το βραχυπρόθεσμο συμφέρον βλάπτει το προϊόν” κατέληξε.

“Η αρχιτεκτονική δεν έχει να κάνει με κτίρια. Έχει να κάνει με σχεδιασμό εμπειρίας σε έναν χώρο. Η εμπειρία του ελληνικού Καλοκαιριού δεν έχει να κάνει με κτίρια. Δουλειά των αρχιτεκτόνων δεν είναι αναγκαστικά να κάνουν πράγματα ωραία, αλλά να αλλάζουν τις αισθητικές προτιμήσεις των ανθρώπων” με αυτές τις φράσεις έχουμε μια κεντρική ιδέα πάνω στα λεγόμενα της αρχιτέκτονα και ακαδημαικού Μυρτώ Κιούρτη. Ο Καλύβας είπε καταλήγοντας: “Η ανάπτυξη του τουρισμού είναι δυναμική. Άρα ο τρόπος που την αντιμετωπίζουμε δεν πρέπει να είναι στατικός”.

Greek summer in a non Greek perspective

Αυτό το πάνελ πραγματοποιήθηκε αναπόφευκτα στα αγγλικά αφού έφερνε τη ματιά των «foreigners»: Amber Charmei, συγγραφέα, Nick Romeo, δημοσιογράφου του New Yorker και Sofka Zinovief, συγγραφέα, που ζουν στην Ελλάδα, για την τουριστική ανάπτυξη της χώρας. Πως θυμούνται τους τόπους που αγάπησαν τόσο ώστε να τους φέρουν στην Ελλάδα και πως τους βιώνουν σήμερα; Η Βαρκελώνη και η Βενετία παρουσιάζονται ως τα απόλυτα «horror stories», παραδείγματα προς αποφυγή για την Αθήνα αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα.

Η Amber είχε έρθει στην Ελλάδα στα μέσα προς το τέλος των 80ς, όταν έκανε το διδακτορικό της στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και εγκαταστήθηκε στο Ναύπλιο. Δεν υπήρξε η ανάπτυξη που συνέβη με σχεδόν χυδαίο τρόπο στην ακτογραμμή της Ισπανίας. Η Ελλάδα είναι ακόμα απόμακρη από την υπόλοιπη Ευρώπη αλλά είναι μια χώρα που μπορείς να είσαι ταξιδιώτης, όχι απλά τουρίστας. Είπε “Είναι κρίμα να επιτρέπουν τη δόμηση μεγάλων κτιρίων στις παραλίες”. Στη συνέχεια εξέφρασε τον προβληματισμό της για το Marina tower του Ελληνικού και για την κατεύθυνση προς τους πάρα πολύ πλούσιους τουρίστες. “Μήπως πρέπει να ξαναδούμε τι προσφέρει η Ελλάδα;” αναρωτήθηκε κλείνοντας. 

Στα 60ς ο διάσημος Άγγλος της Μάνης Patrick Lee Fermor εκδήλωσε τις ανησυχίες του για τον υπερβολικό τουρισμό λέγοντας: “Αν τα πράγματα συνεχίσουν θα ζήσουμε έναν αλλόκοτο εφιάλτη μπασταρδεμένου φολκλόρ και κακού κρασιού”. Αυτή τη φράση ανέφερε ο Nick Romeo. “Οι άνθρωποι ψάχνουν το καλύτερα κρυμμένο μυστικό, το κρυμμένο θησαυρό” συμπλήρωσε η Sofka.

Αν πάρουμε υπόψη το γεγονός ότι ο ηγεμόνας, σύμφωνα με τον καθόλα ανθρώπινο και παρεξηγημένο Μακιαβέλι, πρέπει να σκέφτεται την κακοκαιρία όταν κάνει καλό καιρό, ο ούριος άνεμος των τουριστικών εσόδων δεν πρέπει να μας κλείνει τα μάτια μπροστά στις απειλές που μπορεί να επιφέρει η ανάπτυξη.