Η συναισθηματική τοπογραφία της περιπλάνησης στην καστροπολιτεία της Μονεμβασίας | Ερευνητική εργασία της Κωνσταντίνας Ελένης Καλομοίρη

Η ερευνητική εργασία της Κωνσταντίνας Ελένης Καλομοίρη τιτλοφορείται “Η συναισθηματική τοπογραφία της περιπλάνησης στην καστροπολιτεία της Μονεμβασίας” και παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2018 στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ με επιβλέποντα καθηγητή τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη.

-κείμενο από την δημιουργό

Προσέγγιση έρευνας

Η επιλογή της καστροπολιτείας της Μονεμβασίας ως αντικείμενο μελέτης της παρούσας έρευνας, ξεκίνησε από το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η ιστορική της διαστρωμάτωση, η οποία και την ορίζει αρχιτεκτονικά. Σημείο αναφοράς της, η εγκατάλειψη και η φθορά που χαρακτηρίζει την Άνω Πόλη, σε συνδυασμό φυσικά με την Κάτω Πόλη, δύο οικισμοί άρρηκτα δεμένοι μεταξύ τους. Μέσα απο την επιτόπια ανακάλυψη της καστροπολιτείας στο πεδίο ,σε συνδυασμό με το ιστορικό της υπόβαθρο, ήλθε ως φυσική συνέχεια η περιπλάνηση στα καλντερίμια της.

Τα μεθοδολογικά εργαλεία που βοήθησαν στην πραγματοποίηση της παρακάτω έρευνας είναι αρχικά η ιστοριογραφία, η ανάγνωση των υπαρχόντων διαδρομών του τόπου, και αντίστοιχα η οργάνωση και  ο σχεδιασμός των νέων προτεινόμενων διαδρομών με βάση την “νοητική εικόνα” του K. Lynch, καθώς και οι αφηγήσεις της ίδιας της πόλης μέσω των κατοίκων της.

Πραγματοποιήθηκαν δύο ταξίδια στο βράχο της Μονεμβασίας, δύο διαφορετικές εποχές του χρόνου, το ένα τον Νοέμβρη και το επόμενο τον Μάϊο. Αυτό μου επέτρεψε να παρατηρήσω την μεταβολή και την μορφή της, πώς ξεδιπλώνεται το τοπίο στο μάτι του επισκέπτη το Χειμώνα και πώς την Άνοιξη. Υπήρξε η κινητήριος δύναμη, αρκετών συναισθηματικών τοπογραφικών αναλύσεων σε σχέση με την περιπλάνηση.

Τόπος ως μνημείο

Η ιστορική βαρύτητα ενός μνημείου δημιουργεί ένα πυκνό χωρικό και χρονικό νόημα, ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων που προκαλείται στους ανθρώπους. Η ουσία της παράδοσης είναι να ανακαλύπτεται κάθε φορά ξανά το νόημα που έχει ήδη ανακαλυφθεί μέσα στον ορίζοντα της νέας εποχής, έτσι ώστε η προσπάθεια της επιστροφής να γίνεται δύναμη μιας εξέλιξης.

Είναι σημαντικό μέσα από έναν περίπατο, η καστροπολιτεία να υπερβεί την υλική της συγκρότηση και να μετασχηματιστεί σ ένα πεδίο μεταφορικών σημασιών, σ’ ένα νοητικό χώρο σκέψης μέσα από ψήγματα της ιστοριογραφίας της, η οποία θα επιτρέπει την οπτική επαφή ρεαλιστικών στοιχείων στον χώρο και θα παρακινεί στην βιωματική προσέγγιση της πόλης.

Η καστροπολιτεία ως εργαλείο προσέγγισης της ψυχής

Η Μονεμβασία είναι ένα πλέγμα ιχνών που συσσωρεύονται στο χώρο, ένα σύμβολο διαρκούς παρουσίας που πυκνώνει το υφάδι των σημασιών μιας πόλης με αναμνήσεις και ιστορικότητα βαθιά στους αιώνες. Είναι μια πόλη όπου η ψυχή μπορεί να κατοικήσει. Μέσα από την τοπιοανάλυση , ο χώρος του βράχου, μετατρέπεται σε εργαλείο περιγραφής της ανθρώπινης ψυχής καθώς προσεγγίζεται ως μια τοπογραφία του ψυχισμού.

