Περπατώντας μερικές εκατοντάδες μέτρα χαμηλότερα από την Ακρόπολη, στα στενά γύρω από την πλατεία Θεάτρου, στην πλατεία Βάθης και στον Αγιο Παντελεήμονα, θα αντικρίσουμε μια τελείως διαφορετική Αθήνα. Θα βρεθούμε σε μια πυκνοδομημένη πόλη, χτυπημένη από την οικονομική κρίση και πλημμυρισμένη από κατατρεγμένους Aφρικανούς και Aσιάτες μετανάστες. Θα αντιληφθούμε ότι ο κοινωνικός ιστός διαρρηγνύεται, κυριαρχεί η παραβατική συμπεριφορά, και ο έλεγχος του αστικού χώρου περνάει στα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της νεότερης ιστορίας της η Αθήνα είναι μια πόλη ξένων. Ο οικισμός των 30.000 κατοίκων του 1850 μετατρέπεται σε μια νεοκλασική πόλη 450.000 κατοίκων το 1920 και σε μια πολυπολιτισμική μεγαλούπολη 4.500.000 κατοίκων το 2010. Η διαρκής αύξηση του πληθυσμού καθιστά δύσκολη τη διαμόρφωση τοπικής αστικής κουλτούρας. Η Αθήνα είναι μια πόλη μεταναστών, που αδυνατούν να την κατανοήσουν και δεν έχουν ιδιαίτερους λόγους να την αγαπήσουν. Η Αθήνα είναι, ακόμη, μια πόλη ιδιωτών. Τα πλέον αναγνωρίσιμα στοιχεία του αθηναϊκού αστικού χώρου αποτελούν εκφράσεις ιδιωτικών αναγκών και επιδιώξεων: οι πολυκατοικίες που εξαπλώνονται σε όλη την έκταση του λεκανοπεδίου, οι διάσπαρτες στο τοπίο μονοκατοικίες, τα τραπεζοκαθίσματα στους δημόσιους χώρους, τα εμπορικά κέντρα της τελευταίας δεκαετίας.
Η κρίση της Αθήνας έχει δύο διαστάσεις: είναι μια κρίση οικονομική καθώς η τοπική οικονομία βασίζεται για πολλά χρόνια στο μη βιώσιμο μοντέλο της οικοδομικής ανάπτυξης. Είναι όμως και μια κρίση πολιτισμική, μια κρίση ταυτότητας.
Η σύγχρονη Αθήνα αδυνατεί να προσφέρει ισχυρά πρότυπα διαβίωσης στους νέους κατοίκους της και να ενθαρρύνει την ένταξη τους στον κοινωνικό ιστό. Ο δημόσιος χώρος της πόλης παραμένει συρρικνωμένος και δίχως έμπνευση. Ενώ τα κοινά αγαθά, το φυσικό τοπίο, οι ακτές και τα ρέματα κατασπαταλώνται προς όφελος της οικοδομικής ανάπτυξης.
Ο Πικιώνης μας ωθεί να φανταστούμε μια διαφορετική πόλη. Μια Αθήνα που θα μπορούσε να αποτελεί έναν προνομιακό τόπο κατοίκησης, ένα ιδανικό περιβάλλον εκπαίδευσης, αλλά και έναν δημοφιλή ταξιδιωτικό προορισμό. Η πραγματικότητα είναι ότι η Αθήνα μεταλλάσσεται σε μια βαλκανική μητρόπολη, σε ένα σημείο συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών από τρεις ηπείρους. Ο κίνδυνος δημιουργίας μιας αστικής δυστοπίας, ενός πεδίου έκφρασης οικονομικών αντιθέσεων και πολιτισμικών συγκρούσεων είναι παραπάνω από υπαρκτός.
Το έργο του Πικιώνη αποτυπώνει στον αθηναϊκό χώρο το συγκλονιστικό έργο της γενιάς του 1930. Η δημιουργία ισχυρών στοιχείων συλλογικής έκφρασης συνέβαλε στον καθορισμό μιας ισχυρής τοπικής ταυτότητας με οικουμενική διάσταση. Σήμερα η ετερογενής αθηναϊκή κοινωνία έχει την ανάγκη διαμόρφωσης νέων συλλογικών αναφορών, με βάση τόσο τα ιδιαίτερα φυσικά και ιστορικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου τόπου όσο και τις πολυδιάστατες εξωγενείς επιδράσεις. Κάτω από τις εξαιρετικά δυσχερείς συνθήκες που διανύουμε, μόνο μια ισχυρή δημιουργική έκρηξη μπορεί να αποδειχθεί ικανή να αντιστρέψει την προδιαγεγραμμένη πορεία της Αθήνας.
Δημοσιεύθηκε στην Καθήμερινή στις 19 Μαρτίου 2011.
ΠΛΑΚΟΣΤΡΩΤΟ READ ALSO: “IN GREEKLISH” 8/8: Η ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟΥ ΗΘΟΥΣ