Memory and Experience: the Auschwitz case | Research thesis by Ifigeneia Gkouma

Research thesis by Ifigeneia Gkouma studies the case of Auschwitz as a place of remembrance of World War II and how this particular experiential place stimulates the memory of the visitor.

-text by the author

Memory < «μιμνήσκω»: remember

Memory : the ability of the subject to remember.

The concept of Μemory has occupied a great amount of scholars from Ancient times until today, mostly during the 20th century after the two World Wars, when more and more people started writing about it. The operation of the mechanism of Memory and Oblivion has been studied mostly in cases of traumatic events, that is, how the brain receives stimuli from the external environment, translates and stores them for a different period of time, each in different parts of the brain, depending on their importance. 

Memory is connected with space, on the grounds that memories are registered to it, with monuments being the most usual special representation of Memory. Since the 20th century, monuments role has been drastically changed. The criterion for their formation is not the simple representation of events of the past, but the visitor’s transformation from a mere spectator to a shareholder, with the ultimate goal of perceiving an experience.

Such an experiential space causes the visitor an explosion of emotions thanks to the architectural tricks he uses, thus changing the “atmosphere” of the space.

Such a typical example of a monument is Auschwitz in Poland, one of the largest concentration and extermination camps of World War II. Today, it stands there as a place of remembrance to pay tribute to the 1.1 million people whose lives were lost in it. It is divided into Auschwitz I, Auschwitz II-Birkenau and Auschwitz III- Monowitz and includes numerous rectangular brick buildings in which prisoners lived and suffered for years, the so-called “Blocks”.

In the case of Auschwitz, no architectural tricks have been used to evoke emotions in the visitor, as the space alone is sufficient for this purpose. Its spaces remain for the most part the same as 75 years ago, places particularly stigmatized by history in which intense memories are recalled, with the emotional charge caused being overwhelming.

The work of memory concerns the past, but invades the present, through the re-reading of the past and becomes the starting point for future self-reflections.

The space may have been drained of human presence, but the traces of these people remain noticeable no matter how many years pass. Time inevitably alienates us from the history of Auschwitz. But memory is always a battle with time.

Facts & Credits
Project title  Memory and Experience: the Auschwitz case
Student  Ifigeneia Gkouma
Date  September 2020
Course  Research thesis
Supervisor  Stavros Stavrides
Institution  School of Architecture, National Technical University of Athens (NTUA)

Η ερευνητική εργασία της Ιφιγένειας Γκούμα μελετά την περίπτωση του Άουσβιτς ως τόπου μνήμης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και το τρόπο με τον οποίο ο συγκεκριμένος βιωματικός τόπος διεγείρει τη μνήμη του επισκέπτη.

-κείμενο από τη δημιουργό

Μνήμη < «Μιμνήσκω» = θυμίζω

Μνήμη= η ικανότητα του υποκειμένου να θυμάται.

Η έννοια της Μνήμης έχει απασχολήσει πλήθος μελετητών από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα, κυρίως δε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα μετά από δύο Παγκοσμίους Πολέμους, οπότε όλο και περισσότερα άρχισαν να γράφονται γι αυτή. Έχει μελετηθεί σε βάθος η λειτουργία του μηχανισμού της Μνήμης και της Λήθης κυρίως σε περιπτώσεις τραυματικών γεγονότων, πώς δηλαδή ο εγκέφαλος λαμβάνει ερεθίσματα από το εξωτερικό του περιβάλλον, τα μεταφράζει και τα αποθηκεύει για διαφορετικό χρονικό διάστημα το καθένα σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου, ανάλογα με τη σημασία τους. 

Η μνήμη συνδέεται με τον χώρο, καθώς σε αυτόν εγγράφονται οι μνήμες και οι ενθυμήσεις, με συνηθέστερη χωρική αναπαράσταση της μνήμης τα Μνημεία. Από τον περασμένο αιώνα ο ρόλος των Μνημείων φαίνεται να αλλάζει. Κριτήριο δημιουργίας τους δεν αποτελεί η απλή αναπαράσταση γεγονότων του παρελθόντος, αλλά η μετατροπή του επισκέπτη από απλό θεατή σε μέτοχο, με απώτερο σκοπό το βίωμα μιας εμπειρίας.

Ένας τέτοιος βιωματικός χώρος προκαλεί στον επισκέπτη μια έκρηξη συναισθημάτων χάρη σε αρχιτεκτονικά τεχνάσματα που χρησιμοποιεί, μεταβάλλοντας έτσι την “ατμόσφαιρα” του χώρου.

Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μνημείου αποτελεί το Άουσβιτς της Πολωνίας, ένα από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα, βρίσκεται εκεί ως τόπος μνήμης για να αποτίσει φόρο τιμής στους 1,1 εκατομμύρια ανθρώπους που έχασαν την ζωή τους. Χωρίζεται στο Άουσβιτς Ι, το Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου και το Άουσβιτς ΙΙΙ-Μονόβιτσε και περιλαμβάνει πολυάριθμα πλινθόκτιστα ορθογωνικά κτήρια, στα οποία έζησαν και βασίστηκαν για χρόνια οι κρατούμενοι, τα επονομαζόμενα “Μπλοκ”. 

Στην περίπτωση του Άουσβιτς βέβαια δεν έχουν χρησιμοποιηθεί αρχιτεκτονικά τεχνάσματα για την πρόκληση συναισθημάτων στον επισκέπτη, καθώς ο χώρος από μόνος του επαρκεί για τον σκοπό αυτό. Οι χώροι του παραμένουν στο μεγαλύτερο μέρος τους ίδιοι με 75 χρόνια πριν, χώροι ιδιαίτερα στιγματισμένοι από την Ιστορία στους οποίους ανακαλούνται μνήμες έντονες, με τη συναισθηματική φόρτιση που προκαλείται συχνά να υπερχειλίζει.

Η εργασία της μνήμης αφορά το παρελθόν, αλλά εισβάλλει ορμητικά στο παρόν, μέσα από την επανάγνωση του παρελθόντος και γίνεται αφετηρία για μελλοντικούς αναστοχασμούς.

Ο χώρος μπορεί να έχει αδειάσει από την ανθρώπινη παρουσία, αλλά τα ίχνη των ανθρώπων αυτών παραμένουν αισθητά όσα χρόνια και αν περάσουν. Ο χρόνος αναπόφευκτα μας απομακρύνει από την ιστορία του Άουσβιτς. Η μνήμη όμως είναι πάντα μια μάχη με το χρόνο.

Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας  Μνήμη και Βίωμα: η περίπτωση του Άουσβιτς
Φοιτήτρια  Ιφιγένεια Γκούμα
Εξεταστική περίοδος  Σεπτέμβριος 2020
Μάθημα  Ερευνητική εργασία
Επιβλέπων καθηγητής  Σταύρος Σταυρίδης
Σχολή  Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ)