Αχερουσία Ατραπός: Κέντρο αποτέφρωσης νεκρών Άρτας | Διπλωματική εργασία από τις Ιωάννα Ροβίνα και Κωνσταντίνα Εμμανουηλίδου

Θέμα διπλωματικής

Η αποτέφρωση, πρακτική που ανάγεται στο μακρινό παρελθόν, γίνεται ολοένα και περισσότερο αποδεκτή ακόμα και σε χώρες παραδοσιακά αντίθετες, όπως η Ελλάδα. Το γεγονός ότι πλέον οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι πολυπολιτισμικές, υποχρεώνει το σεβασμό στα έθιμα όλων των θρησκευτικών και ιδεολογικών ομάδων παρέχοντας το δικαίωμα της επιλογής. Η επιλογή της αποτέφρωσης αφορά προσωπική, συνειδητή απόφαση που σχετίζεται με θρησκευτικούς, φιλοσοφικούς, ιδεολογικούς, συναισθηματικούς, περιβαλλοντικούς, υγειονομικούς και συχνά οικονομικούς λόγους ενώ θα μπορούσε να αποτελέσει λύση στον κορεσμό των δημοτικών νεκροταφείων.

Στις 30 Σεπτεμβριου 2019, λειτούργησε το πρώτο ιδιωτικό αποτεφρωτήριο στην Ελλάδα, στη Ριτσώνα Ευβοίας, δεκατρία χρόνια μετά τη δημιουργία νομοθετικού πλαισίου από την πολιτεία. Ήδη έχει διεξαχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την κατασκευή ενός δεύτερου, δημόσιου αυτή τη φορά αποτεφρωτηρίου, στην περιοχή της Πάτρας ενώ η δική μας πρόταση αφορά ένα ακόμα στην περιοχή της Άρτας και πιο συγκεκριμένα στην Κάτω Καλεντίνη. 

Επιλογή τοποθεσίας

Η επιλογή της τοποθεσίας δεν είναι τυχαία. Έγινε κυρίως με γνώμονα τη γεωγραφική θέση και την προσβασιμότητα. Δεδομένου ότι το υπάρχον αποτεφρωτήριο καλύπτει τις ανάγκες της ανατολικής Ελλάδας και αυτό της Πάτρας θα καλύψει τη νότια, το αποτεφρωτήριο στην Κάτω Καλεντίνη έρχεται να καλύψει τη βορειοδυτική πλευρά της χώρας αφού θα είναι προσβασιμό από πολλές περιοχές.

Επιπλέον, η τοποθεσία βρίσκεται κοντά στην τεχνητή λίμνη Πουρναρίου, με θέα τον καταποντισμένο οικισμό του Φάγγου. Ανάλογα την εποχή, η πτώση της στάθμης των υδάτων της λίμνης αποκαλύπτει μέρος των βυθισμένων κτηρίων του παλαιού οικισμού δημιουργώντας ένα ατμοσφαιρικό και γαλήνιο τοπίο στα κεντρικά Τζουμέρκα. Το νερό αποτελεί ζωογόνο στοιχείο για τους περισσότερους λαούς, μέσο καθαρισμού και εξαγνισμού αλλά κυρίως μέσο αναγέννησης και μετάβασης σε ένα άλλο επίπεδο ύπαρξης. Για τους Αιγύπτιους και τους αρχαίους Έλληνες το πέρασμα στην άλλη ζωή γινόταν μέσω της υδάτινης οδού. Η λιμνη Πουρναρίου, ως άλλη Αχερουσία, οδηγεί στο επέκεινα. Ο φθαρτός οικισμός έδωσε τη θέση του στο νερό που με την αέναη κίνηση του συμβολίζει την αθάνατη ανθρώπινη ψυχή, η οποία μετά την απελευθέρωση της από το θνητό σώμα  που την κρατά δέσμια, περνά στην σφαίρα της αιωνιότητας. Ορμώμενες από τα ερείπια του οικισμού, δημιουργήσαμε τις πρώτες σχεδιαστικές χαράξεις οι οποίες εν τέλει οδήγησαν στην τελική μορφή του αποτεφρωτηρίου. 

Ιδέα σχεδιασμού

Η ιδέα της σύνθεσης του αποτεφρωτηρίου βασίζεται στο διαχωρισμό των χώρων των επισκεπτών, του προσωπικού και της αποτέφρωσης. Αυτό επιτυγχάνεται με την ύπαρξη καθοδηγητικών διαδρόμων στους οποίους εναλλάσσονται αδρές και λείες επιφάνειες, οι οποίοι οργανώνουν την κάτοψη στις εκάστοτε ζώνες. Το καθαρό ύψος του κτιρίου ανέρχεται στα 8 μέτρα προσδίδοντας του μνημειακό χαρακτήρα. Ο όγκος του χώρου και η υλικότητα αναδεικνύουν το μέγεθος του κτιρίου και κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται το νόημα και τη βαρύτητα του χώρου. Η ύπαρξη αιθρίων διαταράσσει και αμφισβητεί την μονοσήμαντη σχέση του μέσα και του έξω δημιουργώντας ποιότητες μεταβαλλόμενου φωτός και καδραρίσματα του ουρανού. Η είσοδος στο εσωτερικό του κτηρίου πραγματοποιείται σταδιακά. Μεγάλοι συμπαγείς τοίχοι καθοδηγούν την κίνηση, ενώ ποικίλοι χειρισμοί του φωτός συνοδεύουν τον επισκέπτη στην περιπλάνησή του μέσα στο κτήριο.

