Στην παρούσα Διπλωματική εργασία του Βασίλειου Παπασωτηρίου με τίτλο +oikismos – Η έννοια της δημιουργικής χρήσης, ως ευέλικτο συνθετικό εργαλείο, παρουσιάζεται και μελετάται η περίπτωση του οικισμού Νέας Λαμψάκου Χαλκίδας.
Αρχιτέκτονες με σημαντική επιρροή όπως οι Ά. Κωνσταντινίδης, J. Hill, H. Hertzberger, μίλησαν για ανάγκη συμμετοχής του χρήστη στον σχεδιασμό μέσω της απόκτησης εμπειρίας κατά τη χρήση του χώρου. Ο αρχιτέκτονας οφείλει να δημιουργεί χώρους στους οποίους ο χρήστης θα μπορεί να τους εξελίσσει. Προτείνεται στην περιοχή την Νέας Λαμψάκου Χαλκίδας ένας οικισμός. Αφορά απογόνους προσφύγων της περιοχής από την Μικρά Ασία, οι οποίοι εδώ και 3 γενιές, έπρεπε να είναι δημιουργικοί για να μπορέσουν να ριζώσουν στον νέο τόπο. Απέδειξαν πως μπορούν να τα καταφέρουν μέσω της δημιουργικότητας και του πολιτισμού που έφεραν από τον τόπο τους. Η ιστορία των Λαμψακηνών, συνδυαστικά με την έννοια της δημιουργικής χρήσης, αποτέλεσαν έναυσμα για μελέτη επανενεργοποίησης της περιοχής. Προτείνεται ένας (συν)οικισμός. Οι κάτοικοι θα μπορούν να τον εξελίσσουν με μόνο περιορισμό την οριοθέτηση της ελευθερίας τους. Για την ευρύτερη περιοχή επιχειρείται:
• Επαναπροσδιορισμός της σχέσης Ν.Λάμψακος – Χαλκίδα.
• Επαναπροσέγγιση της έννοιας (συν)οικισμός.
Για επίτευξη αειφόρου και βιώσιμης (συν)κατοίκησης, η πρόταση εντάσσει στον σχεδιασμό του χαρακτηριστικά όπως:
• Κοινούς τόπους αστικών καλλιεργειών.
• Κοινούς και ιδιωτικούς χώρους για ΑΠΕ.
• Ευέλικτοι προδιαγεγραμμένοι χώροι ελαφράς κατασκευής για διευκόλυνση μεταβλητότητας.
• Οι κοινοί τόποι ενθαρρύνουν τη σύμπραξη, κοινωνικοποίηση και διαμοιρασμό γνώσεων.
• Η υιοθέτηση μεταβαλλόμενων χώρων, διεγείρει την ατομική και συλλογική έκφραση.
Με τον εκτοπισμό των Ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας το 1922 εγκαθίστανται στην Χαλκίδα πρόσφυγες από την Αρτάκη την Νεάπολη και την Λάμψακο. Μετά τα πρώτα δύσκολα χρόνια δημιουργούνται η συνοικίας της Νεάπολης στην πόλη της Χαλκίδας, ο οικισμός της Νέας Αρτάκης και ο οικισμός της Νέας Λαμψάκου.
Χαλκίδα – Νέα Λάμψακος
Ο συνοικισμός της Νέας Λαμψάκου, απέχει από τον πολεοδομικό ιστό της Χαλκίδας περίπου 3km. Τοποθετείται κατά μήκος της επαρχιακής οδού που συνδέει τη πόλη της Χαλκίδας με την Νότια Εύβοια.
Νέα Λάμψακος – Τεμάχιο μελέτης
Η περιοχή μελέτης γειτνιάζει με τον συνοικισμό της Νέας Λαμψάκου και με το βιομηχανικό ίχνος του πρώην εργοστασίου ΕΛΛΕΝΙΤ.
Η σχέση με τη Χαλκίδα
Ο συνοικισμός της Νέας Λαμψάκου, παρόλο που απέχει από τον πολεοδομικό ιστό της Χαλκίδας περίπου 3km μοιάζει αποκομμένη από την πόλη, λόγω της στασιμότητας της ανάπτυξης της σε σχέση με τη Χαλκίδα. Καταλυτικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζει το εργοστάσιο ΕΛΛΕΝΙΤ με την παραγωγή τοξικών προϊόντων αμιαντοτσίμεντου.
