ΜΑΧΗ ΦΑΝΤΑΣΙΩΝ / ΤΟΥ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ ΑΝΔΡΙΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

“Μια εξαφάνιση της φαντασίας που πάει παρέα με την κατάρρευση της θέλησης.”

Φανταστείτε τη φαντασία ως φαντασίωση. Τιμώμενη Βασίλισσα ανάμεσα σε υστερικό, επαρκώς καλλιεργημένο πλήθος που διψά για στυλ. Ό,τι θα μπορούσε εδώ αρχικά να θεωρηθεί ως πλήθος είναι οι σύγχρονοι, απαιτητικοί αποδέκτες αγαθών design τα οποία παρουσιάζουν εκθετικά εκρηκτική ανταλλακτική αξία. Εκρηκτική ως βόμβα, ευπρόσδεκτη για το διεγερτικό της αποτέλεσμα και με ένα πρωτοφανές φάσμα εφαρμογής: Ουρανοξύστες, κατοικίες, τσαγιέρες, μουσεία, γέφυρες, lofts, καρέκλες, καθεδρικοί, πάρκα, ιστοσελίδες, νέες πόλεις, θέρετρα, masterplans κάθε είδους. Μία φανταχτερή βόμβα διασποράς, η οποία δεν προκαλεί –σύμφωνα με τη γενική επιθυμία- ούτε καταστροφή, ούτε στάχτες. Ούτε αναγέννηση βεβαίως. Μόνο μία βωβή, αισθησιακή αναταραχή. Κύριες κατηγορίες βόμβας φαντασίας: Βόμβα πρωτοπορίας ή κάνω ό,τι μπορώ για να ξεπεράσω κάθε δυνατό μέτρο ή αίσθηση κλασσικού γούστου. Κυρίως ρομαντικής προέλευσης, με μία κίτρινη πιτσιλιά υψηλής τεχνολογίας. Προκαλεί μόνο φυγόκεντρα, υπερβολικά, ανεκδοτολογικά αντικείμενα, εξ’αρχής σχεδιασμένα για να αποναρκώσουν. Όπως κάθε άμετρη περιέργεια. Μινιμαλιστική βόμβα: κυρίως λευκή ή inox, ασκητική, φορτωμένη με αλήθεια. Εκλεπτυσμένη, δηλωτική μίας μαζοχιστικής προσοχής σε ένα ατελείωτο σύμπαν λεπτομερειών. Μία πολύ υπεύθυνη βόμβα, με βαθιά επίγνωση της αποστολής της να προμηθεύσει ικανοποιητική κάθαρση για την κατοχή μεγάλων κεφαλαίων, μέσω της ουσιαστικής -δηλαδή με ουσία σπατάλης των τελευταίων. Τέλος, Βόμβα Πανικού: Ο πανικός αναφέρεται μόνο στις διαδικασίες προετοιμασίας της και όχι στο τελικό καταπραϋντικό της αποτέλεσμα για τη μαζική συνείδηση. Πηγάζει από μία πανικόβλητα ανεστραμμένη φαντασία η οποία δηλώνει εν μέσω θριάμβων την περήφανη απαγόρευση κάθε περίσκεψης. Για τους δημιουργούς της, είναι η αποθέωση του εκλεκτικισμού: Ο,τιδήποτε μπορεί να εξυπηρετήσει το κολάζ, εάν είναι εύκολα αποσπώμενο, μπορεί να ενσωματωθεί γρήγορα και τέρπει. Χωρίς συγκεκριμένο σχήμα ή χρώμα, είναι η εύκολη και πλέον παχουλή βόμβα, ανεξέλεγκτα και ταχύτατα παραγόμενη ως μία δημοκρατικά γεννημένη διευκόλυνση της επιβολής του κοινού γούστου.
 

