Quasi-inhabitation. Drosopoulou 74 + 81. Two "polykatoikias", two alternative ways of space appropriation | Research thesis by Nancy Karagianni

Research thesis by Nancy Karagianni analyses two characteristic apartment blocks (polykatoikias) in Kypseli neighbourhood by using the methodology of social anthropology in order to investigate the coexistence of locals, immigrants and refugees and architecture tools so as to think over alternative housing and property policies as well as to redefine the relationship between private and public space.

-text by the authors

The issues of immigration and refugee crisis highlight the need for a new political consciousness aiming to reconsider our values concerning the already known terms of social life and narratives. As G.Tzirtzilakis mentions, the term of “meta-architecture” characterizes our cities’ new condition. The coexistence of great architectural buildings and monuments, with the new conditions of living are leading the city beyond architecture.

Spatial facilities and temporary shelters are the basic manifestation of meta-architecture.

This research tries to investigate the boundaries, the changes and the concurrence in the area of Kypseli, a neighbourhood in the center of Athens, during a period of general crisis, through two examples of polykatoikias: Drosopoulou 74 + 81. Kypseli can be characterized as district with a special feature; the coexistence of locals, immigrants and refugees through the years, as well as, its inhabitation from middle and lower economic levels. It is one of the oldest areas of Athens city center which gathers all the characteristics to become case study as a place of gathering, communication and collective consciousness. The middle class who has gradually left Kypseli, opened the road for new groups to live in. Most of the times, the inhabited spaces are unsuitable, inadequate and poorly maintained, even places that weren’t supposed to be used as residences. The presence of immigrants and refugees is compensating for the devaluation of the empty spaces, and at the same time, contributing to residential and working subjects, the use of public space and the general sense of neighbourhood.

This anthropological research includes in situ observation of living conditions along with writing the findings. Concepts as ethnography, culture, ethnicity, multiculturalism, as well as the methodology of social anthropology, are clearly described in a non limited way of reproduction of various scientific references, on the contrary it encourages dialogue on how to study human societies that change over time. Social anthropology, which aims to study this values, is evolving over time. The city can be considered as an independent architectural work, not only because of its composition, referring to the constructions and materials that shape her, but also, because of its changes over time.

The new collective living spaces are designed and inhabited in alternative ways.

The main tool that will be used so as to evaluate the changes in the city of Kypseli is the analysis with qualitative and quantitative materials. The new proposals express organizational and programmatic experimentation, where architecture describes collective lifestyle living and at the same time reflects the relationship between the public and the private, applies alternative housing and property models and develops collective ways of composing space. A comparative method of analysis was used between continuous and violent changes and their normal successions over time. Constant element in this research are the monuments of the city whose characteristics remain stable. With the term monument we characterize the buildings as well as the objects that present a particular interest and will be analyzed in the following chapters of the research.

Facts & Credits
Project title  Quasi-inhabitation. Drosopoulou 74 + 81. Two “polykatoikias”, two alternative ways of space appropriation
Student  Nancy Karagianni
Date  February 2021
Course  Research thesis
Supervisor professor  Yiorgos Tzirtzilakis
Institution  School of Architecture, University of Thessaly

Η ερευνητική εργασία της Νάνσυς Καραγιάννη προσπαθεί να διερευνήσει τα όρια, τις μεταβολές και τις συνυπάρξεις που παρουσιάζει η περιοχή της Κυψέλης, μια γειτονιά του κέντρου της Αθήνας, σε περίοδο κρίσης, μέσω δύο παραδειγμάτων πολυκατοικιών: Δροσοπούλου 74 + 81. Κάνοντας χρήση μεθοδολογιών έρευνας από την κοινωνική ανθρωπολογία εξετάζεται η χρόνια συνύπαρξη ντόπιων, μεταναστών και προσφύγων, ως μια αμοιβαία επωφελής και ζωογόνος σχέση για την περιοχή, ενώ νέες αρχιτεκτονικές προτάσεις εξετάζουν σενάρια συλλογικών μορφών κατοίκησης, που στοχάζονται τη σχέση του δημόσιου με το ιδιωτικό, και εναλλακτικά μοντέλα ιδιοκτησίας, που αναπτύσσουν συλλογικούς τρόπους σύνθεσης και παραγωγής του χώρου.

