Διερευνώντας την σχέση σώματος – χώρου και εστιάζοντας στο πως το άτομο με βασικό εργαλείο το βλέμμα αλληλεπιδράει με τον χώρο και τους ανθρώπους, οι φοιτήτριες Δαλιάνη Ελπίδα και Λιακάκου Σόνια στην Ερευνητική τους εργασία με τίτλο ‘Η Εμπειρία της Χωρικότητας μέσω του βλέμματος. Το παράδειγμα του πάρκου Ελευθερίας’ στρέφονται στο Πάρκο Ελευθερίας ως παράδειγμα μελέτης. Αναπτύσσουν τα εργαλεία για μια ανάλυση του δημόσιου χώρου και των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων μέσω του βλέμματος.
Ο τρόπος που ο άνθρωπος κινείται, αντιλαμβάνεται και βιώνει τον χώρο γύρω του είναι μια διαδικασία πολυδιάστατη αλλά και αμφίσημη. Η συμπεριφορά και η δράση του στον χώρο επηρεάζονται από αυτόν, αλλά συμβαίνει και το αντίστροφο.
Το άτομο με την παρουσία του και τις τροχιές που διαγράφει στον χώρο, τον διαμορφώνει, προσδίδοντάς του, έτσι, υπαρξιακή υπόσταση.
Το σώμα συμβάλλει καθοριστικά στην κοινωνική διάσταση της ύπαρξης, και η εμπειρία της χωρικότητας είναι μοναδική για κάθε άτομο.
Σε πρώτο στάδιο, εστιάζουμε σε αυτή την αλληλένδετη σχέση του ατόμου με τον χώρο, και στον τρόπο που τον αντιλαμβάνεται μέσω της σωματικότητας, της κιναισθησίας, της μνήμης και των αισθήσεων.
Βασικό εργαλείο αντίληψης της χωρικής εμπειρίας είναι το βλέμμα, που προσανατολίζεται και με τη σειρά του κατευθύνει.
Δεν αποτελεί μια παθητική κατάσταση, αλλά μέσω αυτού, το άτομο “ενεργεί” στον χώρο.
Κυρίαρχη σημασία έχει και το “βλέπομαι”, στον τρόπο που αντιλαμβάνεται το άτομο την παρουσία των άλλων. Μέσω του “βλέπω-βλέπομαι”, το υποκείμενο γίνεται αντιληπτό στα άτομα που δρουν γύρω του και εκτεθειμένο στα βλέμματα άλλων, επηρεάζεται η παρουσία, η δράση και η κινητική του συμπεριφορά.
Σε δεύτερο στάδιο, προσεγγίζουμε τον δυναμικό ρόλο του βλέμματος σε συνδυασμό με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, αναδεικνύοντας την εξέχουσα σημασία του στην πλοήγηση και τη διαμόρφωση χωρικών αλληλεπιδράσεων. Η διαδικασία αυτή οδηγεί σε πλήθος σεναρίων συνύπαρξης στον χώρο, τα οποία για να προσεγγίσουμε χρησιμοποιούμε την έννοια της δυνητικότητας.
Σε τρίτο στάδιο, εντοπίζουμε το πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους τα υποκείμενα με βασικό παράγοντα το βλέμμα.
Επιλέγουμε ως παράδειγμα μελέτης το Πάρκο Ελευθερίας, έναν ζωντανό δημόσιο χώρο, όπου συμβαίνουν πολλές ταυτόχρονες δράσεις και συνυπάρχει πλήθος ανθρώπων.
Mε βασικό άξονα το βλέμμα, διερευνούμε τον τρόπο με τον οποίο το υποκείμενο βιώνει τον χώρο, μέσω των αισθήσεων και του σώματος του, αλλά και πώς επηρεάζεται αυτή η διαδικασία από την παρουσία των άλλων.
Έτσι, ο στόχος της έρευνάς μας συνοψίζεται στο ερώτημα: Πώς “ενεργεί” το βλέμμα στον χώρο; και πιο συγκεκριμένα μέσω του παραδείγματος του Πάρκου Ελευθερίας.
Στη διαδικασία αυτή, μερικά ερευνητικά ερωτήματα που προέκυψαν είναι τα παρακάτω:
- Πως επηρεάζεται η παραμονή και η δράση του ατόμου στον χώρο, σε σχέση με την παρουσία και την δράση των άλλων;
Είναι πολύ σημαντικό να μπορεί το υποκείμενο σε ένα δημόσιο χώρο να επιλέξει τον βαθμό “έκθεσης” και συσχέτισης με τα υπόλοιπα άτομα.