Ο περίκλειστος κήπος γίνεται χώρος περισυλλογής, ενθύμησης και εν τέλη θρήνου. Η χειρονομία της βύθισης που παρατηρείται στον εξωτερικό χώρο συνδέεται σημειολογικά με την κάθοδο στον Κάτω Κόσμο, κάτι που συναντάται σε αρχαία ταφικά μνημεία και στη μυθολογία. Μια ακόμα χαρακτηριστική βύθιση μπροστά από την κύρια είσοδο του κτηρίου αποτελεί το κολουμβάριο, ένας μακρόστενος κατηφορικός διάδρομος εκατέρωθεν του οποίου υψώνονται μπετονένιοι τοίχοι που σχηματίζουν κλωστρά και αποτελούν χώρο αποθήκευσης της τεφροδόχου στην περίπτωση που δεν επιθυμείται ο διασκορπισμός ή η παραλαβή της τέφρας από τους συγγενείς. Τέλος, εκμεταλλευόμενοι την τοποθεσία και την κλίση του οικοπέδου δημιουργήσαμε ημιυπόσκαφο χώρο εστίασης με απρόσκοπτη θέα στη λίμνη.

Credits & Details

Τίτλος έργου: «Αχερουσία Ατραπός: Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών Άρτας»

Είδος έργου: Διπλωματική Εργασία

Επιβλέπων Καθηγητής: Θεοκλής Καναρέλης

Σπουδάστριες: Εμμανουηλίδου Κωνσταντίνα, Ροβίνα Ιωάννα

Ημερομηνία: Σεπτέμβριος 2021

Ίδρυμα: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

The present diploma thesis project by Ioanna Robina and Konstantina Emmanuilidou has as its central axis the design of a crematorium. The composition idea is based on the separation of visitor, staff and cremation spaces. The idea is achieved through the study and design of materiality, the different routes, the great height, the atriums, natural and artificial light, all of which contribute to the monumental feeling of the building.

-text by the authors

Subject matter

Cremation, a practice that dates back to the distant past, is becoming more and more accepted even in countries traditionally opposed to it, such as Greece. The fact that, nowadays, European societies are multicultural obliges respect for the funerary customs of all religious and ideological groups, by granting them the freedom to choose between burial and cremation. The choice of cremation is a personal and conscious decision related to religious, philosophical, ideological, emotional, environmental, health, and often economic reasons, while it could be a solution to the saturation of urban municipal cemeteries.

On 30^th September 2019, the first private crematorium in Greece was inaugurated in Ritsona, Evia, thirteen years after the creation of a legislative framework. An architectural competition has already been held for the construction of a public crematorium in the area of Patras. At the same time, our proposal concerns another one in the area of Arta and more specifically in Kato Kalentini. 

Choice of location

The choice of location was not accidental. It was mainly based on its geographical position and accessibility. Given that the existing crematorium covers the needs of eastern Greece and the one in Patras will cover the southern part, the crematorium in Kato Kalentini might cover the north-western part of the country since it would be accessible from many areas.

Furthermore, the site is located near the artificial lake of Pournari, overlooking the submerged settlement of Fangos. Depending on the season, the water level of the lake reveals part of the derelict buildings of the old settlement, creating an atmospheric and peaceful landscape in central Tzoumerka. Water is a life-giving element for most people. It constitutes a means of purification and cleansing but mainly a means of regeneration and transition to another level of existence. For the Egyptians and the ancient Greeks, the passage to the world of the dead was through a waterway. Lake Pournari, like Acherousia, leads to the afterlife. The perishable settlement gave its place to water that symbolizes, with its perpetual movement, the immortal human soul, which after it had been released from the mortal body, holding it in bondage, passes into the realm of eternity. Thus, inspired by the ruins of the settlement, we created the first design engravings that eventually led us to the final form of the crematorium. 

Design concept

The concept of the composition of the crematorium is based on the separation of the visitor, staff, and cremation areas. This is achieved by the existence of guiding corridors, in which rough and smooth surfaces alternate, which organize the floor plan into the respective zones. The building is eight meters high, transfusing a monumental character. The volume of the space and materiality highlight (showcase) the size of the building and emphasize the meaning and gravity. The existence of atriums disrupts and challenges the unambiguous relationship between the inside and outside creating varying qualities of light and frames of the sky. The entrance to the interior of the building is made gradually.

Large solid walls guide the movement, while various manipulations of light accompany the visitor to his wanderings through the building. The enclosed garden becomes a space for contemplation, remembrance, and ultimately mourning. The gesture of immersion observed at the exterior of the building is semantically linked to the descent to the underworld, something that we can find in ancient funerary monuments and in mythology. Another characteristic immersion in front of the main entrance of the building is the columbarium, a long corridor on either side of which concrete walls forming cages are raised forming a storage area for the urns in case the scattering or collection of ashes from relatives is not desired. Finally, taking advantage of the site’s location and slope, we created a semi-subterranean dining area with an unobstructed view of the lake.

Project title: «Acherusian Pathway: Cremation Center In Arta»

Project type: Diploma Thesis project

Supervisor: Theoklis Kanarelis

Students: Emmanouilidou Konstantina, Rovina Ioanna

Date: September 2021

University: University of Thessaly, Faculty of Architecture