Μεγάλη βρύση | Μια διπλωματική εργασία του Λάμπρου Πετσάβα 

Αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας του Λάμπρου Πετσάβα αποτελεί η ανάλυση ενός ορεινού και απομονωμένου οικισμού στα όρια του Νομού Ευρυτανίας, και η ανασυγκρότηση αυτού, με κύριο άξονα την συνύπαρξη ανθρώπου και προβάτου υπό το πρίσμα του υδάτινου στοιχείου.

Αφορμή δημιουργίας του οικισμού αποτέλεσε η εύρεση τροφής για τα πρόβατα κατά τους θερινούς μήνες, καθώς στην πεδιάδα (τον τόπο μόνιμης κατοικίας των βοσκών) επικρατεί ξηρασία. Έτσι, τον Μάιο, οι βοσκοί μεταφέρονται με τα ζώα εκεί μέχρι τον Οκτώβρη. Ο οικισμός βρίσκεται μεταξύ δύο μεγάλων φαραγγιών σε υψόμετρο 1500 μέτρα, με αρκετά δύσκολη πρόσβαση, που τον χειμώνα αποκόπτεται λόγω έντονης χιονόπτωσης και κατολισθήσεων. Στην είσοδο του οικισμού βρίσκεται μια παλιά πέτρινη βρύση, που αποτελούσε για πολλά χρόνια την βασική πηγή νερού. Κάθε πρωί οι κάτοικοι έφταναν εκεί με κανάτες και εφοδιάζονταν για το υπόλοιπο της ημέρας. Κανάλια ύδρευσης/νερού, κατασκευασμένα από τους βοσκούς, ξεκινούν από τη βρύση και διατρέχουν τον οικισμό ώστε να παρέχουν στα πρόβατα νερό κατά τη βοσκή.

Η ζωτική σημασία της βρύσης έδωσε στον οικισμό το όνομα του, Μεγάλη Βρύση. 

Πρώτη χειρονομία στο έδαφος είναι η δημιουργία μιας χοάνης, που πρόκειται να γίνει ο βασικός άξονας του νέου χωριού, και θα λειτουργεί ως συλλεκτήρας βρόχινου νερού, μιας και χαρακτηριστικό της περιοχής είναι οι συχνές και έντονες βροχοπτώσεις. 

Μετά την συλλογή το νερό φιλτράρεται στην κεντρική δεξαμενή και ύστερα περνά στα όρια του χώρου από όπου ξεκινά η διαδρομή του μέσω καναλιών. Η χοάνη, εξαιτίας της μεγάλης κλίμακας, μετατρέπεται σε ένα τοπόσημο/ τοπιακή εγκατάσταση, που συνομιλεί με τα γύρω ψηλά βουνά. Αρχικός προορισμός του νερού είναι ο χώρος του ανθρώπου. Δημιουργούνται έξι κατοικίες, εκ των οποίων οι τέσσερις απευθύνονται στους βοσκούς και οι δυο λειτουργούν ως ξενώνες, χωρίς να υπάρχει σαφής διαχωρισμός. Η κατασκευή γίνεται με τσιμεντόλιθο, τσίγκο και πέτρα· τα βασικά υλικά των υφισταμένων πρωτόλειων κατασκευών της περιοχής. Κάθε κατοικία διασπάται σε τέσσερις ενότητες: ένα ημι-υπαίθριο λουτρό, μια αυλή, ένα μποστάνι και ένα χώρο διημέρευσης. 

Ο εσωτερικός χώρος διαχωρίζεται με υφάσματα από μαλλί προβάτου και μιμείται τις παραδοσιακές κατοικίες, στις οποίες ο χώρος οργανώνεται από σκληρά κεντήματα. Στον χώρο των λουτρών το νερό της χοάνης καταλήγει στις κατοικίες μέσω καναλιών και, όπως στο παρελθόν, ο χρήστης πλένεται με κανάτι και βρόχινο νερό. 

Ο δεύτερος βασικός προορισμός του νερού είναι ο χώρος του προβάτου. Καθοριστική για την τοποθέτηση της κτηνοτροφικής μονάδας ήταν σύνδεσή της με τις κατοικίες όσο και η άμεση γειτνίαση με την χοάνη υδάτων για λειτουργικούς λόγους. Έτσι, δεύτερος προορισμός του νερού είναι ο χώρος του προβάτου: μια αποθήκη, ο χώρος των κριαριών, ξέχωρα από των αρνιών, και το τυροκομείο. 

Αριστερά του χώρου των αρνιών συγκροτείται το αρμεκτήριο και το γάλα που παράγεται μεταφέρεται στο τυροκομείο. Η τυροκόμιση βασίζεται σε παραδοσιακούς μεθόδους· το γάλα θερμαίνεται και παστεριώνεται παρουσία φωτιάς και ύστερα κρυώνει, βυθίζοντας την λεκάνη στη δεξαμενή νερού. Κεντρικά των χώρων βρίσκεται ένα χαμηλότερο επίπεδο, που λειτουργεί ως ελεγχόμενο σημείο για τα πρόβατα κατά την διαδικασία της κουράς. 

Ανάμεσα στους χώρους ανθρώπου και προβάτου αρθρώνονται βοηθητικοί χώροι. Συγκεκριμένα, ένα αμφιθέατρο, δεξαμενές αποθήκευσης νερού και λουτρά. Ο χώρος του αμφιθέατρου εξυπηρετεί την εκπαίδευση των επισκεπτών στην διαδικασία της κτηνοτροφίας, ώστε να συμμετέχουν ως μέρος της κοινότητας. Οι δεξαμενές αποθήκευσης είναι το σημείο που καταλήγει το νερό στο τέλος της διαδρομής του. 

