Αφορμή για την ερευνητική εργασία της Αλίκης Τζουβάρα αποτέλεσαν δύο έργα επιστημονικής φαντασίας του 20ου αιώνα: η ταινία Blade Runner, σε σκηνοθεσία Ridley Scott, και το βιβλίο του Isaac Asimov, I, Robot. Τα δύο έργα περιγράφουν κόσμους που τοποθετούνται τουλάχιστον μισό αιώνα μπροστά από τη στιγμή που δημιουργήθηκαν, είναι όμως διαμετρικά αντίθετοι. To Blade Runner είναι μια δυστοπική αναπαράσταση, ενώ η φανταστική πραγματικότητα του I, Robot μοιάζει εκ πρώτης όψεως ιδανική. Η εργασία παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 2020 στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
Βασικός κοινός άξονας των δύο έργων είναι η σχέση του ανθρώπου με ρομπότ και ανδροειδή και η επιστήμη της τεχνητής νοημοσύνης.
Τα ρομπότ των παραδειγμάτων αναπτύσσουν συνείδηση και αίσθηση ταυτότητας, γεγονός που τα καθιστά κάτι παραπάνω από απλά εργαλεία.
Το είδος της επιστημονικής φαντασίας, στις αρχές του 20 αιώνα, ασχολήθηκε με ζητήματα τα οποία σήμερα μοιάζουν πιο επίκαιρα από ποτέ. Η τεχνολογία είναι ένα θαυμαστό εργαλείο που διευκόλυνε την ανθρώπινη ύπαρξη και δημιούργησε ελπίδες για το μέλλον. Είναι όμως ένα τρομερό μέσο αν χρησιμοποιηθεί άκριτα. Τα δύο παραδείγματα οραματίστηκαν κόσμους στους οποίους ο άνθρωπος χρησιμοποιεί αλόγιστα τα τεχνολογικά επιτεύγματα. Οι δημιουργοί ασκούν κριτική σε παρόν και μέλλον. Τα υποδουλωμένα ρομπότ καθρεφτίζουν όχι μόνο τις μελλοντικές συνέπειες της αλόγιστης χρήσης της επιστήμης, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο φερόμαστε στο παρόν, απέναντι στη φύση, και σε ανθρώπους οι οποίοι θεωρούνται κατώτεροι από την εκάστοτε άρχουσα τάξη.
Το δημιούργημα ξεφεύγει από τα χέρια του δημιουργού και εξεγείρεται. Ίσως έτσι αντιπροσωπεύεται και ο φόβος του ανθρώπου απέναντι σε κάθε είδος και φυλή που έχει υποδουλώσει. Τα ρομπότ λειτουργούν συνεχώς σαν αλληγορίες με μειονότητες ανθρώπων. Μηχανικοί σκλάβοι, οι οποίοι αντικατέστησαν τους ανθρώπινους, μάχονται για ελευθερία και ισότητα.
Όλα αυτά μέσα σε πόλεις στις οποίες ο ελεύθερος χώρος εξαφανίζεται, το κοινωνικό χάσμα γίνεται αγεφύρωτο, ο δημόσιος χώρος ιδιωτικοποιείται.
Στο παράδειγμα του I, Robot, μια φαινομενική ουτοπία, στην οποία έχει σβήσει μια για πάντα η πιθανότητα οποιουδήποτε πολέμου, το μέλλον της ανθρωπότητας είναι πλέον γνωστό μόνο στις Μηχανές που διαφεντεύουν την παγκόσμια οικονομία, Μηχανές οι οποίες κατασκευάστηκαν και προγραμματίστηκαν μέσα στα κλειστά δωμάτια κάποιας ιδιωτικής εταιρείας, μακριά από το δημόσιο λόγο και τη δημόσια σφαίρα.
Το Blade Runner εκφράζει αμφιβολίες σχετικά με τη σύγχρονη πόλη, η οποία έχει μάλλον τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ταινίας.
Το δημιούργημα του Ridley Scott θέτει ερωτήματα τα οποία αντικατοπτρίζονται στο έργο του Mike Davis για το σημερινό Λος Άντζελες. Πώς η έννοια της δυστοπίας μετουσιώνεται στη σύγχρονη πραγματικότητα; Η σύγχρονη αναγέννηση της πόλης σχεδιάστηκε έτσι ώστε να καταστήσει σχεδόν αδύνατη την ετερογένεια. Η πόλη, πλέον, αποτελεί το φόντο μιας αδιατάρακτης συνέχειας μεσοαστικής εργασίας, κατανάλωσης και διασκέδασης.
Τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα παρακολουθούνται συνεχώς, τιμωρούνται για ασήμαντα ατοπήματα, στερούνται κάθε ευκαιρίας για ένα καλύτερο μέλλον, ακριβώς όπως τα ανδροειδή του Ridley Scott. Στην πόλη πλέον επικρατεί μια “υποβαλλόμενη αίσθηση φουρίου” όχι ως ακούσιο σχεδιαστικό σφάλμα, αλλά ως εκούσια κοινωνικοχωρική στρατηγική. Το αληθινό Λος Άντζελες μετατρέπεται σε οχυρή κοινότητα, με blade runners να περιδιαβαίνουν τους δρόμους της, αυτή τη φορά όμως δεν είναι βγαλμένοι από ταινία επιστημονικής φαντασίας.
Η πόλη πολώνεται. Οι πολίτες χωρίζονται στους καλούς, εκείνους που δεν κυκλοφορούν στους δρόμους, μένουν εγκιβωτισμένοι στις δικές τους σφαίρες ιδιωτικής κατανάλωσης και υψηλής τεχνολογίας, που τους προσφέρουν ασφάλεια, και στους κακούς, εκείνους που κυκλοφορούν στους δρόμους (και συνεπώς δεν ασχολούνται με κάποια θεμιτή δραστηριότητα, καθώς πλέον ο δημόσιος χώρος είναι δοχείο μόνο εγκληματικών ενεργειών) και είναι ένοχοι μπροστά στο τρομερό, διεισδυτικό βλέμμα της αστυνομίας.
Κατά πόσο λοιπόν οι καταστάσεις που περιγράφουν τα παραδείγματα μας είναι επιστημονική φαντασία; Αν αφαιρέσουμε τα αδιανόητα τεχνολογικά άλματα, τους τεχνητά κατασκευασμένους ανθρώπους και τα διαγαλαξιακά ταξίδια, πόσο διαφέρουν οι κόσμοι των παραδειγμάτων και η σύγχρονη πραγματικότητα που βιώνουμε;
Στοιχεία εργασίας
Τίτλος ερευνητικής εργασίας “Άνθρωποι και Μητροπόλεις του Μέλλοντος_Παραδείγματα Επιστημονικής Φαντασίας”
Σπουδάστρια Αλίκη Τζουβάρα
Ετος Ιούνιος 2020
Πανεπιστήμιο Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Επιβλέπουσα Πέννυ Κουτρολίκου
The research thesis of Aliki Tzouvara was triggered by two science fiction works of the 20 century, the film Blade Runner, directed by Ridley Scott, and the book I, Robot, by Isaac Asimov. These two works describe worlds that are chronologically placed more than half a century after they were created, but are totally different. Blade Runner is a dystopian representation, while the imaginary reality of I, Robot seems ideal. The research thesis was presented in June 2020, at the School of Architecture, National Technical University of Athens.
The main common theme of the two works is the relationship between man and robot and the science of artificial intelligence. The robots develop consciousness and a sense of identity and that turns them into more than just tools.
The genre of science fiction in the early 20 century dealt with issues that are more relevant than ever in today’s society. Technology is an amazing tool that has facilitated human existence and created hope for the future. However, the two examples envisioned worlds where man uses technological advances immoderately. The artists critique the present and the future. The enslaved robots reflect not only the future consequences of the reckless use of science, but also the way we behave in the present, towards nature, and people who are considered inferior to the ruling class.
These artificial existences escape the control of their creator and rebel. This is a way to represent the fear and guilt of the man towards the species and races he has enslaved over the years. Robots are constantly represented as allegories with minorities. Mechanical slaves, that have replaced the human ones, fight for freedom and equality.
These situations take place in metropolises, where accessible free space disappears little by little, the social gap between groups is widthened, public space gets privatized.
In the world of I, Robot, a seeming utopia, where the possibility of any war has been extinguished once and for all, the future of humanity is now known only to the Machines that rule the world economy, Machines that were built and programmed in the closed rooms of a private company, away from public discourse and the public sphere.
Blade Runner casts doubt about the contemporary city, which has rather the starring role in the film. Ridley Scott’s work raises questions that are reflected in Mike Davis’s work for today’s Los Angeles. How is the concept of dystopia transformed into the contemporary reality? The urban renaissance has been designed to make heterogeneity almost impossible. The city is now the backdrop for an undisturbed continuation of middle-class work, consumption and entertainment.
The lower classes are constantly monitored, punished for trivial missteps, deprived of any opportunity for a better future, just like Ridley Scott’s androids. In the city now emerges “a fortress effect” not as an inadvertent failure of design, but as a deliberate socio-spatial strategy. The real Los Angeles is turning into a fortified community, with blade runners roaming its streets, but this time they do not come from a science fiction film.
The city has been polarized. Citizens are divided into the good ones, those who do not occupy the streets, remain boxed in their own private and high-tech spheres, that provides them with security, and the bad ones, those who occupy the streets (and therefore do not engage in any legitimate activity, since now public space is just a container of criminal activities) and they stand guilty in front of the penetrating gaze of the police.
So, to what extent can the situations, described by our examples, be characterized as science fiction? If these amazing technological leaps, artificially constructed people and intergalactic travel get removed from the picture, how different are the worlds of the examples and the contemporary reality we experience?
Facts & Credits
Research Thesis Title “People and Metropolis of the future _ Examples in Science Fiction”
Student Aliki Tzouvara
Year June 2020
University School of Architecture, National Technical University of Athens
Supervisor Penny Koutrolikou
READ ALSO: Climate Change and Tourism: The case of Venice | Research thesis by Xanthi Tsekou