-κείμενο από τη δημιουργό

Η βασική ιδέα είναι πως η καθημερινή ζωή δεν χαρακτηρίζεται μόνο από συνεχείς προσαρμογές αλλά και από συγκρούσεις, που συνδέονται με διαδικασίες συλλογικής και ατομικής συνειδητοποίησης και άρα με τη δυνατότητα χειραφέτησης μέσα στην ίδια την καθημερινότητα. (Lefebvre. 1991)

Με το μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα προβάλλεται επιτακτική η ανάγκη μιας νέας πολιτικής συνείδησης που έχει σκοπό να επαναδιατυπώσει έννοιες που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ως προς τον κοινωνικό βίο και τις κοινωνικές αφηγήσεις. Όπως έχει αναφέρει ο Γ. Τζιρτζιλάκης, ο όρος “μετα-αρχιτεκτονική” [01]  χαρακτηρίζει τη νέα συνθήκη των πόλεών μας. Είναι αυτή η συνύπαρξη των μεγάλων αρχιτεκτονημάτων και των μνημείων με τις νέες συνθήκες κατοίκησης, που οδηγούν την πόλη πέρα από την αρχιτεκτονική.

Οι χωρικές εγκαταστάσεις και τα προσωρινά καταφύγια δεν είναι παρά η βασική έκφανση της μετα-αρχιτεκτονικής.

Η Κυψέλη είναι μια από τις  γειτονιές, που μπορεί να χαρακτηριστεί συνοικία. Ιδιαίτερο γνώρισμά της αποτελεί η χρόνια συνύπαρξη ντόπιων, μεταναστών και προσφύγων, καθώς και η σύγχρονη κατοίκησή της –κυρίως- από μεσαία και χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Συγκαταλέγεται στις παλιές περιοχές του κέντρου της Αθήνας και συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ώστε να αποτελέσει ιδανικό προς μελέτη παράδειγμα τόπου συνάντησης, επικοινωνίας και πεδίου διαμόρφωσης συλλογικής και συμμετοχικής συνείδησης. Η σταδιακή απομάκρυνση των μεσαίων στρωμάτων άφησε χώρο για τη στέγαση νέων ομάδων, συχνά σε ακατάλληλες, ανεπαρκείς και κακοσυντηρημένες κατοικίες, ή ακόμη και σε χώρους που δεν προορίζονται για κατοικία. Η παρουσία των μεταναστών αναδεικνύεται ως διαδικασία που αντισταθμίζει την απαξίωση του οικιστικού αποθέματος, συνεισφέροντας στις λειτουργίες κατοικίας και επιχειρηματικής δραστηριότητας [02] , στη ζωντάνια του δημόσιου χώρου και στην αίσθηση γειτονιάς.

Η ανθρωπολογική έρευνα που επιχειρείται στην παρούσα μελέτη, περιλαμβάνει επιτόπια παρατήρηση των συνθηκών κατοίκησης παράλληλα με συγγραφή των ευρημάτων της έρευνας. Έννοιες όπως αυτή της εθνογραφίας, του πολιτισμού, του εθνοτισμού, της πολυπολιτισμικότητας, καθώς και η κατεξοχήν μεθοδολογία της κοινωνικής ανθρωπολογίας, η επιτόπια έρευνα, περιγράφονται με σαφήνεια, αλλά και με τρόπο κατανοητό, που δεν περιορίζεται στην αναπαραγωγή διαφόρων επιστημονικών αναφορών, αντιθέτως ενθαρρύνει τον διάλογο για τον τρόπο μελέτης των ανθρώπινων κοινωνιών που μεταβάλλονται με την πάροδο των χρόνων και όπως είναι φυσικό, εξελίσσεται και η κοινωνική ανθρωπολογία, η οποία, αποσκοπεί στη μελέτη τους. Η πόλη, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα αυτοτελές αρχιτεκτονικό έργο, όχι μόνο λόγω της σύστασής της, δηλαδή των αρχιτεκτονικών- υλικών κατασκευών που την απαρτίζουν, αλλά λόγω των μεταβολών της στο πέρασμα του χρόνου.

