Η Μούμου Ευδοξία και η Τσιμοπούλου Λεμονιά – Δέσποινα στην ερευνητική τους εργασία με τίτλο “Αρχιτεκτονική “εξέταση” : τα ιστορικά κτίρια υγείας του Βορειοελλαδικού χώρου, τέλη 19ου – αρχές 20ου αι.” ερευνούν για τα πολιτικά νοσοκομεία στον βορειοελλαδίτικο χώρο και εστιάζουν σε οκτώ κτίρια των οποίων μελετούν τα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά. Αναγνωρίζοντας τα νοσοκομεία ως σημαντική κατηγορία δημόσιας χρήσης στοχεύουν στην τεκμηρίωση και την ανάδειξη του ιστορικού νοσοκομειακού αποθέματος και της δυνατότητας επανάχρησης των ανενεργών κτισμάτων.
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την αρχιτεκτονική και τους παράγοντες ίδρυσης πολιτικών νοσοκομείων στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας, από τα τέλη του 19ου έως τις αρχές του 20ου αιώνα, με βασικό στόχο την τεκμηρίωση και ανάδειξη του ιστορικού νοσοκομειακού αποθέματος.
Σταδιακά, από την κυριαρχία της εκκλησίας στον τομέα της υγείας, γίνεται η μετάβαση στην κυριαρχία της ιατρικής επιστήμης, η οποία διαμορφώνει νέες ανάγκες και κατ’ επέκταση τυπολογίες.
Το Νοσοκομείο είναι ένας πολυσύνθετος οργανισμός που μεταβάλλεται διαρκώς, σύμφωνα με την επίδραση ποικίλων παραμέτρων. Αφετηρία της νοσοκομειακής αρχιτεκτονικής, αποτελεί η γένεση της ιατρικής επιστήμης. Η νεωτερική, όμως, ανάπτυξη των νοσοκομείων χρονολογείται στους πρόσφατους αιώνες και συνδέεται με τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις της Ευρώπης του 18ου αιώνα. Σταδιακά, από την κυριαρχία της εκκλησίας στον τομέα της υγείας, γίνεται η μετάβαση στην κυριαρχία της ιατρικής επιστήμης, η οποία διαμορφώνει νέες ανάγκες και κατ’ επέκταση τυπολογίες, με βασικότερη αυτή των παράλληλων πτερύγων.
Ο βορειοελλαδικός χώρος, υπό την οθωμανική κυριαρχία, αδυνατεί να ακολουθήσει εγκαίρως τις Ευρωπαϊκές εξελίξεις σχετικά με τις νοσοκομειακές τυπολογίες. Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της περιόδου δικαιολογούν το γεγονός αυτό, όμως δεν αποτελούν εμπόδιο στη σταδιακή άντληση παραδειγμάτων από την Ευρώπη. Οι παραπάνω παράγοντες, σε συνδυασμό με το υγειονομικό πρόβλημα της εξάπλωσης επιδημιών, απαίτησαν την ίδρυση πολιτικών νοσοκομείων, η πλειοψηφία των οποίων στηρίχθηκε στη συμβολή των κοινοτήτων και των ευεργετών. Αντίθετα, με πρωτοβουλία της οθωμανικής διοίκησης ιδρύθηκαν ελάχιστα νοσοκομεία.
Από το σύνολο των ιδρυθέντων νοσοκομείων στον σημερινό γεωγραφικό χώρο της Βόρειας Ελλάδας, εξετάζονται συνολικά οκτώ κτίρια, ως προς την ίδρυση, τα τυπολογικά και μορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Τα υπό μελέτη παραδείγματα, φαίνεται να παρουσιάζουν αρκετούς κοινούς άξονες, ως προς τον σκοπό και τους φορείς ίδρυσής τους, τη λειτουργική οργάνωση και τις βασικές συνθετικές αρχές. Με την επίδραση, όμως, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του τόπου, του φορέα ίδρυσης και άλλων παραγόντων, κάθε περίπτωση διαφοροποιείται.
Στα νοσοκομεία της τυπολογίας των πτερύγων ήταν εμφανής η διαφοροποίηση σε τυπολογικό επίπεδο, διότι δεν εντοπίστηκε αντίστοιχή της σε άλλα δημόσια κτίρια.
Έτσι προέκυψε το συμπέρασμα ότι, τόσο σε τυπολογικό, όσο και σε μορφολογικό επίπεδο, τα κτίρια των πολιτικών νοσοκομείων δεν φαίνεται να διαφέρουν δραματικά σε σχέση με τα υπόλοιπα δημόσια κτίρια της ίδιας περιόδου, καθώς υιοθετούν κυρίως τον τύπο του ενιαίου κτιρίου. Από την άλλη, στα νοσοκομεία της τυπολογίας των πτερύγων ήταν εμφανής η διαφοροποίηση σε τυπολογικό επίπεδο, διότι δεν εντοπίστηκε αντίστοιχή της σε άλλα δημόσια κτίρια. Σε μορφολογικό, όμως, επίπεδο τα νοσοκομεία πτέρυγας δεν έπαψαν να ακολουθούν τις αρχές του εκλεκτικισμού στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ο βασικός διαχωρισμός μεταξύ της Θεσσαλονίκης και των υπολοίπων πόλεων της Βορείου Ελλάδος, έγκειται στο γεγονός ότι, η πρώτη αποτελούσε πεδίο δράσης καταξιωμένων αρχιτεκτόνων.