Η δημιουργικότητα των προσφύγων
Οι πρόσφυγες όπως συμβαίνει στις περισσότερες των περιπτώσεων, χαρακτηρίζονται από προσαρμοστικότητα, ευελιξία αλλά και δημιουργικότητα. Οι Λαμψακηνοί προσαρμόζονται στις συνθήκες που μεταβάλλονται συνεχώς. Είναι δημιουργικοί, μεταφέρουν τις γνώσεις τους στη γεωργία και αναπτύσσουν την τοπική οικονομία.
Η επιλογή του τεμαχίου μελέτης
Στο τεμάχιο λειτούργησε το εργοστάσιο που έδωσε ελπίδα ανάπτυξης αλλά τελικά έγινε η κύρια αιτία στασιμότητας του οικισμού. Η επανενεργοποίηση της συγκεκριμένης έκτασης αποτελεί σημαντική κίνηση για τη μεταστροφή του χώρου σε τόπο δημιουργίας και θετικών εξελίξεων. Γεωγραφικά, αποτελεί τον συνδετικό χώρο καθώς βρίσκεται σε προνομιακή θέση μεταξύ Χαλκίδας και Νέας Λαμψάκου.
Η ανάγκη δημιουργικής κατοίκησης στον προσφυγικό πυρήνα της Νέας Λαμψάκου. Το μοντέλο εκμετάλλευσης των τεμαχίων στον προσφυγικό συνοικισμό της νέας Λαμψάκου
Το μοντέλο προσφυγικής κατοίκησης σύμφωνα με τον Ε.Α.Π.
Για την αγροτική αποκατάσταση, η επιτροπή αποκαταστάσεως προσφύγων (Ε.Α.Π.) δημιούργησε συνοικισμούς σε όλη την Ελλάδα. Η Ε.Α.Π. είχε ως στόχο να χτιστούν άμεσα κατοικίες για όλους τους πρόσφυγες ώστε να μην υπάρχουν παράγκες. Η άμεση αυτή αναγκαιότητα σε συνδυασμό με την έλλειψη χρημάτων οδηγεί στην απόφαση να χτιστούν κατοικίες φτηνές. Η συμμετοχή των νέων ιδιοκτητών στην βελτίωση των κατοικιών την προσαρμογή του χώρου στις ανάγκες και τις μεταβαλλόμενες συνθήκες διαβίωσης ήταν απαραίτητη. Η περίοδος ήταν ρευστή από κάθε άποψη.
Τοποθέτηση και Πολεοδομικό σύστημα της Νέας Λαμψάκου
Η Τοποθέτηση βασίστηκε στον τρόπο με τον οποίο ήταν δομημένος ο ρωμιομαχαλάς στην Παλαιά Λαμψάκου, καθώς η ομοιότητά του με εκείνον των χαμένων πατρίδων, αποτελούσε βασική επιδίωξη όλων των νεοϊδρυθέντων προσφυγικών συνοικισμών. Η ανέγερση των κτισμάτων επομένως, έγινε δίπλα στη θάλασσα, κατά μήκος και ανάμεσα στον δημόσιο δρόμο – ο οποίος ενώνει τη Χαλκίδα με την Ερέτρια – και στην παραλία, όπως ακριβώς ήταν και στην Παλαιά Λάμψακο. Το πολεοδομικό σύστημα που επιλέχθηκε ήταν ορθογωνικό. Εντός του συνοικισμού και απέναντι από την επαρχιακή οδό δίνονται χώροι για εγκατάσταση καταστημάτων για όσους ήταν τεχνίτες και έμποροι. Έτσι δίνεται έμφαση στις δεξιότητες των προσφύγων για την ευκολότερη επιβίωση τους στο νέο περιβάλλον.
Ο χαρακτήρας των προσφυγικών κατοικιών του συνοικισμού
Οι πρώτες προσφυγικές κατοικίες του οικισμού της Νέας Λαμψάκου, ανέρχονταν σε 104, με τις οικογένειες που διέμεναν σε αυτές, να φτάνουν τις 150. Επρόκειτο για στιβαρές πετρόκτιστες μονώροφες κατασκευές χαμηλού κόστους – ώστε να είναι δυνατή η συντήρησή τους μελλοντικά, από τους ίδιους τους πρόσφυγες – στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν τοπικά υλικά, όπως πέτρα και κεραμίδια. Το κάθε οίκημα στέγαζε δύο οικογένειες, εφόσον το διαχωριστικό που διέτρεχε το εσωτερικό του, διαμόρφωνε δύο αυτόνομους ξεχωριστούς χώρους, με το μέγεθος που αναλογούσε στην κάθε οικογένεια να είναι ιδιαίτερα περιορισμένο. Το πάτωμά τους ήταν χωμάτινο – αλλά και ξύλινο σε ορισμένους χώρους, όπως ήταν το υπνοδωμάτιο – ενώ το αποχωρητήριο βρισκόταν εκτός σπιτιού. Στον εξωτερικό χώρο, το κάθε σπίτι διέθετε περιβόλι.
Τεκμηρίωση & Ανάπτυξη της κεντρικής ιδέας
Άρης Κωνσταντινίδης
“Τίποτα δεν πρέπει να είναι οριστικά τελειωμένο. Και όλα θα μπορεί να αναπτύσσονται και να μετασχηματίζονται όπως σε ένα φυτό. Χωρίς να χάνεται, βέβαια, η θεμελιακή ρίζα, ο βασικός κανόνας, ή η πρωταρχική ιδέα και σκοπιμότητα. Και είναι αυτή η … ελαστικότητα που κάνει το αρχιτεκτονικό έργο να έχει διάρκεια και ζωντάνια.”
Herman Hertzberger
“Οι αρχιτέκτονες πρέπει να δημιουργούν δυνατότητες και να τις περιγράφουν στον χρήστη. Επίσης, οφείλουν να υποδεικνύουν δυνατότητες προσιτές στον χρήστη. Πρέπει να επινοούν απλά λειτουργικά κελύφη. Οι χρήστες θα τα προσαρμόσουν στη ζωή που τους ταιριάζει. Η ελευθερία ωστόσο δε μπορεί να είναι απόλυτη. Πρέπει να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στις δυνατότητες και τους περιορισμούς. Ο χρήστης να αισθάνεται ελεύθερος αλλά να νιώθει ταυτόχρονα και τα όρια της ελευθερίας του.”
Jonathan Hill
“Η διαδικασία” συμμετοχής του χρήστη, αποτελεί εκείνη τη στρατηγική που θα κάνουν τα πράγματα να ζουν μαζί με μας. Το Schroder House, η χρήση κινητών διαχωριστικών επιφανειών εξασφαλίζει ιδιωτικότητα στις ήδη διαμορφωμένες χρήσεις. Στην ιαπωνική παραδοσιακή κατοικία, η χρήση κινητών διαχωριστικών πανέλων, είναι εργαλείο δημιουργίας πολλαπλών συσχετίσεων μεταξύ των χώρων.”
Ανάπτυξη πρότασης οικιστικού συμπλέγματος:
• Πολλαπλών δυνατοτήτων και συσχετίσεων
• Δημιουργικής και συμμετοχικής χρήσης
Οι δυνατότητες του οικιστικού συμπλέγματος όπως προκύπτουν από:
• την διερεύνηση της ιστορίας των Λαμψακηνών και
• την τεκμηρίωση της δημιουργικής χρήσης
Μείωση αριθμού υποστυλωμάτων
Σε επιλεγμένα σημεία, όπως για παράδειγμα οι καλλιεργήσιμες περιοχές ή περάσματα, επιλέγεται η αντικατάσταση των υποστυλωμάτων με δικτύωμα. Ως αποτέλεσμα είναι η απελευθέρωση του χώρου και η αισθητική αναβαθμίζεται.