Οι νέοι συλλογικοί χώροι κατοίκησης σχεδιάζονται και κατοικούνται με εναλλακτικούς τρόπους.

Μια μέθοδος ανάλυσης με ποιοτικά καθώς και ποσοτικά υλικά είναι το βασικό εργαλείο που θα χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των μεταβολών της πόλης της Κυψέλης. Οι προτάσεις εκφράζουν πειραματισμούς σε οργανωτικό και προγραμματικό επίπεδο, όπου η αρχιτεκτονική περιγράφει συλλογικές μορφές ζωής που στοχάζονται τη σχέση του κοινού με το ιδιωτικό, εφαρμόζουν εναλλακτικά μοντέλα στέγασης και ιδιοκτησίας, και αναπτύσσουν συλλογικούς τρόπους σύνθεσης και παραγωγής του χώρου. Συγκριτική μέθοδος ανάλυσης ανάμεσα στις συνεχείς και βίαιες αλλαγές και στις κανονικές τους διαδοχές μέσα στο χρόνο. Σταθερό στοιχείο σε αυτή την έρευνα αποτελούν τα μνημεία της πόλης που τα χαρακτηριστικά τους μένουν αμετάβλητα. Με τον όρο μνημεία, χαρακτηρίζονται εκείνα τα οικοδομήματα καθώς και τα αντικείμενα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον βάσει των εκάστοτε χαρακτηριστικών τους και θα αναλυθούν στα κεφάλαια που ακολουθούν.

01_Tzirtzilakis Y. The Installation as a Dwelling Machine. Towards a Post-Planned Condition of the Objects. Claudia Zanfi (επιμ.). Going Public 04. Maps, Confines and New Geographies, Silvana Editoriale. Milano. 2004. σ. 131-141.

02_Μπαλαμπανίδης Δ., Πολύζου Ι., «Αναχαιτίζοντας τάσεις εγκατάλειψης του αθηναϊκού κέντρου: η παρουσία των μεταναστών στην κατοικία και στις επιχειρηματικές δραστηριότητες». 2015. athenssocialatlas.gr.

Κ02.Υ01_Δροσοπούλου 74_030519

παράσιτο

Η πόρτα της πολυκατοικίας άνοιξε με δυσκολία καθώς το κλειδί -που οι ιδιοκτήτες του ενός εκ των δύο διαμερισμάτων του έκτου ορόφου είχαν αφήσει στο γραφείο πριν μέρες- μάγκωνε και η πόρτα ήταν βαριά. Η μυρωδιά του χώρου ήταν έντονη. Μια πολυπολιτισμική οσμή από φαγητά διαφόρων εθνικοτήτων πλημμύριζε τον χώρο. Το ασανσέρ μικρό και κλειστοφοβικό με σπασμένα πλακάκια στο εσωτερικό του, συνοδευόμενο από μια τελείως διαφορετική μυρωδιά από αυτή της εισόδου. Ο θάλαμος ανέβαινε αργά προς τους πάνω ορόφους προκαλώντας αίσθημα ανασφάλειας. Πρώτη επαφή με το χώρο. Ανακαίνιση σε ένα σπίτι που δεν είχε κατοικηθεί τα τελευταία πέντε χρόνια. Μερικές φωτογραφίες και η αποτύπωση θα γινόταν τις επόμενες μέρες. Στον εξωτερικό χώρο του έκτου ορόφου, πέρα από τις πόρτες των δύο κατοικιών, υπήρχε και μια τρίτη, ξύλινη, που θύμιζε πόρτα εσωτερικού χώρου και από την οποία ακούγονταν ομιλίες. Βάσει γενικής κάτοψης του κτιρίου, δεν ήταν σπίτι. Μάλλον κάποιο μικρό, αυθαίρετο δωμάτιο. Σε όλους τους ορόφους της πολυκατοικίας, οι μυρωδιές φαγητού εναλλάσσονταν συνεχώς σε συνδυασμό με τις δυνατές φωνές και τις γλώσσες.

