Agios Mamas: transformations and narrations of a lagoon | Diploma thesis by Maria Papachristodoulou

Diploma thesis by Maria Papachristodoulou refers to a set of mild architectural interventions in the lagoon of Agios Mamas in Halkidiki aiming to preserve its ecological and cultural peculiarities while giving a new meaning to the human presence in the wetland landscape by transforming the parasitic relationship between manmade and natural to a symbiotic one.

-text by the author

Among main interest of this thesis is the temporal character of the area that is expressed by the changes of the water by the presence of the human and mainly by his ‘imprint’ in the space. Around the fragile natural place of the lagoon coexist many different things that are mainly related to the causes of its degradation. The purpose of the project is to reveal the ‘hidden’ natural place and to integrate it in the seasonal life of the area. The project aims to preserve the ecological and cultural peculiarities of the lagoon giving a new meaning to the human presence in the wetland landscape. The concept of ephemeral dwelling in fragile natural places is investigated and an attempt is made to transform the parasitic relationship between manmade and natural to a symbiotic one.

In the above context a network of walking paths is proposed which is articulated in shelters-observatories distinct, revocable and honestly integrated in the landscape.

The proposal is based on the local peculiarities of the natural and cultural place and suggests a network of walking paths which is articulated in points-places that allow the revelation, protection and observation of the unique landscape of the lagoon. The proposal is organized by the peculiarities of the natural place – by the zoning of vegetation and soils – by the periodic presence of water and human. Walking paths are proposed with complementary activities such as bird watching.

The aim is to activate the perceptual mechanisms of the moving pedestrian through different levels of proximity or distance.

The two loops of the walking paths sometimes touch the surface of the lagoon and sometimes disappear / sink, following the changes of the water level – which determines the places where the protected species of birds nest reproduce and overwinter. Morphologically the paths are determined by the soil background and the zoning of the vegetation and are distinguished: on above-ground wooden paths and on earthen or wooden paths. The proposed structures – the shelter-observation spaces- are placed along the paths at points through which the changing dynamics of the natural place becomes visible and its special character is revealed. These structures by being enclosed and controlled opened to the natural environment create conditions of intimacy orientation and identification in the vast and without scale landscape of the lagoon.

The starting point of the routes is defined by the information kiosk (K). This stands as a first point of sighting and supervision of the lagoon. Morphologically it consists of a closed volume which houses the automated functions of information about the values and functions of the wetland. The information kiosk is completed by the large covered balcony that frames the wetland landscape. The bird observatory (Π) is located at the point where the proposed path crosses the lagoon vertically at the level of the above-ground path and is associated with places of ornithological interest. The bird observatory is approached as an enclosure in the linear segment of the wooden path.

The towers – natural environment observatories (Π1, Π2 and Π3) function as elements of orientation in landscape and indicate the scale of the space. The concept of the towers is morphologically determined by the intention to emphasize the verticality in contrast to the horizontality that dominates the site. The towers are placed parallel to the vegetation zones of the wetland providing the possibility of observation from above (bird eye views) and creating invisible bridges of supervision between natural and man-made place that reveals the wetland rural coastal and marine landscape of the area.

Overall the revelation and protection of this sensitive natural place is attempted by ensuring accessibility and by creating ephemeral dwelling scenarios in the landscape of the lagoon and its wider area in correspondence with the changing character of natural place.

Facts & Credits
Project title  Agios Mamas: Transformations and Narrations of a lagoon
Student  Maria Papachristodoulou
Date  July 2015
Course  Design diploma thesis
Supervisor  Alexandra Alexopoulou 
Institution  School of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki (AUTH)

Η διπλωματική εργασία της Μαρίας Παπαχριστοδούλου αναφέρεται στο σχεδιασμό ενός συνόλου ήπιων αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων στη λιμνοθάλασσα του Αγίου Μάμα Χαλκιδικής, που αποσκοπούν στην προστασία και διατήρηση των οικολογικών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων της, επανανοηματοδοτώντας, ταυτόχρονα, την ανθρώπινη παρουσία στο υγροτοπικό τοπίο μέσα από μια προσπάθεια αναγωγής της σχέσης ανθρωπογενούς-φυσικού από παρασιτική σε συμβιωτική.

-κείμενο από τη δημιουργό

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χρονικός χαρακτήρας της περιοχής που εκφράζεται από τις μεταβολές του νερού,  από την παρουσία του ανθρώπου και κυρίως από το ‘αποτύπωμά’ του στο χώρο. Γύρω από τον εύθραυστο φυσικό τόπο της λιμνοθάλασσας συνυπάρχουν πολλά και διαφορετικά πράγματα που σχετίζονται κυρίως με τις αιτίες υποβάθμισής του. Βασική πρόθεση της διπλωματικής είναι η αποκάλυψη του ‘κρυμμένου’ φυσικού τόπου και η ένταξή του στην εποχιακή ζωή της ευρύτερης περιοχής. Η πρόταση αποσκοπεί στην προστασία και διατήρηση των οικολογικών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων της λιμνοθάλασσας και στη νέα νοηματοδότηση της παρουσίας του ανθρώπου στο υγροτοπικό της τοπίο. Διερευνάται η έννοια της εφήμερης κατοίκησης σε ευθραύστους φυσικούς τόπους και γίνεται μια προσπάθεια να αναχθεί η παρασιτική σχέση ανθρωπογενούς-φυσικού σε συμβιωτική.

Στο παραπάνω πλαίσιο και μετά από αναγνώσεις του τόπου και του τοπίου της λιμνοθάλασσας, προτείνεται ένα δίκτυο ήπιων περιπατητικών διαδρομών το οποίο αρθρώνεται σε χώρους καταφύγια-παρατηρητήρια διακριτούς, ανακλητούς και ειλικρινώς ενσωματωμένους στο τοπίο.

Ουσιαστικά η πρόταση βασισμένη στις τοπιακές ιδιαιτερότητες του φυσικού και πολιτισμικού  τόπου  προτείνει  ένα  δίκτυο περιπατητικών διαδρομών  το οποίο  αρθρώνεται  σε  σημεία-θέσεις  που  επιτρέπουν  την αποκάλυψη,  προστασία και παρατήρηση  του  ιδιαίτερου τοπιακού συνόλου της λιμνοθάλασσας. Τα στοιχεία που οργανώνουν την πρόταση είναι, οι ιδιαιτερότητες του φυσικού τόπου – η ζώνωση της βλάστησης και των εδαφών – η περιοδική παρουσία του νερού και του ανθρώπου. Προτείνονται ήπιες περιπατητικές διαδρομές με συμπληρωματικές δραστηριότητες όπως η παρατήρηση πουλιών. 

Το ζητούμενο είναι η ενεργοποίηση των αντιληπτικών μηχανισμών του κινούμενου πεζού μέσα από διαφορετικά επίπεδα εγγύτητας ή απόστασης.

Οι δύο “κύκλοι” των περιπατητικών διαδρομών άλλοτε αγγίζουν την επιφάνεια της λιμνοθάλασσας και άλλοτε εξαφανίζονται/βυθίζονται, ακολουθώντας τις μεταβολές τις στάθμης του νερού- οι οποίες καθορίζουν τους χώρους που φωλιάζουν, αναπαράγονται και διαχειμάζουν τα προστατευόμενα είδη πουλιών. Μορφολογικά οι διαδρομές καθορίζονται από το εδαφικό υπόβαθρο και από τη ζώνωση της βλάστησης και διακρίνονται: σε υπέργεια ξύλινα μονοπάτια-πασσαλόπηκτα,  σε επίγεια χωμάτινα ή ξύλινα μονοπάτια. Οι προτεινόμενες κατασκευές, οι χώροι καταφύγια-παρατηρητήρια, τοποθετούνται κατά μήκος των διαδρομών, σε σημεία μέσα από τα οποία γίνεται ορατή η μεταβαλλόμενη δυναμική του φυσικού τόπου και αποκαλύπτεται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του. Οι χώροι αυτοί όντας περίκλειστοι και ελεγχόμενα ανοιχτοί στο φυσικό περιβάλλον, δημιουργούν συνθήκες οικειότητας, προσανατολισμού και ταύτισης στο απέραντο και χωρίς κλίμακα υγροτοπικό περιβάλλον της λιμνοθάλασσας.

Η αφετηρία των διαδρομών ορίζεται από το περίπτερου ενημέρωσης (K). Αυτό λειτουργεί ως ένα πρώτο σημείο θέασης και εποπτείας της λιμνοθάλασσας. Μορφολογικά αποτελείται από έναν όγκο κλειστό  στον οποίο στεγάζονται οι αυτοματοποιημένες λειτουργίες της ενημέρωσης για τις αξίες και λειτουργίες του υγροτόπου. Ο υποδοχέας των επισκεπτών, συμπληρώνεται από το μεγάλο στεγασμένο εξώστη που πλαισιώνει τις οπτικές φυγές προς την ευρύτερη περιοχή της λιμνοθάλασσας. Το παρατηρητήριο πουλιών (Π) στο επίπεδο του υπέργειου μονοπατιού, τοποθετείται στο σημείο όπου η προτεινόμενη διαδρομή διασχίζει κάθετα τη λιμνοθάλασσα και  συσχετίζεται με θέσεις ορνιθολογικού ενδιαφέροντος. Το παρατηρητήριο πουλιών, προσεγγίζεται ως μια περίκλειστη στη γραμμική πορεία του μονοπατιού που ορίζεται από την προτεινόμενη διαδρομή.

Τα παρατηρητήρια φυσικού περιβάλλοντος μορφής πύργου (Π1,Π2 και Π3) λειτουργούν ως στοιχεία προσανατολισμού στο χώρο και δηλώνουν την κλίμακα του χώρου. Η ιδέα των  πύργων μορφολογικά, καθορίζεται από την πρόθεση να τονιστεί η κατακορυφότητα, σε αντίθεση με  την οριζοντιότητα που κυριαρχεί στην τοποθεσία. Οι πύργοι τοποθετούνται παράλληλα με τις ζώνες βλάστησης του υγροτόπου παρέχοντας την δυνατότητα παρατήρησης από ψηλά (bird eye views) και δημιουργώντας αόρατες γέφυρες εποπτείας φυσικού και ανθρωπογενούς τόπου, υγροτοπικού, αγροτικού, παράκτιου και θαλάσσιου τοπίου.

Τελικά η αποκάλυψη και προστασία του ευαίσθητου αυτού φυσικού τόπου επιχειρείται με την εξασφάλιση της προσβασιμότητας και την δημιουργία συνθηκών και σεναρίων εφήμερης κατοίκησης στο υγροτοπικό τοπίο.

Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας  Άγιος Μάμας: μετασχηματισμοί και αφηγήσεις της λιμνοθάλασσας
Φοιτήτρια  Μαρία Παπαχριστοδούλου
Εξεταστική περίοδος  Ιούλιος 2015
Μάθημα  Διπλωματική εργασία 
Επιβλέπουσα καθηγήτρια  Αλεξάνδρα Αλεξοπούλου
Σχολή  Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)