- Πως διαμορφώνει το “βλέμμα” την αντίληψη και πως επηρεάζει την κινητική συμπεριφορά;
Η αμοιβαιότητα του βλέμματος είναι ένα ισχυρό μέσο για να βιώσει κανείς τον χώρο. Το βλέμμα δεν αποτελεί μια παθητική διαδικασία, καθώς μέσω αυτού το υποκείμενο “ενεργεί” στον χώρο. - Ποιές είναι οι χωρικές ποιότητες που ευνοούν την αλληλεπίδραση των ατόμων και ενεργοποιούν την ανταλλαγή βλεμμάτων;
Εμβαθύνουμε στην έννοια του “βλέμματος” ως βασικού εργαλείου αλληλεπίδρασης μεταξύ χώρου και ατόμων, στηριζόμενες στα θεωρητικά έργα των Maurice Merleau Ponty, Jan Gehl και άλλων. Μέσω της έννοιας της δυνητικότητας επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τα πολλαπλά σενάρια που παράγονται από την ύπαρξη των ατόμων στον χώρο και τη μοναδική βιωματική εμπειρία του καθενός.
Το παράδειγμα του Πάρκου Ελευθερίας μας βοηθά να εστιάσουμε στη σημασία του βλέμματος στον δημόσιο χώρο και στον τρόπο που διαμορφώνει συνολικά την εμπειρία των χρηστών.
Χρησιμοποιούμε το ρήμα “θεώμαι” με τα εναλλακτικά προθέματά του ως εργαλείο για την προσέγγισή μας και αναλύουμε χωρικά με τη βοήθεια διαγραμμάτων την ενέργεια του βλέμματος.
Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να οριστεί ένα πρόγραμμα σχεδίασης και ένα εργαλείο οργάνωσης στον δημόσιο χώρο. Τα διαγράμματα του θεώμαι τελικά παράγουν χωρικά αποτελέσματα, που μπορούν να αποτελούν εργαλεία σύνθεσης και να ορίζουν ένα πρόγραμμα προσέγγισης του σχεδιασμού δημοσίων (και όχι αποκλειστικά) χώρων.
Προθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < προ- + θεῶμαι «βλέπω»] “βλέπω εκ τών προτέρων”
Παραθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < παρ(α)- + θεῶμαι] “εξετάζω κάτι σε αντιπαραβολή”
Αναθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < ἀνα– + θεῶμαι] εξετάζω εκ νέου
Περιθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < περι– + θεῶμαι ] παρατηρώ προσεκτικά ολόγυρα
Εκθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < εκ– + θεῶμαι ] Γίνομαι ορατός
Συνθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < συν– + θεῶμαι] παρακολουθώ μαζί με άλλους
Καταθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < κατ(α)- + θεῶμαι] κατοπτεύω, παρατηρώ από ψηλό τόπο προς τα κάτω
Αποθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < από– + θεῶμαι] βλέπω, παρατηρώ από μακριά ή από ψηλά
Aξίζει να σημειωθεί ένα φαινόμενο στον δημόσιο χώρο σύμφωνα με τον William Whyte, το “φαινόμενο του τριγωνισμού”.
Αν υπάρξει ένα δρώμενο στον δημόσιο χώρο, μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για την αλληλεπίδραση αγνώστων, εφόσον γίνονται παρατηρητές του ίδιου θεάματος.
Η δράση “τρίτων” προκαλεί την αλληλεπίδραση, καθώς αποτελεί ένα κοινό θέαμα. Αν για παράδειγμα άτομα σταθούν να παρακολουθήσουν έναν μουσικό στον δρόμο, τότε “μοιράζονται” το ίδιο θέαμα, που προκαλεί την αλληλεπίδραση τους.
Στοιχεία έργου
Τίτλος έργου Η Εμπειρία της Χωρικότητας μέσω του βλέμματος. Το παράδειγμα του πάρκου Ελευθερίας
Τύπος έργου Ερευνητική εργασία
Φοιτήτριες Δαλιάνη Ελπίδα, Λιακάκου Σόνια
Επιβλέπουσα καθηγήτρια Μάρη Ιφιγένεια
Ημερομηνία παρουσίασης Ιούλιος 2024
Πανεπιστημιακό ίδρυμα Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Κείμενο από τις δημιουργούς
Investigating the body-space relationship and focusing on how the person, with a key tool the gaze, interacts with space and people, the students Daliani Hope and Sunshine Sonia in their Research project entitled ‘The Experience of Spatiality through the gaze. The example of Eleftheria’s Park’ turn to Freedom Park as a case study. They develop tools for an analysis of public space and human interactions through the gaze.
