Athenian Centralities: Redefining the Long Walls | Diploma thesis by Maria Lakoumenta

Diploma thesis by Maria Lakoumenta, entitled “Athenian Centralities: Redefining the Long Walls”, aims to reunify Athens’ two powerful poles namely the city of Athens and Piraeus redefining the “Long Walls” of antiquity axis so as to serve as a site for the development of an archipelago of new centralities, new spaces for meaningful communal interaction along this axis.

-text by the author 

Athens is tethered to the Port of Piraeus by an urban strip of about 6 km long. For most of its length, this strip is bound on one side by a railroad, the Athens – Piraeus Electric Railway, and on the other by a busy traffic thoroughfare, the Pireos Street. These two arterial lines almost coincide with the “Long Walls” of antiquity, which in the classical era provided protection for the link between the City State centered on the Acropolis and its port. At the end of the 30 year long Peloponnesian War, the victorious Spartans demanded that Athens demolish the Long Walls, an event that marked the end of Athenian hegemony. In periods of peace, the route of the Walls determined the boundaries of the city. The occasional siege caused disasters that are often detected by archaeological research in the remains of the Walls, proving that the Walls stood as “witnesses” to these events. Over the years, Athens has expanded rapidly to the suburbs. Attempts to establish a legible Athenian center in the 19th century by the development of the Triangle Plan of Kleanthis – Schaubert can no longer hold this sprawling metropolis together.

As the Italian philosopher Massimo Cacciari points out in his book Archipelago, the city is multifac­eted and its multiplicity is centrifugal. Given that Athens is now a polycentric city with expansive tendencies towards the suburbs, the question arises as to whether it would be possible to mitigate this expansion by establishing a linear nucleus between the two powerful poles, Athens and Pirae­us.

Would Athens be able to “concentrate” its polycentricity with the Long Walls – redefined now in modern times – to serve as a site for the development of an archipelago of new centralities?

This design thesis focuses on the development of new spaces for meaningful communal interaction along the Long Wall axis. Today, the axis is mostly overwhelmed by industrial and commercial use as well as “terrains vagues”. The project aims to redefine the strip’s inherent “intelligence”, determining its present identity and uncovering its latent instrumentality.

Seven selected locations starting from Piraeus port and ending up Philopappos Hill represent the site of a new centrality, acting as an island that together form an Archipelago.

Each centrality has a unique program that creates a dynamic interdependence with the other centralities, giving the Archipelago a distinctive yet indivisible whole. The Wall structure serves as an inspiration and a common denominator for the architectural design of every island. However, the Wall design and character varies according to centrality’s program. Moreover, the existing ancient walls are taken into account for connection with the modern intervention. The project envisions the activation of Long Walls axis in an effort to revive and redefine a bound­ary that has been forgotten and almost disappeared over time. The creation of new centralities will contribute to the reunification of Athens’ two powerful poles by re-evaluating the history, the urban landscape and the public space.

Facts & Credits
Project title  Athenian Centralities: Redefining the Long Walls
Student  Maria Lakoumenta
Supervisor  Yannis Aesopos
Date  October 2019
Course  Diploma thesis
Institution  Department of Architecture, University of Patras

Η διπλωματική εργασία της Μαρίας Λακουμέντα, με τίτλο “Αθηναϊκές Κεντρικότητες: Επαναπροσδιορίζοντας τα Μακρά Τείχη”, επιχειρεί να επανασυνδέσει τους δύο βασικούς αστικούς πόλους της πρωτεύουσας, την πόλη των Αθηνών και τον Πειραιά, επαναπροσδιορίζοντας τον άξονα των “Μακρών Τειχών” της αρχαιότητας, που τα συνδέει, με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργήσει ως χώρος ανάπτυξης ενός νέου Αρχιπελάγους υπερτοπικών κεντρικοτήτων, που μεταφράζονται σχεδιαστικά σε μεγάλης κλίμακας δημόσιους χώρους κατά μήκος του άξονα αυτού, στα πλαίσια μιας γενικευμένης προσπάθειας ανοικοδόμησης της νεότερης πόλης της Αθηνών.

-κείμενο από την δημιουργό

Η Αθήνα συνδέεται με το λιμάνι του Πειραιά μέσω μιας αστικής λωρίδας μήκους 6 χλμ περίπου. Στο μεγαλύτερο μήκος της, η λωρίδα έρχεται σε επαφή από τη μια πλευρά με τον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο Αθηνών – Πειραιά (ΗΣΑΠ) και από την άλλη με την πολυσύχναστη οδό Πειραιώς. Αυτές οι δύο αρτηριακές γραμμές σχεδόν συμπίπτουν με τα “Μακρά Τείχη” της αρχαιότητας, τα οποία κατά την κλασική εποχή παρείχαν την ασφαλή σύνδεση της πόλης των Αθηνών με το επίνειό της, τον Πειραιά. Στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι Σπαρτιάτες, όντες νικητές, ζήτησαν από την Αθήνα να κατεδαφίσει τα Μακρά Τείχη, γεγονός που σήμανε το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας. Σε περιόδους ειρήνης, η διαδρομή των Τειχών καθόριζε τα όρια της πόλης. Οι περιστασιακές πολιορκίες προκαλούσαν καταστροφές που συχνά ανιχνεύονται από την σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα στα ερείπια των Τειχών, αποδεικνύοντας ότι τα Τείχη στάθηκαν ως “μάρτυρες” των γεγονότων αυτών. Με το πέρασμα των χρόνων, η Αθήνα επεκτείνεται με ραγδαίους ρυθμούς προς τα προάστια. Οι προσπάθειες καθορισμού ενός ευανάγνωστου αθηναϊκού κέντρου τον 19ο αιώνα με τη δημιουργία του Τριγώνου Κλεάνθη – Σάουμπερτ δεν κατάφεραν να συγκρατήσουν τη συνεχώς εξαπλώμενη μητρόπολη.