Κ02.Υ02_Δροσοπούλου 74_050519

οικειοποίηση_ιδιοποίηση_appropriation_hijacking

Λίγες μέρες μετά, σε ένα ραντεβού στο γραφείο, οι ιδιοκτήτες του ακινήτου μας ενημέρωσαν ότι προσπάθησαν να προσεγγίσουν την αποθήκη που ανήκει στο διαμέρισμα, στο υπόγειο της πολυκατοικίας, αλλά στάθηκε αδύνατο. Κάποιος από το εσωτερικό της αποθήκης πρόβαλε αντίσταση και η πόρτα δεν κατάφερε να ανοίξει. Οι διαχειριστές της πολυκατοικίας μας πληροφόρησαν πως πριν κάποια χρόνια, μετανάστες μπήκαν στις από καιρό εγκαταλελειμμένες αποθήκες του υπογείου για να βρουν στέγη. Η πολυκατοικία –που ως επί το πλείστων- κατοικείται από μετανάστες, δεν αντέδρασε στη συγκεκριμένη ενέργεια. Το μόνο που έπραξε ήταν το κλείσιμο της πρόσβασης από το υπόγειο στο εσωτερικό του κτιρίου, μέσω καγκελόπορτας που τοποθετήθηκε στη σκάλα. Πλέον η πρόσβαση των κατοικιών του υπογείου γίνεται αποκλειστικά από μια μικρή πόρτα αριστερά της κεντρικής εισόδου. Παρά την πεποίθηση περί υποβάθμισης και γκετοποίησης της Κυψέλης, οι μετανάστες “χτίζουν” με τους ντόπιους εμπειρίες συνύπαρξης και επανασημασιοδότησης του αστικού γίγνεσθαι στη γειτονιά, διαμορφώνουν ιδιαίτερους τόπους, πρακτικές ένταξης και διαπραγματεύσεις του ανήκειν.

Κ02.Υ03_Δροσοπούλου 74 + Δροσοπούλου 81_080519

οικειότητα_intimacy_familiarity

Ένας άντρας βγήκε από τη μικρή πόρτα του υπογείου ενώ μιλούσε στο τηλέφωνο. Η κατάσταση στην πολυκατοικία ήταν πάλι η ίδια και οι μυρωδιές ακόμα περισσότερες. Η πόρτα ενός διαμερίσματος στο ισόγειο είχε Χριστουγεννιάτικο στολισμό. Ο μήνας ήταν Μάιος. Το ασανσέρ ήρθε, ο θάλαμος είχε έντονη μυρωδιά ιδρώτα προκαλώντας δυσφορία. Από το μπαλκόνι της Δροσοπούλου 74 ήταν ορατή η απέναντι πολυκατοικία, Δροσοπούλου 81, που κάθε όροφός της είχε δύο διαμερίσματα –τουλάχιστον στην όψη που ήταν ορατή. Κατά ένα παράξενο τρόπο κατοικούνταν και είχε αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μόνο η αριστερή πλευρά. Στη δεξιά δεν κατοικούσε κάποιος, τουλάχιστον όχι με την κλασική έννοια που έχουμε στο μυαλό μας. Οι μπαλκονόπορτες ήταν ανοιχτές, γεγονός που υποδήλωνε ζωή. Ο χώρος μέσα ήταν πλήρως άδειος, εκτός από μια απλώστρα και κάποιες καρέκλες στο μπαλκόνι, δίνοντας την αίσθηση βοηθητικού χώρου- υπαίθριου καθιστικού κάποιας άλλης κατοικίας. Στον κάτω όροφο υπήρχαν μόνο σκοινιά απλώματος. Μπορεί να είχαν φύγει πρόσφατα οι κάτοικοι του διαμερίσματος ή μπορεί να κατοικείται περιστασιακά και “παράνομα”. Στην ταράτσα υπήρχαν ίχνη από παρέες που γινόντουσαν αντιληπτά από τον τρόπο τοποθέτησης των καθισμάτων. Το σημαντικότερο όλων ήταν ένα τραπέζι ping pong, πιθανότατα κοινόχρηστο, πλήρως εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες. H ιδέα του κοινόχρηστου διαμερίσματος εμφανίστηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1917, ως προϊόν ενός “νέου συλλογικού οράματος για το μέλλον” και ως απάντηση στην κρίση στέγασης στις αστικές περιοχές. Ένα κοινόχρηστο διαμέρισμα συνήθως το μοιράζονταν από δύο έως επτά οικογένειες. Κάθε οικογένεια είχε το δικό της δωμάτιο, που χρησίμευε σαν καθιστικό́, τραπεζαρία, κρεβατοκάμαρα, για όλη την οικογένεια. Οι διάδρομοι, η κουζίνα, το μπάνιο και σαλόνι μοιράζονταν ανάμεσα σε όλους τους κατοίκους.