Ο επόμενος βοηθητικός χώρος αφορά την παραγωγή ενέργειας. Μέρος του νερού της χοάνης καταλήγει, μέσω καναλιού, στο νερόμυλο ώστε μέσω της κίνησης και της ορμής αυτού η μονάδα να κερδίσει ένα ποσοστό ενεργειακής αυτονομίας. Κατόπιν της διαδικασίας, το νερό προωθείται στα λουτρά.

Το τελευταίο τμήμα του νέου οικισμού αφορά την σύμπραξη της κτηνοτροφικής και της κοινοτικής ζωής. Η πλατεία που τοποθετείται στην συνέχεια των κατοικιών, οργανώνεται με κέντρο ένα μεγάλο υφιστάμενο δέντρο. Εκεί υπάρχει ένα σημείο πίστης, μια κρήνη και ο κοινός χώρος προετοιμασίας φαγητού. Πρόκειται για την εστία των δραστηριοτήτων και των πανηγυριών του οικισμού, όπως η γιορτή του Δεκαπενταύγουστου. 

Συνολικά, ο οικισμός λειτουργεί ως ένα σύστημα που τροφοδοτείται και διατρέχεται από νερό. Σαν μια Μεγάλη Βρύση. 

Παρακολουθήστε εδώ βίντεο της περιοχής ανάλυσης.

 Στοιχεία έργου

Τίτλος εργασίας Μεγάλη βρύση
Τυπολογία Διπλωματική εργασία
Εξεταστική περίοδος Ιούνιος 2024
Φοιτητής Λάμπρος Πετσάβας
Επιβλέπουσα Αγάπη Πρώιμου
Σύμβουλος Αθανάσιος Κουμάντος
Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Παν.Πατρών
Kείμενο Λάμπρος Πετσάβας

The subject of this thesis by Lampros Petsavas is the analysis of a mountainous and isolated settlement on the borders of the Evrytania region, and its reconstruction, focusing on the coexistence of humans and sheep through the lens of water. 

The settlement was created in response to the need for food for the sheep during the summer months, as the plain (the permanent residence of the shepherds) experiences drought. Thus, in May, the shepherds move there with their animals until October. The settlement is located between two large gorges at an altitude of 1,500 meters, with quite difficult access, which is cut off in winter due to heavy snowfall and landslides. At the entrance of the settlement stands an old stone fountain, which served for many years as the main source of water. Every morning, the residents would arrive there with jugs to supply themselves for the rest of the day. Water channels, constructed by the shepherds, begin at the fountain and run through the settlement to provide water for the sheep while grazing. The vital importance of the fountain gave the settlement its name, Megali Vrisi (Great Fountain).

The first gesture on the ground is the creation of a funnel, which will serve as the main axis of the new village and will act as a collector of rainwater, as the area is characterized by frequent and intense rainfall. 

After collection, the water is filtered in a central reservoir and then begins its journey through channels at the boundaries of the area. The funnel, due to its large scale, transforms into a landmark/landscape installation that interacts with the surrounding high mountains. The initial destination of the water is human space. Six dwellings are created, of which four are intended for the shepherds and two serve as guesthouses, without a clear distinction. 

The construction is made with concrete blocks, corrugated iron, and stone—the basic materials of the existing rudimentary constructions in the area. Each dwelling is divided into four units: a semi-outdoor bathroom, a courtyard, a garden, and a living area. 

The interior space is separated by wool fabrics, mimicking traditional dwellings, in which the space is organized by hard embroideries. In the bathroom area, the water from the funnel reaches the dwellings through channels, and, as in the past, the user washes with a jug and rainwater. 

The second main destination of the water is sheep space. The placement of the livestock unit was determined by its connection to the dwellings and its immediate proximity to the water funnel for functional reasons. Thus, the second destination of the water is the sheep space: a storage area, the space for the rams, separate from the lambs, and the cheese factory. 

To the left of the lamb area is the milking room, and the milk produced is transported to the cheese factory. Cheesemaking is based on traditional methods; the milk is heated and pasteurized over fire and then cooled by submerging the basin in the water reservoir. Centrally located in the spaces is a lower level, which serves as a controlled area for the sheep during the shearing process. 

Between the human and sheep spaces, auxiliary areas are articulated. Specifically, an amphitheater, water storage tanks, and baths. The amphitheater space serves to educate visitors about the livestock process so they can participate as part of the community. The storage tanks are where the water ends its journey. 

The next auxiliary space concerns energy production. Part of the water from the funnel flows, via a channel, to the watermill, so that through its motion and momentum, the unit gains a degree of energy autonomy. After this process, the water is directed to the baths. The final section of the new settlement concerns the collaboration of livestock and community life. The square, which is placed at the continuation of the dwellings, is organized around a large existing tree. There is a place of faith, a fountain, and a communal cooking area. This is the focal point of activities and celebrations in the settlement, such as the feast of the Assumption of Mary. 

Overall, the settlement functions as a system that is fed by and traversed by water. Like a Great Fountain.

Watch here  a video of the area.

Facts & Credits 

Project title Megali Vrisi
Typology Diploma thesis project
Academic semester June 2024 
Student Lampros Petsavas 
Supervisor Agapi Proimou 
Advisor Athanasios Koumantos
Institution Department of Architectural Engineering, University of Patras 
Text Lampros Petsavas