Οι τρεις προηγούμενες κάψουλες design χαρακτηρίζονται από ένα κίνητρο τέρψης, το οποίο τις σχετίζει με την τρέχουσα έννοια για τη φαντασία. Η τρέχουσα φαντασία πρέπει να καταλήξει σε προϊόν ηδονής. Εδώ είναι ακριβώς που διακρίνεται από το έργο. Αυτό το ταυτόχρονα αφρώδες και αυταρχικό είδος φαντασίας καλλιεργείται σε πλείστα από τα εκπαιδευτήρια που οι σύγχρονες φιλελεύθερες ολιγαρχίες ελεύθερα έχουν να προσφέρουν: Εισέλθατε, Εκπαιδευτείτε, Παρακαλώ Δώσατε ιδέες, Παρακαλώ. Περίεργες, αληθοφανείς, δεν έχει σημασία. Το οποίο μας οδηγεί στο ως τι επιπλέον θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό το βασανισμένο από τη φαντασία πλήθος: ένας στρατός από εμπνευσμένους, δεξιοτέχνες σχεδιαστές, παραγωγούς ηδονής. Η αξία των παραγόμενων προϊόντων κρίνεται από τις προοπτικές ικανοποίησης, με τις ποικίλες αποχρώσεις των τριών βομβών. Η κυρίαρχη αντίρρηση απέναντι σε αυτήν την παραγωγή θα έπρεπε να είναι -υποθέτοντας έστω επιπόλαια τη θέση της ένα επίπεδο πάνω από την απλή μετριότητα- ότι η άμεση εμπειρία της αποκαλύπτει συνήθως έναν δημιουργό που χαϊδεύει είτε τον εαυτό του είτε το κοινό. Ένα έργο πηγάζει αλλού: Από την αποκαλυμμένη αντίστοιχο της Φαντασίας, από μία πυρετώδη δύναμη θελήσεως,[i] ασύμβατη και με την παροχή χαδιών και με τη δημοκρατική εκπαίδευση.



Ο παλλόμενος χώρος, κατά προτίμηση άστατος κατά τον ορισμό του, δεν μπορεί να περι-γραφεί σε αντικείμενα. Ως το μόνο και τεταμένο πεδίο ανάμεσα στον άνθρωπο και τον κόσμο σε διάφορες κλίμακες, από τους συριγμούς ανέμου μέσα από φωσφορίζοντες λίθινους τοίχους πάνω στους βράχους της Αμοργού, ως τα πολύχρωμα φορτηγά πλοία μέσα στο απαστράπτον λιμάνι της Μασσαλίας, προκύπτει από θέληση δυνάμεως: δύναμη που θέλει. Όχι από φαντασία. Και οι γυμνοί αυτοί τοίχοι, και οι αναβράζουσες αποβάθρες είναι η μειδιώσα μαρτυρία της.

Αμφότερα επίσης, δεν τα φαντάστηκε κανείς για να ευχαριστήσουν. Δεν τα φαντάστηκε κανείς καν. Απλώς δημιουργήθηκαν: ενσαρκώνοντας μία τελικά μη εμποδισμένη ορμή δύναμης και ευφυΐας, ατομική ή συλλογική. Η δημιουργική δύναμη και η σπάνια, ευτυχής της κορύφωση σε αυτό που θα μπορούσαμε εναλλακτικά να αποκαλέσουμε μεγάλο ύφος, απέχει από το να εκλάβει την τέρψη ως τέλος. Ξεδιπλώνεται σε ένα άλλο στρώμα από αυτό του ηδονισμού -ο οποίος μερικά μεταμφιέζεται επιτυχώς κάτω από το βολικό πέπλο του φονξιοναλισμού. Το μεγάλο ύφος παραμένει μία σχεδόν προφανής και κατ’ εξοχήν εφευρετική απάντηση σε πολύπλοκα προβλήματα που ένα εύρωστο και ανάλαφρο ανθρώπινο περιβάλλον αδιάκοπα θέτει προκειμένου να συνεχίσει να αναπτύσσεται. Η απάντηση στέκει θαυμαστά αδιάφορη και σφριγηλή, αδιάφορη στην άνεση, σε απόλυτη συνενοχή με έναν αντίστοιχα αδιάφορο και αδιάκοπα μεταλλασσόμενο ηρακλείτειο κόσμο. “Γίνεται κουβέντα για ανανέωση της τέχνης ξεκινώντας από τις μορφές. Μα δεν είναι οι μορφές το πραγματικό μυστήριο της φύσης το οποίο φυλάει για τον εαυτό του το δικαίωμα να ανταμείβει -ακριβώς μέσω αυτών- την ακριβή, την αντικειμενική, τη λογική λύση σε ένα πρόβλημα που τέθηκε με καθαρά αντικειμενικούς όρους;”[ii]