Κ03_αντί επιλόγου

Δροσοπούλου 74 + Δροσοπούλου 81_181020

Επιστροφή στην Δροσόπουλου, ένα χρόνο μετά για αξιολόγηση της νέας συνθήκης. Έξω από την είσοδο της πολυκατοικίας στη Δροσοπούλου 74 δεν υπήρχε κανείς, όπως συνήθιζε. Παρά τη μισή ώρα που πέρασε παρατηρώντας την είσοδο, η ησυχία που επικρατούσε ήταν ασυνήθιστη. Δεν υπήρξε κανείς να αλληλεπιδράσει με τον χώρο. Μετά από αρκετή ώρα, ένας ένοικος βγήκε. Η συζήτηση μαζί του ήταν αναπόφευκτη και οι πληροφορίες πολύ σημαντικές. Η συνθήκη της πολυκατοικίας είχε αλλάξει. Οι –παράνομα εγκατεστημένοι- κάτοικοι των αποθηκών είχαν αποχωρήσει και οι αποθήκες είχαν επιστρέψει στους ιδιοκτήτες τους για χρήση. Η μικρή πόρτα αριστερά της εισόδου ήταν πλέον μόνιμα κλειστή, με λουκέτο. Όλη αυτή την ώρα, η είσοδος της Δροσοπούλου 81 αντίστοιχα ήσυχη. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, μόνο η είσοδος. Οι φωνές από τα ανοιχτά παράθυρα των ορόφων γέμιζαν το δρόμο. Η ζωή σε αυτή την περίπτωση αντί να μειωθεί είχε αυξηθεί. Οι ήχοι το αποδείκνυαν. Όσο ήταν ορατό από το δρόμο, τα γνώριμα μπαλκόνια της αριστερής πλευράς της πολυκατοικίας ήταν ακόμα πιο γεμάτα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης, σε ένα νέο κολλάζ, διαφορετικό από το γνωστό. Σκεπάσματα κρεμόντουσαν στα κάγκελα, κλουβιά με πουλιά κρεμασμένα στους τοίχους και ακόμα περισσότερες γλάστρες και σκοινιά με απλωμένα ρούχα όλων των μεγεθών και χρωμάτων. Μια υπόσχεση για τις αλλαγές που θα ακολουθήσουν και θα συνεχίσουν να ακολουθούν, δημιουργώντας συνεχώς νέους χώρους, νέες συνθήκες και νέες μορφές ζωής.

Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας  Οιονεί κατοίκηση. Δροσοπούλου 74 + 81. Δύο πολυκατοικίες, δύο εναλλακτικές μορφές οικειοποίησης του χώρου.
Φοιτήτρια  Νάνσυ Καραγιάννη
Εξεταστική περίοδος  Φεβρουάριος 2021
Μάθημα  Ερευνητική εργασία
Επιβλέπων καθηγητής  Γιώργος Τζιρτζιλάκης
Σχολή  Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Check out the entire research thesis, here!

Δείτε ολόκληρη την εργασία, εδώ!