“Για να αναλύσουμε την ύπαρξη μας μέσα στην ιεραρχία μιας οντολογίας, για να ψυχαναλύσουμε το χαμένο σε αρχέγονες κατοικίες ασυνείδητο μας, θα πρέπει… να φτάσουμε στο επίπεδο των ονειροπολήσεων στο οποίο παραδιδόμαστε στους χώρους της μοναξιάς μας.”

Τα μυστικά του βράχου. Τίποτα δεν βιώνεται αυτόνομα, αλλά ως μια συνέχεια αλληλουχίας στο χώρο και στο χρόνο. Η παρούσα εικόνα της καστροπολιτείας στον επισκέπτη – περιπλανητή συγχέεται με τη μνήμη και τα νοήματα που ανακαλεί, καθώς διαμορφώνεται η εμπειρία του παρόντος. Στο τοπίο της Μονεμβασίας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη δομή της, η οποία ξεφεύγει από τον αντιληπτικό ορίζοντα του επισκέπτη, έτσι η άμεση σωματική εμπειρία συμπληρώνεται από τη μνήμη και τη φαντασία, σύμφωνα με τον Σ. Κονταράτο. Κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης της αντιληπτικής εικόνας με την παρούσα κατάσταση της καστροπολιτείας, μπορεί ο περιπλανητής να φέρει ασυνείδητα σε σύγκρουση τα νέα ερεθίσματα με τα όσα ήδη έχει οικειοποιηθεί και γνωρίζει σε έναν άλλον παρόμοιο τόπο που διαθέτει τα χαρακτηριστικά μιας καστροπολιτείας.

Αντίληψη και περιπλάνηση

Ένα μοτίβο συναισθηματικών πεδίων που διαπερνούν την πόλη και τον επισκέπτη της και ορίζεται ως η μελέτη συγκεκριμένων νόμων και επιδράσεων του γεωγραφικού περιβάλλοντος, το οποίο επιδρά άμεσα στην συναισθηματική συμπεριφορά των ατόμων. Η δική τους μετάφραση στην περιπλάνηση , η λεγόμενη “Derive”, θέτεται ως “πρακτική μιας συναρπαστικής αποκλίνουσας πορείας που βασίζεται στη βιαστική αλλαγή ατμοσφαιρών”. Η περιπλάνηση προσφέρει τα στοιχεία για τη δομή της ψυχογεωγραφικής οργάνωσης της τοπιογραφίας. Το τοπίο της καστροπολιτείας, εισάγει σκηνές που χαρακτηρίζονται από συνεχή αλλαγή συναισθημάτων και ατμόσφαιρας, δημιουργώντας στον περιπατητή μια “σύγχυση” που καταλήγει να τον βγάζει από την πορεία του, γοητευμένος από κάποια μορφή στο χώρο που ερέθισε τις αισθήσεις του.

Είναι ένα τοπίο πλάνη, δημιουργεί ψευδαισθήσεις και συνθέτει σκηνικά που διηγούνται μια διαφορετική ιστορία με βάση το συναισθηματικό επίπεδο του περιπλανώμενου.

Δομή προσέγγισης των χαράξεων

Η διαδρομές, σχεδιάστηκαν με έμφαση στην σύνδεση αρχιτεκτονικών μορφολογικών στοιχείων της πόλης που είναι σημαντικό να αναδειχθούν, καθώς η αντίληψη λαμβάνει ερεθίσματα για την απόδοση της ταυτότητας, της αναγνώρισης των χαρακτηριστικών που κάνουν το κάθε στοιχείο να ξεχωρίζει από το σύνολο. Η ιστορία της εξέλιξης της πόλης που δεν έχει τρόπο να φανεί διαφορετικά και αφηγείται μέσα από μορφές, καδραρίσματα και χαράξεις, είναι τα σημεία αναφοράς που σε συνδυασμό με τις κινήσεις του περιπατητή, οργανώνουν μια ατμόσφαιρα μοναδική. Η πορεία του μονοπατιού, που χαρακτηρίζεται από συνεχείς εναλλαγές φωτός, η χωρική εμπειρία που προσφέρει διακυμάνσεις κατά την πορεία, συνδέει τις βιωματικές εμπειρίες του ατόμου κατευθείαν με τον τόπο. Νοητά ενώνει τα θραύσματα που εντοπίζει σε αυτή του την περιήγηση με τις κυριολεκτικές συνδέσεις τους.