Η κουβέντα ανανέωσης των μορφών, είναι μία μάλλον πρόσφατη κουβέντα, δύο αιώνες παλιά. Τόσο παλιά όσο και η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο σοσιαλισμός, ο φεμινισμός. Λίγο πιο παλιά από τον νατουραλισμό, τον ιμπρεσιονισμό, τον φωβισμό, τον εξπρεσιονισμό, τον κυβισμό, τον σουρεαλισμό, τον μινιμαλισμό. Μεταξύ ποιών γίνεται αυτή η κουβέντα ανανέωσης; Πέρα από αμίμητους πλέον κύκλους, όπως οι Ενετοί της Γαληνοτάτης που υλοποίησαν μέσω μιας πόλης όχι μία αυτοïκανοποιούμενη Φαντασία αλλά αυτή τη θέληση δυνάμεως -σε ένα επίπεδο πολύ πέρα από κτισμένα αντικείμενα– είναι ίσως πιο δελεαστικό να εστιάσει κανείς στα σύγχρονα άτομα, ειδικά εκπαιδευμένα να ανανεώσουν τις τέχνες. Μεταξύ ποιών γίνεται αυτή η σύγχρονη κουβέντα λοιπόν; Αρχικά, μεταξύ πολλών. Πολλών, διότι πολλοί έχουν εκπαιδευτεί να το κάνουν, με στόχο να παράγουν τέχνη ώστε πολλοί να την καταναλώσουν, αφού πολλοί είναι ήδη εκεί απαιτώντας το κατευναστικό τους μερίδιο. Ένα θεωρητικά δημοκρατικό τελετουργικό απωθημένο, απελευθερωμένο από τις τρεις βόμβες. Τελετουργικό που απαραίτητα εμπεριέχει αυτού του είδους την κουβέντα, αφού η τέχνη δεν αποτελεί ενστικτώδη αναγκαιότητα αλλά καλλιεργημένο σκοπό, κάτι προς συζήτηση. Είναι μεγάλης σπουδαιότητας να οριστεί η ανάγκη: Αναγκαιότητα σημαίνει ότι για το υποκείμενο που εμπλέκεται, το έργο δεν μπορεί να ειδωθεί από έξω. Δεν είναι ένας επιπλέον στόχος προς επίτευξη, ένα συμπλήρωμα της ζωής. Όταν συμβαίνει, είναι το υλικό αποτύπωμα στη ζωή, μιας λεπτοφυούς θέλησης που απολαμβάνει την εντέλειά της και η οποία δεν κάνει κάποιον καλλιτέχνη. Απλώς, άνθρωπο.



