Η ερευνητική εργασία της Κορίνας Νούση και της Έλλης Τσακοπούλου επιδιώκει την επανεξέταση της ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής, υπό το πρίσμα του φύλου, ερευνώντας και παρουσιάζοντας αναλυτικότερα το έργο τριών γυναικών αρχιτεκτόνων με μεγάλη συνεισφορά στη διαμόρφωση του ελληνικού αρχιτεκτονικού τοπίου από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έως και σήμερα: της Αναστασίας (Σούλας) Τζάκου, της Μυρτώς Κωστίκα και της Σεβαστής (Σέβας) Καρακώστα.
-κείμενο από τις δημιουργούς
Η μεταπολεμική περίοδος, η λεγόμενη “Αρχιτεκτονική Άνοιξη” της δεκαετίας του 1960 και των αρχών του ‘70, αποτελεί αντικείμενο διεξοδικής έρευνας για τους ιστορικούς αρχιτεκτονικής. Παρά την ύπαρξη πλούσιας βιβλιογραφίας και αρχειακού υλικού, το έργο των γυναικών αρχιτεκτόνων της περιόδου δεν έχει έρθει στο φως. Λίγα μονάχα ονόματα αναφέρονται “ψιθυριστά” στα ιστορικά συγγράμματα και τη διδασκαλία των αρχιτεκτονικών σχολών, αφού η γυναικεία δημιουργία δεν προωθήθηκε με τον ίδιο τρόπο, ακόμα και στα πλαίσια μιας ομάδας, πολλές φορές, δεν αναγνωρίστηκε ισότιμα.
Έτσι, στην ερευνητική μας μελέτη, επιδιώξαμε την επανεξέταση της ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής, αυτή τη φορά, υπό το πρίσμα του φύλου, ερευνώντας και παρουσιάζοντας αναλυτικότερα το έργο τριών αρχιτεκτόνων: της Αναστασίας (Σούλας) Τζάκου, της Μυρτώς Κωστίκα και της Σεβαστής (Σέβας) Καρακώστα. Οι συγκεκριμένες γυναίκες ξεχώρισαν, θεωρούμε, γιατί διατήρησαν μόνες τους γραφείο και κατάφεραν να εργαστούν ισότιμα με τους άνδρες συναδέλφους τους, συνεισφέροντας στη διαμόρφωση του ελληνικού αρχιτεκτονικού τοπίου από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έως και σήμερα. Ελπίζουμε με αυτό τον τρόπο να φέρουμε στο φως κάποια έργα τους, που στην πορεία ξεχάστηκαν και να συμβάλουμε στη μεγαλύτερη αναγνώρισή τους, αναδεικνύοντας έτσι την πιο κρυφή πλευρά αυτής της πολυμελετημένης εποχής.
Σημαντικό, πρώτο στάδιο της έρευνάς μας αποτελεί η μελέτη της γυναικείας παρουσίας στην αρχιτεκτονική σκηνή του 20ου αιώνα, τόσο στην Αμερική όσο στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Στη συνέχεια, επιδιώξαμε να σκιαγραφήσουμε το ιστορικό αρχιτεκτονικό πλαίσιο εντός του οποίου δραστηριοποιήθηκαν οι τρεις αρχιτέκτονες, εστιάζοντας στην περίοδο των σπουδών τους στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, ως κοινό βίωμα τους.
Το βασικό αντικείμενο της μελέτης και μεγαλύτερο μέρος της ερευνητικής εργασίας, αποτελούν οι μονογραφίες των τριων αρχιτεκτόνων, που περιλαμβάνουν τόσο τα βιογραφικά και τα στοιχεία της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, όσο και μια αναλυτική παρουσίαση κάποιων επιλεγμένων έργων τους, από το 1955 έως το 1975, μέσα από σχέδια και φωτογραφίες. Σε αυτό το κομμάτι της εργασίας, γίνεται τελικά μια απόπειρα κατανόησης πέραν του έργου τους, και της προσωπικότητάς τους.