Συμπερασματικά, τα νοσοκομεία αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική κατηγορία δημόσιας χρήσης που δεν έχει αναδειχθεί ισάξια, συγκριτικά με κτίρια άλλων δημόσιων χρήσεων. Τα κτίρια αυτά έχουν μεταβληθεί σημαντικά στην πάροδο του χρόνου, μέσω των αλλεπάλληλων προσθηκών, που προκάλεσαν την αλλοίωση της αρχικής τους μορφής.
Στην Βόρεια Ελλάδα, τα ανενεργά κτίρια νοσοκομείων, έχουν τη δυνατότητα να φιλοξενήσουν ήπιες χρήσεις του νοσοκομειακού συγκροτήματος, ενώ μέσω προσθηκών, που λαμβάνουν υπόψη την ιστορικότητα των κτιρίων αυτών, κρίνεται εφικτή η επανάχρησή τους ως νοσοκομεία.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Αρχιτεκτονική “εξέταση” : τα ιστορικά κτίρια υγείας του Βορειοελλαδικού χώρου, τέλη 19ου – αρχές 20ου αι.
Τύπος έργου Ερευνητική εργασία
Φοιτήτρια & φοιτητής Μούμου Ευδοξία, Τσιμοπούλου Λεμονιά – Δέσποινα
Επιβλέπων καθηγητής Κωτσόπουλος Σοφοκλής
Ημερομηνία παρουσίασης Σεπτέμβριος 2023
Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Κείμενο από τις δημιουργούς
Moumou Evdoxia, Tsimopoulou Lemonia-Despoina in their research thesis entitled “Architectural “survey “: The historical health buildings of the Northern Greek area, late 19 th – early 20th century.” they research about the political hospitals in the Northern Greek area and focus on eight buildings whose typological and morphological characteristics are studied. Recognizing hospitals as an important category of public use, they aim to document and highlight the historical hospital stock and the feasibility for reuse of inactive buildings.
The present assignment deals with architecture and the foundation factors of political hospitals in the region of Northern Greece, from the late 19th century to the early 20th century, with the main objective of documentation and designation of historical hospital stock.
Gradually, from church domination over health sector, transition to domination of medical science takes place, which shapes new needs, and these typologies with foremost parallel wings / ward.
A hospital is a complicated organization which is modified continuously, in accordance with the impact of various parameters. The beginning of hospital architecture constitutes the birth of medical science. The modern development of hospitals, though dates back to recent centuries and is associated with significant European reforms of the 18th century. Gradually, from church domination over health sector, transition to domination of medical science takes place, which shapes new needs, and these typologies with foremost parallel wings / ward.
The Northern Greek area, under Ottoman rule, is unable to follow the European developments with regard to hospital typologies timely. The financial, social and political situation of the period justify this fact; however, it doesn’t constitute an obstacle to drawing examples from Europe. The above factors, in combination with the health service problem of epidemic spreading, required the foundation of political hospitals, the majority of which were supported by communities and benefactors. On the contrary, very few hospitals were founded by the ottoman administration initiative.
From the total number of founded hospitals in today’s geographic location of Northern Greece, eight buildings are examined in total as to their foundation, typologies and morphological features. Examples being taken into consideration, seem to bring into view quite a few common axes, as to the aim and their founding body, the functional organization and the basic synthetic principles. However, with the effect of special characteristics of the area, the founding body and other factors, each case differentiates.
In hospitals of typology wings the differentiation at typology level was obvious because there was no equivalent found in other public buildings.
Thus, the conclusion drawn was that the building of political hospitals don’t seem to differ dramatically concerning the rest of the public buildings of the same period of the time both at the typological and at the morphological level, since they adopt mainly a single building type. On the other hand, in hospitals of typology wings the differentiation at typology level was obvious because there was no equivalent found in other public buildings. At morphological level, though the hospital wings didn’t stop following the principles of eclecticism in the city of Thessaloniki. The main separation between the city of Thessaloniki and the rest of the cities of Northern Greece, has been attributed to the fact that the first one constituted scope of action of recognised architectures.
In conclusion, the hospitals constitute a particularly important category of public use that hasn’t been equally highlighted in comparison with buildings for other public uses. These buildings have been modified significantly in the course of time, through consecutive additions, which caused deterioration of their original form.
In Northern Greece, inoperative hospital buildings have the capability to host mild uses of the hospital complex, in the midst of additions, taking into account the historicity of the buildings, which are considered feasible for their reuse as hospitals.
Facts & Credits
Project title Architectural “survey “: The historical health buildings of the Northern Greek area, late 19 th – early 20th century.
Project type Research Thesis
Students Moumou Evdoxia, Tsimopoulou Lemonia-Despoina
Supervisor Kotsopoulos Sofoklis
Year September 2023
University School of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki
Text provided by the authors
READ ALSO: Χαρτογραφώντας το Νόστο | Διπλωματική εργασία των Βασιλική Καρακίτσου και Αστέρω Νικολάου