Η φράση ‘όταν συμβαίνει’, ακολουθούμενη από το επίθετο ‘λεπτοφυής’ μπροστά από τη θέληση, είναι ο επίλογος αυτού του πρελουδίου περί μάχης. Οι κοινές Βόμβες Διασποράς παραδόξως αποτρέπουν τη μάχη. Αντιθέτως, η θέληση δυνάμεως προσκρούει μετωπικά, τουλάχιστον σε εποχές ή εδάφη όπου το ανθρώπινο περιβάλλον είναι απόλυτα μνησίκακο προς οποιαδήποτε εκ των έσω γεννημένη ιεραρχία. Αναγκαία διευκρίνιση για μια επικίνδυνη έννοια: H φυσική, δημιουργική ιεραρχία προϋποθέτει ότι υπάρχει κοινότητα. Και αυτή η ύπαρξη εξασφαλίζεται μόνο από ένα υψηλό επίπεδο επικοινωνίας, κοινωνικής συνέχειας, αυτόματης αφοσίωσης σε μια συλλογική ορμή. Με αυτήν παρούσα, η ατομική περίπτωση μιας υψηλότερης ορμής, εκφρασμένης σε ένα συγκεκριμένο έργο, δεν είναι ποτέ εντελώς προσωπική. Η δημιουργία της μεσιτεύεται συνεχώς και από άλλους, παραμένει εγγεγραμμένη στο συνολικό περιβάλλον και συν-εκτελείται με φυσικό τρόπο. Οι μάρτυρες της τέχνης δεν ανήκουν εκεί. “Γνωρίζουμε ότι η ιδιότητα της ιδιοφυΐας είναι να παρέχει ιδέες σε κρετίνους είκοσι χρόνια μετά”.[iii] Στην εποχή του Aragon, σχεδόν δηλαδή στη δική μας, η μαρτυρική ιδιοφυΐα στην οποία αναφέρεται, ανήκει σε έναν κόσμο όπου η δύναμη θελήσεως και ευφυΐας μπορεί να σταθεί μόνον ως ιδιοφυΐα, εξαιτίας του αξεπέραστου αριθμού μαλθακά αποτελεσματικών αντιπάλων. Φανταστείτε μία πιο δεμένη εναλλακτική από αυτή την πελώρια χύτρα νερόβραστης σούπας όπου οι ιδιοφυείς κόκκινες καυτερές πιπεριές του ποιητή κολυμπούν σε απόγνωση: Οποιαδήποτε άλλη πιο σύνθετη, πιο γευστική εκδοχή. Σε κάθε περίπτωση, η δική του ή σημερινή εκδοχή, δεν ήταν πάντοτε η μόνη.

Οι βόμβες Φαντασίας είναι στην ουσία χάδια, θωπείες. Το χάδι είναι μια ανθρώπινη τρυφερή πράξη, ένα απολαυστικό πεδίο δραστηριότητας. Μετά από δύο αιώνες χειμαρρώδους κριτικής τέχνης, λαμπερών κοσμικών σαλονιών, οργανωμένων τουριστικών περιηγήσεων, αξέχαστων ποιητικών βραδιών, εξαιρετικής μόδας και λουκούλλειων πολυεθνικών δείπνων, αυτό το πεδίο παραμένει επίσης αδιάλειπτα τιμημένο. Ελκυστικό πεδίο δραστηριότητας, όντως: Ιδιαιτέρως ευχάριστο. Να το συγχέουμε, είναι απλώς βολικό.



[i] Η καίρια αποσαφήνιση του Deleuze γελοιοποιεί την επικρατούσα χυδαία ερμηνεία της έννοιας: “Θέληση δυνάμεως δεν σημαίνει ότι η θέληση θέλει τη δύναμη. Η θέληση δυνάμεως δεν εμπεριέχει κανέναν ανθρωπομορφισμό, ούτε στην καταγωγή της, ούτε στη σημασία της, ούτε στην ουσία της. Η θέληση δυνάμεως πρέπει να ερμηνευτεί εντελώς διαφορετικά: Η δύναμη είναι αυτό που θέλει μέσα στη θέληση”. Deleuze, Gilles, Nietzsche et la philosophie, p.96. Paris: PUF, 1962.
[ii] Benjamin, Walter,The Arcades Project, p155. Cambridge, Massachussetts: Harvard Univesity Press, 1999.
[iii] Aragon, Louis, Le traité du style,p.64. Paris: Gallimard, 1928.