Τα σημεία στάσεων που επιλέχθηκαν στις διαδρομές, δεν επικοινωνούν βάση κυριολεκτικών συνδέσμων , αλλά προτείνουν νέους χρονικούς και χωρικούς συσχετισμούς, επαναπροσδιορίζοντας το νόημα της απόστασης, ανάλογα του βαθμού οικειοποίησης. Η ελεύθερη κίνηση, το βιαστικό πέρασμα μέσα από ποικίλες ατμόσφαιρες της πόλης . Τα κτίσματα και οι ελεύθεροι χώροι που έχουν επιλεχθεί, επιτρέπουν στο παρατηρητή να βιώσει τη πόλη σε βάθος χρόνου, ως ένα πέρασμα από τη μια στάση στην άλλη, εντοπίζοντας την ατμοσφαιρικότητά τους και επιλέγεται να επαναπροσδιοριστεί η όψη της πραγματικότητας του οικισμού, μιας όψης που κανείς την βλέπει με διαφορετικό μάτι έπειτα την ακολουθία των παραπάνω διαδρομών.

Συμπεράσματα

Ο άνθρωπος συντίθεται από τα βιώματα του και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τους τόπους του. Η περιπλάνηση σε ένα τοπίο αφορά την ανθρώπινη εμπειρία και προκαλεί στον περιπατητή μια διαισθητική αναγνώριση της τοπιογραφίας που διασχίζει. Αν επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να νιώσουμε το χώρο, να αφουγκραστούμε τα παλίμψηστα, θα τον κατανοήσουμε καλύτερα. Η κάθε αρχιτεκτονική παρέμβαση, ακόμα και οι νοητές χαράξεις σαν αυτές που πραγματοποιήθηκαν σε αυτή την έρευνα, απαιτεί την γνώση του τόπου, η οποία κερδίζεται μέσω της περιπλάνησης και αποκαλύπτει μυστικά χρήσιμα για την ανάγνωση του.

Στοιχεία έργου
Τίτλος εργασίας  Η συναισθηματική τοπογραφία της περιπλάνησης στην καστροπολιτεία της Μονεμβασίας
Φοιτήτρια  Κωνσταντίνα Ελένη Καλομοίρη 
Επιβλέπων  Παναγιώτης Τουρνικιώτης
Έτος  Σεπτέμβριος 2018
Σχολή  Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Research thesis by Konstantina Eleni Kalomoiri, entitled “The emotional topography of the wandering in the castle of Monemvasia”, was presented on September 2018 at the School of Architecture of NTUA and was supervised by Panagiotis Tournikiotis. 

-text by the author

The topography of the castle of Monemvasia could not be studied as a self-standing system which is independent from the voyagers who approach it. During its lifetime, the relationship between humans and the landscape is strongly identified, and through it, it has been completed and gains meaning that can be discovered under the notion of wandering in this land.

The gradual study of the elements that comprise Monemvasia’s rock, in correlation with the research and the historical events which shaped it, revealed the powerful interactive association between man and space, as well as their transformation.

The cognitive image of K. Lynch, utilised as a methodological tool, delimits and organises a subtractive design of resuscitation paths, strengthening the idea of an exterior memorial museum in the upper and lower towns, while proving that the walking experience is undertaking a key role in the spatial perception.

A man consists of his experiences and he is indissolubly connected to his lands. Wandering in a landscape is about human experience; it causes an intuitive identification of landscape to every wanderer that crosses it. Allowing ourselves to sense the space and hear the palimpsests, will lead to a better perception and understanding of the landscape itself.

Facts & Credits
Project title  The emotional topography of the wandering in the castle of Monemvasia
Student  Konstantina Eleni Kalomoiri
Supervisor  Panagiotis Tournikiotis
Date  September 2018
Institution  School of Architecture, NTUA