Αστικές Καλλιέργειες
Μέσω της διαδικασίας ανάπτυξης κοινόχρηστων κήπων μεταξύ των κατοικιών, ενθαρρύνεται ο θεσμός των αστικών καλλιεργειών, της κοινωνικοποίησης, της ανταλλαγής γνώσης και τελικά της βιώσιμης (συν)κατοίκησης.
Διατήρηση υπάρχουσας φύτευσης (Ευκάλυπτοι)
Κατά την εξιστόρηση της πορείας των Λαμψακηνών, έγινε αναφορά, μεταξύ άλλων, στις δενδροφυτεύσεις που επιδόθηκε η 1η γενιά προσφύγων. Όπου καθίσταται δυνατόν, τα δέντρα αυτά (παλίμψηστο) παραμένουν ως ζωντανή μνήμη για τις επόμενες γενιές.
+Οικισμός σε 2 επίπεδα
Οι κατοικίες αναπτύσσονται σε 2 επίπεδα. Στο Ισόγειο βρίσκονται οι χώροι διημέρευσης με ενδιάμεσους χώρους κοινόχρηστα περάσματα, κήπους και χώρους ανάπτυξης δυνατοτήτων. Στον όροφο υπάρχει το κοινόχρηστο πέρασμα (γέφυρα). Κάθε κατοικία έχει άμεση ή έμμεση επαφή ενώ συχνά ο ενδιάμεσος αυτός χώρος δημιουργεί τη δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων μεταξύ των κατοίκων.
Το Πέρασμα
Μεταξύ κατοικιών και ίχνους του εργοστασίου, σύμφωνα με το πρόγραμμα, δημιουργείται το πέρασμα που ενώνει τη Χαλκίδα με τον Προσφυγικό συνοικισμό. Εκεί οι κάτοικοι μπορούν να εκθέτουν τα τοπικά τους προϊόντα και να αναβιώνουν τις προσφυγικές μνήμες κρατώντας ζωντανή την ρίζα τους. Το πέρασμα αυτό σημειολογικά συμβολίζει το πέρασμα στη Νέα Ζώη. Όπως ήταν και το όνομα του πρώτου χώρου συνάθροισης που λειτούργησε στην περιοχή.
Επίλογος
Η παραπάνω εργασία, μέσα από την ανάλυση της περιοχής μελέτης και τελικά της πρότασης (συν)κατοίκησης, αποτέλεσε μία προσπάθεια ένταξης των αρχών της πρωτοβουλίας για το Νέο
Ευρωπαϊκό Μπάουχαους το οποίο:
Συνδέει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία με την καθημερινή ζωή και τους χώρους διαβίωσής μας.
Καλεί όλους τους Ευρωπαίους να φανταστούν και να οικοδομήσουν μαζί ένα βιώσιμο και χωρίς αποκλεισμούς μέλλον που θα είναι όμορφο για τα μάτια, το μυαλό και την ψυχή μας.
Το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους εμπνέει ένα κίνημα για τη διευκόλυνση και την καθοδήγηση του μετασχηματισμού των κοινωνιών μας σύμφωνα με τρεις αδιαχώριστες αξίες:
• βιωσιμότητα, από τους κλιματικούς στόχους έως την κυκλικότητα, τη μηδενική ρύπανση και τη βιοποικιλότητα
• αισθητική, ποιότητα εμπειρίας και στυλ πέρα από τη λειτουργικότητα
• ένταξη, από την εκτίμηση της διαφορετικότητας έως τη διασφάλιση της προσβασιμότητας και της οικονομικής προσιτότητας
Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας: +oikismos (co-habitation). The concept of creative use, as flexible design tool
Τυπολογία: Διπλωματική εργασία
Εξεταστική περίοδος: Ιούνιος 2023
Ακαδημαϊκή χρονιά: 2022-2023
Φοιτητής: Βασίλειος Παπασωτηρίου
Επιβλέποντας: Ντέλης Παπαδόπουλος
Σχολή: Τμήμα Αρχιτεκτονικής, Πολυτεχνική Σχολή, Frederick University, Κύπρος
Κείμενο: Βασίλειος Παπασωτηρίου
READ ALSO: The flower | Φοιτητική εργασία των Ιωάννα Μουζενίδου και Νεκταρία - Ευστρατία Τσιαρεκτσή