Με την ανάπτυξη της πόλης, ιδιαίτερα στη διάρκεια του 20ου αιώνα, η ζώνη των Μακρών Τειχών γίνεται μια σημαντική βιομηχανική ζώνη πολλαπλών προγραμμάτων πολύ σημαντικών για την ανάπτυξη της οικονομίας της πρωτεύουσας. Λόγω της αποβιομηχάνισης του αστικού κέντρου, σήμερα πια, στην αρχή του 21ου αιώνα, η ζώνη των Μακρών Τειχών συγκροτεί ένα κτιριακό απόθεμα που βρίσκεται, στις περισσότερες περιπτώσεις, σε κακή κατάσταση με πολλά κτίρια εγκαταλελειμμένα ή ερειπωμένα.

Όπως αναφέρει ο Ιταλός φιλόσοφος Massimo Cacciari στο βιβλίο του Αρχιπέλαγος, η πόλη είναι πολλαπλή και η πολλαπλότητα της είναι φυγοκεντρική. Δεδομένου ότι η Αθήνα πλέον είναι μια πολυκεντρική πόλη με επεκτατικές τάσεις προς τα προάστια δημιουργείται εύλογα το ερώτημα κατά πόσο θα ήταν εφικτή η συγκράτηση αυτής της εξάπλωσης μέσω της δημιουργίας ενός γραμμικού πυρήνα μεταξύ των δύο ισχυρών πόλων, της Αθήνας και του Πειραιά.

Άραγε, η Αθήνα θα μπορούσε να “συγκεντρώσει” την πολυκεντρικότητά της με τα Μακρά Τείχη – επαναπροσδιορισμένα πια στη σύγχρονη εποχή– ώστε να λειτουργούν ως χώρος ανάπτυξης ενός νέου Αρχιπελάγους υπερτοπικών κεντρικοτήτων;

Η διπλωματική εργασία πραγματεύεται την ανάπτυξη νέων κέντρων – μεγάλης κλίμακας δημοσίων χώρων κατά μήκος του άξονα των Μακρών Τειχών. Η μελέτη στοχεύει στον επαναπροσδιορισμό της εγγενούς “ευφυίας” αυτής της αστικής λωρίδας καθορίζοντας μια νέα ταυτότητα συνυφασμένη με τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής της ζώνης αυτής.

Επτά επιλεγμένες τοποθεσίες, ξεκινώντας από το λιμάνι του Πειραιά και καταλήγοντας στο λόφο του Φιλοπάππου, συγκροτούν νέα κέντρα κοινωνικής αλληλεπίδρασης και σχηματίζουν ένα “Αρχιπέλαγος”.

Η εκάστοτε κεντρικότητα περιλαμβάνει ένα μοναδικό πρόγραμμα που δημιουργεί μια δυναμική αλληλεξάρτηση με τις άλλες κεντρικότητες, καθιστώντας το “Αρχιπέλαγος” ένα αδιαίρετο σύνολο. Κοινά στοιχεία μεταξύ τους αποτελούν ο δημόσιος και τουριστικός χαρακτήρας με σκοπό την ενεργοποίηση του άξονα και της πόλης στο σύνολό της. Η δομή του “Τείχους” αποτελεί πηγή έμπνευσης και τον κοινό παρονομαστή για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό κάθε κεντρικότητας. Ωστόσο, η σχεδιαστική απόδοση του Τείχους ποικίλει ανάλογα με το πρόγραμμα κάθε παρέμβασης. Παράλληλα, τα ίχνη των αρχαίων τειχών λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό αντικατοπτρίζοντας τη σύνδεση του αστικού τοπίου με το παλίμψηστό της πόλης. 

Η μελέτη οραματίζεται την ενεργοποίηση του άξονα των Μακρών Τειχών σε μια προσπάθεια αναβίωσης και επαναπροσδιορισμού ενός ορίου που έχει λησμονηθεί και σχεδόν εξαφανιστεί με την πάροδο των χρόνων και την ανοικοδόμηση της νεότερης πόλης της Αθηνών. Η δημιουργία των νέων κεντρικοτήτων θα συμβάλλει στην επανένωση των δύο ισχυρών πόλων της Αθήνας με επανεκτίμηση της ιστορίας, του αστικού τοπίου και του δημόσιου χώρου.

Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας  Αθηναϊκές Κεντρικότητες: Επαναπροσδιορίζοντας τα Μακρά Τείχη
Φοιτήτρια  Μαρία Λακουμέντα
Επιβλέπων καθηγητής  Γιάννης Αίσωπος
Εξεταστική περίοδος  Οκτώβριος 2019
Μάθημα  Διπλωματική εργασία
Σχολή  Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών