Η ερευνητική εργασία “Ικαρία αλλού: Το νησί ως τόπος μεταξύ ουτοπίας και πραγματικότητας”, της Χαράς Αγναντή και της Μερόπης Κωνσταντινίδου, διερευνά την ιδιόμορφη σχέση της ουτοπίας με το νησί της Ικαρίας. Η εργασία παρουσιάστηκε τον Ιούλιο του 2020 στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.
Σε περιόδους συνήθως αμφισβήτησης και δύσκολων συγκυριών, ο άνθρωπος εμφανίζει την ανάγκη της άρνησης της πραγματικότητας και της δημιουργίας ενός φανταστικού ιδανικού κόσμου, μιας πραγματικότητας έξω από τον χώρο και τον χρόνο, από κάθε σφαίρα που οι ανθρώπινες ικανότητες μπορούν να προσεγγίσουν. Η αναζήτηση αυτής της πραγματικότητας, βρίσκει συχνά την έκφραση της στην έννοια της ουτοπίας. H ουτοπία είναι μία εικόνα ενός άλλου κόσμου, μια χαμένη ήπειρος ή ένα μακρινό νησί, ένα μέλλον απαλλαγμένο από τα ανεπιθύμητα στοιχεία του παρόντος.
Μήπως η προσπάθεια κατάκτησης της, αποτελεί μια απλή φαντασίωση; Στην αρχαία Ελληνική μυθολογία, διακρίνεται ο μύθος του Ίκαρου ως προειδοποίηση ενάντια στην τάση του ανθρώπου να αψηφά τα όρια, ενάντια στη ροπή του προς την υπερβολή αλλά και στην άγνοια των κινδύνων που κάθε τέτοια επιδίωξη κρύβει.
Ο θάνατος του, φανερώνει τις συνέπειες κάθε πράξης που επιδιώκει τη διαγραφή του χάσματος μεταξύ γης και παραδείσου, μεταξύ της ατέλειας-που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη κατάσταση- και του απόλυτου καλού, που δεν κατοικεί σε αυτόν τον κόσμο, αλλά σε ένα θεϊκό τόπο.
Παρ’ όλα αυτά, τα όρια μεταξύ εφικτού και ανέφικτου, μεταξύ ελπίδας και ουτοπίας δεν είναι πάντα ευδιάκριτα. Ο φόβος του αγνώστου, του ακαθόριστου και απρόβλεπτου, αυτή η πρόκληση ενάντια στον άνθρωπο, φαίνεται συχνά να τον καταδιώκει. Από τη φύση του διαθέτει μια δύναμη υπέρβασης της επικρατούσας κατάστασης: όταν δεν εκδηλώνεται με πράξεις, όπως στο μύθο του Ικάρου, αισθητοποιείται μέσα από τα όνειρα και τις ουτοπικές σκέψεις του υποκειμένου για ένα άλλο, ιδεατό κόσμο. Τέτοιου είδους κόσμοι έχουν εκφραστεί κατά καιρούς με διάφορες μορφές και τρόπους. Ανάμεσά τους μπορούμε να εντοπίσουμε αρκετά συχνά κοινωνίες που η μορφή τους θυμίζει την Ικαρία.
Στόχος της εργασίας είναι η κατανόηση της έννοιας ουτοπία και των λόγων για τους οποίους κάθε προσπάθεια για την πραγματοποίηση αυτού του ονείρου έχει αποβεί άκαρπη, αν και ο άνθρωπος μέσα στο πέρασμα του χρόνου ανατρέχει σε αυτή και την αναζητά. Σκοπός ίσως είναι να εντοπιστεί ο τρόπος με τον οποίο η ουτοπία μπορεί να αποτελέσει τμήμα του πραγματικού κόσμου.
Η έρευνα ξεκινά με την ανάλυση της ουτοπίας, παραθέτοντας ορισμούς και αναζητώντας την προέλευση της. Ακόμη, τι είναι νησί, ποιες είναι οι προϋποθέσεις που καθιστούν ένα κομμάτι στεριάς που περικλείεται από νερό ικανό να ονομάζεται έτσι και γιατί το φαντασιακό στοιχείο συνδέεται έντονα με την έννοια του νησιού. Αναφέρονται βασικές ουτοπιστικές θεωρίες που καλύπτουν διαφορετικές χρονικές περιόδους και έχουν επηρεάσει τους περισσότερους οραματιστές αναζητώντας τα σημεία τομής τους.
Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των ουτοπιών και την πορεία της έρευνας αποτελεί το έργο του Etienne Cabet, Tαξίδι στην Iκαρία. Ανήκει στις ουτοπίες που δοκιμάστηκαν στην πράξη για πολλά χρόνια και απέτυχαν, ενισχύοντας την παραδοχή ότι ως σύστημα με συγκεκριμένους κανόνες και καθολικές αρχές η ουτοπία εγκλωβίζει με την αυστηρή ομοιομορφία τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην καθημερινή ζωή τον άνθρωπο, αποτρέποντας κάθε περίπτωση υλοποίησης της.
Ενώ όμως η Ικαρία του Cabet είναι μία θεωρητική συνθήκη –αδύνατο να πραγματοποιηθεί – δεν συμβαίνει το ίδιο με την πραγματική Ικαρία. Το απομακρυσμένο νησί, παρά την ιδιαίτερη γεωγραφική του θέση, παραμένει συνδεδεμένο με τον πραγματικό κόσμο. Με στοιχεία ιδεαλιστικά που διατηρούνται στο χρόνο, και ανοικτό στις επιρροές και εξελίξεις ίσως τελικά αποτελεί τον τόπο μιας άλλης ουτοπίας. Υπόθεση της παρούσας έρευνας, λοιπόν, είναι ότι – με ένα λίγο περίεργο και ίσως ειρωνικό τρόπο – η πραγματική Ικαρία, το νησί του Αιγαίου πελάγους, θα μπορούσε να συνιστά μία μορφή πραγματοποιημένης ουτοπίας.
Τίτλος ερευνητικής εργασίας Ικαρία / αλλού: Το νησί ως τόπος μεταξύ ουτοπίας & πραγματικότητας
Σπουδάστριες Χαρά Αγναντή & Μερόπη Κωνσταντινίδου
Ημερομηνία Ιούλιος 2020
Επιβλέπων καθηγητής Δημήτρης Γουρδούκης
Ίδρυμα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Research thesis “Icaria elsewhere: The island as a place between utopia and reality” by Chara Agnanti and Meropi Konstantinidou explores the odd relationship between utopia and the island of Icaria.
In difficult times, people usually tend to deny reality and create an imaginary ideal world, a reality out of space and time, far away from anything that human abilities can approach. Utopia often reflects the pursuit of this new reality. Utopia is a vision of another world, a lost continent or a remote island, a future discharged ofall the undesirable elements of the present.
Is the attempt to conquer utopia a mere fantasy? In ancient Greek mythology, the myth of Icarus is known as a warning against the disposition of a man to disregard the limits, against his disposition to exaggerate but also as the ignorance of the danger that any such pursuit involves. His death reveals the consequences of every act that seeks to erase the gap between earth and paradise, between imperfection – that characterizes the human condition – and absolute good, which does not dwell in this world, but in a divine place.
However, the boundaries between possible and impossible, between hope and utopia, are not clear. The fear of the unknown and the unpredictable, this challenge against human, often seems to be provokable. By its very nature human has a need to improve the present state: when it is not presented in actions, as in the myth of Icarus, it is conveyed through the dreams and utopian thoughts of the human about another, imaginary world. Such worlds have been expressed from time to time in various forms and ways. Among them we can often find societies that somehow remind us of Icaria.
The aim of the study is to understand the significance of utopia and the reasons why any attempt to accomplish this dream has been proved ineffective. Perhaps the goal is to identify how utopia can be a part of the real world.
The research begins with the analysis of utopia, examiningthe necessary definitions for its understanding. Also, the definition of the island, the conditions that make a piece of land enclosed by water capable of being called so and why the imaginary element is strongly associated with the island. Basic utopian theories that refer to different periods of time and have influenced most philosophersare analyzed while looking for their intersection.
The main subject of our research is the book of Etienne Cabet, Voyage en Icarie. It belongs to the utopias that have been tried in practice for many years and have failed, emphasizing the assumption that as a system with specific rules and strict principles, utopia can’t be achieved in the real world.
Icaria of Cabet, finally, is a theoretical condition – impossible to be accomplished -. The real island of Icaria on the other hand, despite its special geographical location, remains connected to the real world. With idealistic elements that are preserved over time, and amenable to influences and progresses, perhaps it is finally the place of another utopia. The hypothesis of the present study, finally, is that – in a some strange and perhaps ironic way – the real Icaria, the island of the Aegean Sea, could consist a kind of realizable utopia.
Title Icaria / elsewhere: the island as a place between utopia & reality
Students Chara Agnanti & Meropi Konstantinidou
Supervisor Dimitris Gourdoukis
Date July 2020
School Aristotle University of Thessaloniki, department of Architecture
READ ALSO: Wandering Tribunal of Waters: Acheloos Case | Diploma thesis by Anna Biza & Konstantina – Anna Sofianidi