Σέβα Καρακώστα | Archisearch Lifetime Achievement Awards 2021

Ο καθιερωμένος πλέον θεσμός στην εγχώρια αρχιτεκτονική σκηνή επανέρχεται και φέτος για να τιμήσει τις προσωπικότητες που με το έργο τους πρόσφεραν πολλά στην ελληνική αρχιτεκτονική και τους αποδέκτες της: κάθε έναν από εμάς. Φέτος, τα Archisearch Lifetime Achievement Awards απονέμονται σε 3 σημαντικές γυναίκες της ελληνικές αρχιτεκτονικής: την Σέβα Καρακώστα, την Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη και την Νέλλα Γκόλαντα.

-κείμενο από τις Έλλη Τσακοπούλου & Κορίνα Νούση

Η Σέβα Καρακώστα είναι μια από τις γυναικείες παρουσίες της ελληνικής αρχιτεκτονικής σκηνής που η δουλειά τους παραμένει συχνά άγνωστη στο ευρύτερο κοινό. Πολλοί σταματούν στο πολυδημοσιευμένο –και ομολογουμένως πολύ ξεχωριστό της έργο–, την κατοικία της στο Ψυχικό. Η αλήθεια όμως είναι, πως η αρχιτεκτονική της Σέβας Καρακώστα είναι πολλά περισσότερα από την κατοικία της και ας συμπυκνώνει αυτή ως έργο το σχεδιαστικό ύφος και τις αξίες της.

Οι αξίες της Σ. Καρακώστα μετουσιώνονται στη σύνθεση της δικής της κατοικίας. Κατοικία στο Παλαιό Ψυχικό, 1970, Αρχιτέκτων Σέβα Καρακώστα.

Γεννημένη το 1938 στην Αθήνα και απόφοιτη της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ,  δούλεψε σκληρά διατηρώντας το δικό της γραφείο και κατάφερε, όπως και άλλες γυναίκες της γενιάς της, να συνδυάσει την απαιτητική επαγγελματική καριέρα με την οικογένεια και να αναδειχθεί μέσα σ’ ένα ασφυκτικά ανδροκρατούμενο περιβάλλον, αφήνοντάς μας μια πλούσια και ουσιαστική αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Δραστηριοποιήθηκε στην Αθήνα κατά την περίοδο του μεταπολεμικού μοντερνισμού, του οποίου τις συνθετικές αξίες διδάχθηκε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, ανάμεσα σε άλλους και από τον Αμερικανό καθηγητή James Speyer (συνεργάτη του Mies Van der Rohe).  Αν και οι μοντερνιστικές επιρροές δικαιολογημένα εκφράζονται στα πρώιμα έργα της, το σχεδιαστικό της ύφος ξεχώρισε νωρίς, αποκλίνοντας από αυτές ήδη από το 1963 και υιοθετώντας τις αρχές ενός κριτικού τοπικισμού, αρκετά πριν το ρεύμα αυτό καθιερωθεί στην ελληνική αρχιτεκτονική σκηνή.  Οι αξίες αυτές ωρίμασαν περισσότερο κατά την παραμονή της στο Παρίσι στο διάστημα 1967-1969 και την εργασία της στο γραφείο του Γιώργου Κανδύλη. Μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα επικεντρώθηκε κυρίως στον σχεδιασμό κατοικιών, δουλεύοντας ως αρχιτέκτονας μέχρι το 2010.

Στα πρώιμα έργα της εκφράζονται καθαρά οι αρχές του μοντερνισμού. Διαγωνισμός, Εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο, 1964 σε συνεργασία με τον Νίκο Ζουλάμογλου.

Το τρίπτυχο Άνθρωπος – Τόπος – Τέχνη είναι αυτό που πράγματι διέπει το έργο της Σέβας Καρακώστα.

Το “Μικρό Βιέθι” είναι το πρώτο σπίτι που ολοκληρώνει γυρνώντας από το Παρίσι και στο οποίο εφαρμόζει πολλές από τις αρχές που αφομοίωσε στο γραφείο του Γιώργου Κανδύλη. “Μικρό Βιέθι”, 1970, Πολ. Μηχ. Ιωάννης Πομόνης.

Την αρχιτεκτονική της πρώτη εκείνη την χαρακτηρίζει ανθρώπινη. Απαλλαγμένο από οποιονδήποτε δογματισμό, αφού ακόμα και οι επιρροές της περνούν πάντοτε από τα δικά της φίλτρα, το έργο της είναι ανθρωποκεντρικό διότι γεννιέται από τις καθημερινές ανάγκες. Ανάγκη για κλίμακα, φυσικό φως, για την παρατήρηση μιας θέας, για την αυλή. Ο χώρος είναι πάντοτε μελετημένος με μια ροϊκή λογική, η όψη και τα φινιρίσματα έπονται, χωρίς όμως ποτέ να υστερούν. 

Ο χώρος είναι πάντοτε ροϊκός. Κάτοψη και καθιστικό, Κατοικία Π. Καρακώστα στο Ψυχικό, 1970.
Η Τεχνοτροπία της Πλακόστρωσης. Κατοικία Αγγελοπούλου στην Άνω Βούλα, 1973, Πολ. Μηχ. Ιωάννης Πομόνης.
Λεπτομέρεια υδρορόης. Κατοικία Ε. Καρρερ στο Καλέτζι, 1988, Πολ. Μηχ. Ιωάννης Πομόνης, Συνεργάτης Αρχιτέκτων Ανδρόνικη Ιωαννίδου.
Διαγραμματικό σκίτσο της συνθετικής διαδικασίας. 11 κατοικίες στο Βιέθι, 1974, Πολ. Μηχ. Ιωάννης Πομόνης, Συνεργάτης Αρχιτέκτων Ουρανία Φρέντζου.

Ο τόπος, με την έννοια του περιβάλλοντα χώρου, είναι η δεύτερη συνιστώσα που συνδέεται με το έργο της. Η ίδια θεωρεί πως ο τόπος είναι η αφετηρία της αρχιτεκτονικής λύσης και προσδιορίζει τόσο τις άυλες ποιότητες του χώρου –τον φωτισμό και τον αερισμό–, όσο και τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν, τα οποία επιλέγονται από την αρχιτέκτονα με προσοχή και παραμένουν όσο το δυνατόν στην ανεπεξέργαστη φυσική τους μορφή. Σε κάθε έργο της Σέβας Καρακώστα οι υπαίθριοι χώροι, ως κήπος –που δεν περιορίζεται σε αυστηρά χαραγμένα παρτέρια– ή αυλή, αναδεικνύονται σε κύρια συνθετικά στοιχεία. Η ειλικρινής απλότητα των έργων της, η βιωσιμότητα και η οικολογική συνείδηση που αβίαστα ενσωματώνουν, καθώς και η συνύπαρξη της ταυτότητας με τις πιο ουσιαστικές αξίες του μοντερνισμού, κάνουν την αρχιτεκτονική της σύγχρονη και επίκαιρη. 

Η αυλή και ο κήπος αποτελούν κύριο συνθετικό στοιχείο. Κατοικία Αγγελοπούλου στην Άνω Βούλα, 1973, Πολ. Μηχ. Ιωάννης Πομόνης & Διπλοκατοικία Γεωργαντά στη Νέα Πεντέλη, 1979, Πολ.Μηχ. Ιωάννης Πομόνης, Συνεργάτης Αρχιτέκτων Αγγελική Χριστοδούλου.
Τα υλικά που επιλέγονται διατηρούνται στη φυσική τους μορφή, είναι απλά και οικονομικά. Κατοικία Αγγελοπούλου στην Άνω Βούλα, 1973, Πολ. Μηχ. Ιωάννης Πομόνης.

Το έργο της ενσωματώνει το μοντερνιστικό λεξιλόγιο. Κατοικία Π. Καρακώστα στο Ψυχικό, 1970.

Είναι, τέλος, η σχέση του κάθε έργου της Σέβας Καρακώστα με την τέχνη που τελικά χαρακτηρίζει τη σχεδιαστική της έκφραση. Σε κάθε σύνθεση, είτε πρόκειται για ένα χρωματιστό βιτρώ, για φωτεινά χρώματα στην οροφή (όπως στην πολυκατοικία στη Φιλοθέη), για μια χειροποίητη πλακόστρωση (όπως στην κατοικία στη Βούλα) ή για το έργο ενός γλύπτη στην αυλή, οι καλλιτεχνικές παρεμβάσεις λειτουργούν ως αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής. Η καλλιτεχνική πλευρά της Σέβας Καρακώστα δεν άλλαξε ποτέ και γι’ αυτό δεν μας κάνει εντύπωση που ο χώρος του σπιτιού της, που άλλοτε λειτουργούσε ως το αρχιτεκτονικό της γραφείο, αποτελεί πλέον το ατελιέ της, όπου περνάει το χρόνο της ζωγραφίζοντας. 

Έργο του Κοσμά Ξενάκη. Κατοικία Π. Καρακώστα στο Ψυχικό, 1970.

Το τζάκι, λεπτομέρεια. Κατοικία Π. Καρακώστα στο Ψυχικό, 1970.

Χρώμα στην οροφή από εμφανές σκυρόδεμα. Πολυκατοικία (Γηροκομείο) στη Νέα Φιλοθέη, 1975, Πολ. Μηχ. Χ. Τελιώνης.

Το πρώτο έργο της Σ. Καρακώστα υποδεικνύει το ενδιαφέρον της για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική ήδη από την αρχή της καριέρας της, σε μια εποχή που δεν ήταν έντονες τέτοιες επιρροές. Το πρώτο σπίτι, 1962, Πολ. Μηχ. Ιωάννης Πομόνης.

Ένα από τα πρώιμα έργα της Σ.Καρακώστα. Συμμετοχή στο Διαγωνισμό ESSO PAPPAS, 1964.

Οι επιρροές του Γίωργου Κανδύλη εκφράζονται περισσότερο στο -αδημοσίευτο- συγκρότημα κατοικιών στο Βιέθι. Το έργο είναι χαρακτηριστικό της σχεδιαστικής προσέγγισης που ακολουθεί στη συνέχεια. Σε αντίθεση με την απολυτότητα των πρώτων κατοικιών στο Ψυχικό, η κάτοψη εδώ αναλύεται κυτταρικά σε επιμέρους χώρους. Οι ανισουψείς όγκοι που προκύπτουν θυμίζουν το συγκρότημα στο Barcares-Leucate που σχεδιάζει με τον Κανδύλη το 1969. 11 κατοικίες στο Βιέθι, 1974, Πολ. Μηχ Ιωάννης Πομόνης, Συνεργάτης Αρχιτέκτων Ουρανία Φρέντζου.

Η πολυκατοικία της οδού Καψαμπέλη ολοκληρώθηκε σε δύο φάσεις. Το τελικό αρμονικό αποτέλεσμα που προκύπτει, είναι χαρακτηριστικό της υψηλής συνθετικής  ικανότητας και της ευχέρειας της Καρακώστα να προσαρμόζεται στην υπάρχουσα κατάσταση. Πολυκατοικία (Γηροκομείο) στη Νέα Φιλοθέη, 1975, Πολ. Μηχ. Χ. Τελιώνης, 1η φάση / Τελική Σύνθεση / Τομή.

Διπλοκατοικία Σταματίου στο Παλαιό Ψυχικό, 2010 σε συνεργασία με τη Μαρία Πομόνη, Πολ. Μηχ. Μαρίνα Μωρέτη, Μηχ. Μηχ. Σταύρος Δημητρίου.


ΜΕΚΔΕ (Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας), 1997 σε συνεργασία με τη Μαρία Πομόνη. Πολ. Μηχ. Άντεια Χατζιδάκι, Μηχ. Μηχ. Σταύρος Δημητρίου.

*** Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το προσωπικό αρχείο της Σέβας Καρακώστα σε επιμέλεια της Έλλης Τσακοπούλου και της Κορίνα Νούση.

Δείτε την ερευνητική εργασία της Έλλης Τσακοπούλου και της Κορίνα Νούση, με τίτλο “Διερεύνηση της Γυναικείας Παρουσίας στην Ελληνική Μεταπολεμική Αρχιτεκτονική : Αναστασία Τζάκου, Μυρτώ Κωστίκα, Σέβα Καρακώστα – 3 Μονογραφίες”, εδώ!