The way humans move, perceive and experience the space around them is a multidimensional yet ambivalent process. Their behaviour and action in space are influenced by it, but the reverse is also true.
The individual, through the presence and the trajectories it traces in space, shapes it, thus giving it an existential substance.
The body contributes decisively to the social dimension of existence, and the experience of spatiality is unique to each individual.
In a first stage, we focus on this interconnected relationship between the individual and space, and the way in which he or she perceives it through physicality, kinesthesia, memory and the senses.
A key tool for perceiving spatial experience is the gaze, which orients and in turn directs.
It is not a passive state, but through it, the individual “acts” in space. The “seeing” is also of dominant importance, in the way the individual perceives the presence of others.
Through “seeing-being seen”, the subject becomes aware of the people acting around them and exposed to the gaze of others, its presence, action and kinetic behaviour is affected.
In a second stage, we approach the dynamic role of gaze in conjunction with human activities, highlighting its prominent importance in filling and shaping spatial interactions. This process leads to a multitude of scenarios of coexistence in space, which we use the concept of potentiality to approach, in order to.
In a third stage, we identify how subjects interact with each other with gaze as a key factor. We choose as a study example the Eleftheria’s Park, a lively public space where many simultaneous actions occur and a multitude of people coexist.
With the gaze as a key factor, we explore the way in which the subject experiences the space, through their senses and their body, but also how this process is influenced by the presence of others. Thus, the aim of our research is summarized in the question: How does the gaze “act” in space? and more specifically through the example of Liberty Park.
In this process, some research questions that emerged are the following:
- How is the individual’s stay and action in space affected in relation to the presence and action of others?
It is very important that the subject in a public space can choose the degree of “exposure” and association with other individuals.
- How does “gaze” shape perception and how does it influence kinetic behavior?
The mutuality of the gaze is a powerful method of experiencing space. The gaze is not a passive process, as through it the subject “acts” in space.
- What are the spatial qualities that foster the interaction of individuals and activate the exchange of gazes?
We immerse into the concept of “gaze” as a key tool for interaction between space and individuals, drawing on the theoretical works of Maurice Merleau Ponty, Jan Gehl and others. Through the concept of potentiality we attempt to approach the multiple scenarios produced by the existence of individuals in space and the unique lived experience of each.
The example of Eleftheria’s Park helps us to focus on the importance of the gaze in public space and how it shapes the users’ experience as a whole.
We use the verb “to see” with its alternative prepositions as a tool for our approach and spatially analyse the energy of the gaze with the help of diagrams.
In this way a design program and an organizing tool in public space can be defined. The diagrams of the gaze finally produce spatial results, which can be tools of synthesis and define a program of approaching the design of public (and not exclusively) spaces.
Προθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < προ- + θεῶμαι «βλέπω»] : see in advance
Παραθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < παρ(α)- + θεῶμαι]: to consider something in contrast
Αναθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < ἀνα– + θεῶμαι]: reexamine
Περιθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < περι– + θεῶμαι ] : observe carefully all around
Εκθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < εκ– + θεῶμαι ] : become visible
Συνθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < συν– + θεῶμαι] : watch with others
Καταθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < κατ(α)- + θεῶμαι]: observe from a high place downwards.
Αποθεώμαι [ΕΤΥΜΟΛ. < από– + θεῶμαι] : observe from a distance or from above
It is worth noting a phenomenon in the public sphere according to William Whyte, the “triangulation effect”.
If there is an event in public space, it can be the occasion for the interaction of strangers, since they become observers of the same spectacle.
The action of ‘third parties’ causes interaction, as it is a common spectacle. If, for example, individuals stand to watch a musician in the street, they “share” the same spectacle, which causes their interaction.
Facts & Credits
Project title The Experience of Spatiality through the gaze. The example of Eleftheria’s Park
Type Research Diploma Thesis
Students Daliani Elpida, Liakakou Sonia
Supervisor Mari Ifigeneia
Presentation Date July 2024
University School of Architecture, National Technical University of Athens
Text by the authors
READ ALSO: Συνομιλώντας με τα στοιχεία του τόπου - προστασία και ανάδειξη υδροβιότοπου Αναβύσσου | Διπλωματική εργασία των Άννα Νομικού και Δάφνη Σταματάκη