Τα στοιχεία που παρουσιάζουμε στην έρευνα μας προέρχονται κυρίως από καταγραφές των προσωπικών τους αρχείων, βιβλιογραφικές και διαδικτυακές πηγές, συζητήσεις με ερευνητές (Ε. Φεσσά), συγγενείς και άλλους αρχιτέκτονες της εποχής (Κ. Δεκαβάλλα, Κ. Γκάρτζο) και στην περίπτωση της Σ. Καρακώστα συζητήσεις με την ίδια. Οι φωτογραφίες και τα σχέδια είναι κατά κύριο λόγο υλικό που συλλέξαμε κατά την έρευνα – σε πολλές περιπτώσεις αδημοσίευτο – αλλά και προσωπικές μας φωτογραφίες.
Αναστασία Τζάκου: (1928-2015) – Απόφοιτη 1952
Η Αναστασία Τζάκου έχει σημαντικό δημόσιο και ιδιωτικό έργο, εξαιρετικές σπουδές και συνεργασίες με σημαντικούς αρχιτέκτονες και γραφεία, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, (ενδεικτικά αναφέρουμε τον Δημήτρη Πικιώνη, Κωνσταντίνο Δοξιάδη, Michelin-Audigier κ.α.). Διακρίνεται για τη δική της προσωπική έκφραση του “less is more”, και κατάφερε να γίνει η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αθήνας, το 1981.
Ξεχωρίζουν από το προσωπικό της έργο η συμμετοχή της σε δύο καθοριστικά προγράμματα για τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για τη συνεργασία της με τον Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα στο σχεδιασμό των υποκαταστημάτων της Εθνικής Τράπεζας και για το σχεδιασμό τουριστικών περιπτέρων για τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ). Η συνεισφορά της υπήρξε επίσης σημαντική στον τομέα του επίπλου και της εσωτερικής διακόσμησης.
Μυρτώ Κωστίκα: ( 1931-2016) – Απόφοιτη 1956
Μετά το πέρας των σπουδών της, η Μυρτώ Κωστίκα μεταβαίνει στο Σικάγο των ΗΠΑ όπου θα πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα της Χωροταξίας του IIT (Illinois Institute of Technology). Εκεί συναντάει προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων ο Mies Van der Rohe, ο Ludwig Hielberseimer και ο James Speyer, που διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα αρχιτεκτονική της αντίληψη, καθώς είναι μια ευκαιρία για εκείνη να προσθέσει στο λεξιλόγιο της τις αξίες του Bauhaus και του Μοντέρνου Κινήματος.
Η Μυρτώ Κωστίκα έχει στο ιστορικό της πλήθος δημοσίων κτιρίων και μελέτες μεγάλης κλίμακας που ήταν σχεδόν αδύνατον να αναλάβει μια γυναίκα στην εποχή της.
Σέβα Καρακώστα: (1938 – ) Απόφοιτη 1961
Η νεότερη από τις τρεις, η Σέβα Καρακώστα, ασχολήθηκε κυρίως με τον τομέα της κατοικίας, αλλά και της πολεοδομίας. Διαμόρφωσε από νωρίς ένα προσωπικό ύφος, μέσα από το δημιουργικό συνδυασμό της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με την τοπική παράδοση, την τέχνη και το χρώμα. Πολλά από τα έργα της είναι δημοσιευμένα στα περιοδικά “Αρχιτεκτονικά Θέματα” και “Θέματα Χώρου και Τεχνών”.
Στην αρχιτεκτονική της συνυπάρχουν οι μοντερνιστικές αξίες και η μαθηματική, ορθολογική σκέψη με το στοιχείο του τόπου, σε συνθέσεις απλές, οικονομικές, αλλά υψηλής χωρικής ποιότητας. Όσον αφορά στον χαρακτηρισμό της αρχιτεκτονικής της ως “γυναικείας”, η Καρακώστα προτιμά τον όρο “ανθρώπινη”.
Στοιχεία εργασίας
Τίτλος εργασίας Διερεύνηση της γυναικείας παρουσίας στην ελληνική μεταπολεμική αρχιτεκτονική : Αναστασία Τζάκου, Μυρτώ Κωστίκα, Σέβα Καρακώστα – 3 Μονογραφίες
Φοιτήτριες Κορίνα Νούση, Έλλη Τσακοπούλου
Εξεταστική περίοδος Φεβρουάριος 2020
Μάθημα Ερευνητική εργασία
Επιβλέπουσα καθηγήτρια Νέλλη Μάρδα
Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΕΜΠ
Δείτε ολόκληρη την εργασία, εδώ!
READ ALSO: Csepel Pool: Intervention in district XXI | Diploma project by Lamproulis Stratis